سهم ۵هزارم درصدی ایران از اقتصاد صنایع‌دستی

ایران از نظر جایگاه ظرفیتی رتبه نخست صنایع‌دستی در جهان را دارد و از ۴۰۰رشته ثبت‌شده صنایع‌دستی در دنیا، ۲۹۹رشته در ایران کار می‌شود. غفلت از این ظرفیت بی‌بدیل فرهنگی و هنری اما باعث شده تولیدات این حوزه در ایران به گواه معاون صنایع‌دستی کشور فقط پنج‌هزارم‌درصد بازار هنرهای سنتی را به خود اختصاص دهد.
در این سال‌ها بیشتر صادرات صنایع‌دستی کشور به طور انفرادی و چمدانی از مبادی خروجی کشور صادر می‌شود و سهم اندک صادرات این هنر- صنعت در اقتصاد کشور صرفا چیزی حدود ۳۲۵میلیون دلار برآورد می‌شود. براساس داده‌های موجود، آمار فروش داخلی صنایع‌دستی نیز از حدود ۱۷۰هزار میلیارد ریال تجاوز نمی‌کند.
مهم‌ترین صادرات ایران در حال حاضر به ترتیب مربوط به محصولات و مشتقات نفتی و شیمیایی، مواد معدنی و مصالح ساختمانی و محصولات کشاورزی و دامی هستند و صنایع‌دستی باوجود ظرفیت‌های بالا، مغفول مانده است. نتیجه این وضعیت آن بوده که این سرمایه فرهنگی- هنری ایران که در صورت صادرات می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در معرفی ایران و جذب توریست داشته باشد، مغفول مانده و با چالش هدررفت این سرمایه فرهنگی مواجه شویم.

سهم اندک صنایع‌دستی در اقتصاد کشور

به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان‌صنعت  ، مریم جلالی معاون صنایع‌دستی کشور پیش از این گفته بود: «سهم ایران از بازار جهانی ۸۰۰میلیارد دلاری صنایع‌دستی در سال ۲۰۲۲، فقط ۰۰۵/۰‌درصد (۵‌هزارم) بوده است»؛ عددی که در واقع معنایش همان بهره‌مند نشدن ایران از این بازار بزرگ فرهنگی و اقتصادی در جهان است. از نظر دلاری هم، صادرات ما از ۲۳۷میلیون دلار در سال‌۹۵ به ۳۲۲میلیون دلار در سال‌۹۹ رسیده و با روند کاهشی، در سال‌۱۴۰۱ میزان ۲۲۴میلیون دلار را تجربه کرد. براساس آخرین آمار اعلامی از سوی معاون صنایع‌دستی وزیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، صادرات صنایع‌دستی ایران سالانه حدود ۳۲۵میلیون دلار برآورد می‌شود.
وی البته پیش از این در این خصوص خاطرنشان کرده بود که این میزان صادرات براساس اعلام و ثبت رسمی از سوی گمرک است که به غیر ‌از فرش را شامل می‌شود. وی با اشاره به اینکه بیشتر صادرات صنایع‌دستی به طور انفرادی و چمدانی از مبادی خروجی کشور صادر می‌شود، گفت: بدون تردید میزان صادرات بیش از آمارهای گمرک و رسمی است.
جلالی البته سهم صنایع‌دستی از اقتصاد کشور را بسیار ناچیز و پایین دانست و بیان داشت: در کنار حجم صادرات یادشده سالانه به‌طور متوسط حدود ۱۷۰هزار میلیارد ریال نیز فروش داخلی صنایع‌دستی است که در تلاشیم این آمارها را با برخی اقدامات افزایش دهیم.
به گفته وی، معاونت میراث فرهنگی با هدف سیاست‌های توسعه همکاری‌ها با کشور‌های مختلف، دیپلماسی عمومی فرهنگی را با جدیت دنبال می‌کند.
جلالی پیش از این گفته بود: بر این اساس با تعداد ۶۰کشور جهان از طریق رایزنی‌های فرهنگی نمایندگی‌های کشورمان وارد مذاکره شده‌ایم تا زمینه و بسترهای لازم برای فروش صنایع‌دستی در این کشورها حاصل شود.
وی صادرات انواع صنایع‌دستی را به‌مثابه حضور فرهنگ و تاریخ ایران در اقصی‌نقاط جهان برشمرد و اظهار کرد: البته برای حضور در بازار‌های جهانی باید شاخص‌ها و استانداردهای لازم و کافی را رعایت کنیم. جلالی سال گذشته از توافق با عربستان برای ایجاد مرکز صنایع‌دستی ایران خبر داد و یادآور شد: این کشور یکی از کشورهای هدف ماست که مشتریان خوبی برای صنایع‌دستی ایران به شمار می‌رود. وی راه‌اندازی کانون ارائه صنایع‌دستی در کشورهای چین و ژاپن را از دیگر برنامه‌های اولویت‌دار میراث فرهنگی کشور خواند و گفت: این کانون‌ها می‌توانند خاور دور را پوشش دهند.
جلالی از صنایع‌دستی به عنوان اقتصاد هویت‌بنیان یاد کرد که علاوه‌بر ارزش‌های مادی و صادراتی، در توسعه فرهنگی و هنری کشور و مناطق مختلف نقش مهم و انکارناپذیری دارد.

