پنج گلوگاه‌ اصلی مذاکرات وین

دور هفتم مذاکرات وین در حال انجام است و به نظر می‌رسد امروز جمع‌بندی این دوره نیز صورت گیرد، اما کماکان محل اختلافات باقی است و نتیجه‌ای از آن حاصل نشده است. با این حال هرچند که بین دور ششم مذاکرات با ریاست عباس عراقچی و دور هفتم با ریاست علی باقری‌کنی حدود نیمسال فاصله افتاد، اما پذیرش آغاز مذاکرات از همان نقطه متوقف‌شده، شباهت‌های این دوره با شش دوره قبل را بیشتر می‌کند.

اینجا مروری خواهیم داشت بر شباهت‌ها و البته تفاوت‌های این دوره با دوره‌های قبل که گلوگاه‌های اصلی مذاکرات احیای برجام به شمار می‌روند.

شباهت‌های دور هفتم مذاکرات با شش دوره قبل:

۱. پذیرش طرفین برای بازگشت به برجام

دو طرف برجام پذیرفته‌اند که پای میز مذاکره بنشینند. با این تفاوت که هر دو شروطی را برای یکدیگر قائل شده‌اند. هرچند ایران با ۱+۴ به‌طور مستقیم مذاکره می‌کند، اما آمریکا که تحریم‌های این دوره را هدایت می‌کند، در گوشه رینگ، به آنها خط می‌دهد. ایران شرط کرده درصورتی برجام احیا خواهد شد که تمامی تحریم‌های آمریکا پس از خروج ترامپ از برجام برداشته شود و ازسوی دیگر آمریکا تأکید می‌کند که فقط تحریم‌هایی را برخواهد داشت که مستقیما به برجام مرتبط هستند و نه تحریم‌هایی که با خروج ترامپ اعمال شده، اما ماهیت آنها به فعالیت‌های حقوق بشری یا موشکی ایران بازمی‌گردد. علاوه بر آنکه آمریکا اعلام کرده درصورتی همین تحریم‌ها را لغو خواهد کرد که ایران به تعهدات هسته‌ای خود که در ۲۰۱۵ پذیرفته بود، بازگردد.

۲. پذیرش لغو تحریم‌ها از سوی آمریکا

آمریکا در آستانه مذاکرات اعلام کرده که تحریم‌ها علیه ایران را درصورت پذیرش تعهدات برجامی از سوی ایران برمی‌دارد. موضوعی که موجب خوش‌بینی درباره ادامه روند مذاکرات شد، هرچند اینکه چه تحریمی برداشته می‌شود، اختلافات کماکان جدی است و شاید باید بار دیگر این ضرب‌المثل را به یاد آورد که: «شیطان در جزئیات است»

۳. ایران به تعهدات هسته‌ای خود پایبند می‌ماند

ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در اعلام آخرین مواضع ایران درباره مذاکرات گفته بود: «اگر آمریکایی‌ها تحریم‌ها را بردارند و اروپایی‌ها هم به تعهدات خود عمل کنند به هیچ عنوان نگران انجام تعهدات از جانب ایران نباشند.» بنابراین می‌توان انتظار داشت که درصورت برداشته شدن تحریم‌ها و پذیرش خواسته ایران برای عادی شدن شرایط اقتصادی و تجاری، ایران به تعهدات برجامی خود پایبند خواهد بود، به‌ویژه آنکه اکنون دولتی همسو با مجلس و با حضور حداکثری بخش نظامی روی کار است و چالش‌های تضاد منافع در دولت حسن روحانی اکنون تا اندازه زیادی وجود ندارد