مشکلات اصلی در مسیر صادرات

در مسیر صادرات صنایع‌دستی مشکلات و چالش‌های جدی وجود دارد. به اعتقاد علی یزدانی، عضو انجمن صادرکنندگان صنایع‌دستی ایران، حمل‌و‌نقل و بسته‌بندی ۲پاشنه‌آشیل صنایع‌دستی کشور هستند.
وی در این خصوص گفت: معضلاتی در مساله صادرات صنایع‌دستی وجود دارد؛ یک – بحث حمل‌و‌نقل است و مورد بعد بحث بسته‌بندی است. الان در بحث بسته‌بندی صادرات در ایران، هزینه آن بعضی اوقات از خود تولید آن شیء صنایع‌دستی خیلی بالاتر است و این لطمه بزرگی به صادرات صنایع‌دستی می‌زند.
عضو انجمن صادرکنندگان صنایع‌دستی ایران گفت: یک بحث دیگر نیز که خیلی مهم است بحث کمک دوستان دولتی ما برای صادرات است. مثلا کشور مالزی که یک کشور اسلامی است، برای عرضه صنایع‌دستی‌شان به‌خصوص یک بخشی دارند که برای حضور در نمایشگاه‌های‌شان دولت آن کشور کمک می‌کند و به تولید‌کننده و صادرکننده انگیزه می‌دهد که بیایند در این نمایشگاه‌هایی که حدود ۶۰کشور حضور دارند تا بتوانند خودی نشان دهند ولی ما متاسفانه در بحث کمک‌هایی که باید به هنرمندان صنایع‌دستی شود، دولتی‌ها کمک نمی‌کنند.
وی افزود: بنابراین در بحث صادرات صنایع‌دستی، ما همچون مقوله صادرات سیمان یا اجناس دیگر را نداریم، چون باید برای ارسال صنایع‌دستی خیلی مراقبت شود و بسته‌بندی خیلی دقیق باشد. اینها منوط به آن است که دولت بتواند در این زمینه کمک کند.

هنر بی‌خریدار و هدررفت سرمایه ملی

به شکل کلی می‌توان گفت بازار متناسب با تولیدات صنایع‌دستی در داخل و خارج کشور شکل نگرفته است و این امر علل و ریشه‌های مشخصی دارد.
بسته‌بندی‌های نامناسب، نداشتن برند مشخص، حضور صنایع‌دستی کپی‌کاری‌شده به‌خصوص توسط چینی‌ها با قیمت ارزان، ضعف برنامه‌ریزی و فرهنگ‌سازی از چالش‌های مهم هنرهای سنتی ایرانی است.
در این شرایط ناخوشایند کنونی، آنطور که یکی از هنرمندان صنایع‌دستی گفته، این تنها عشق و علاقه به هنر و کار است که موجب تداوم فعالیت و راه‌اندازی کارگاه آموزشی از سوی هنرمندان می‌شود. درواقع بی‌توجهی مسوولان امر به بازار‌سازی و کمک به فروش صنایع‌دستی در داخل و خارج کشور، یکی از مهم‌ترین چالش‌های این حوزه است.
تعداد کم نمایشگاه‌های با کیفیت صنایع‌دستی دولتی که با قیمت مناسب یا رایگان به هنرمندان ارائه شوند و به تبع آن هزینه‌های کلانی که لازم است برای اجاره مغازه صرف شود، قیمت تمام‌شده صنایع‌دستی را به طرز قابل‌ملاحظه‌ای افزایش داده و کالاهای این بخش را تبدیل به کالاهایی لوکس و دور از دسترس مردم عادی کرده است.
با تداوم این روند بازار فروش داخلی صنایع‌دستی با رکود مواجه می‌شود. در سوی مقابل، عدم معرفی مناسب صنایع‌دستی ایرانی در سطح جهان و بازاریابی ضعیف باعث شده صادرات هنرهای سنتی نیز وضعیت مطلوبی نداشته باشد و با هدررفت سرمایه‌های فرهنگی و هنری کشور مواجه شویم.
این‌ها همه در حالی است که با یک برنامه‌ریزی صحیح و انجام اقدامات اصولی می‌توان به تعالی و پیشرفت صنایع‌دستی ایرانی و پیدا کردن نقش پررنگ این هنر- صنعت در اقتصاد کشور خوش‌بین‌ بود.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع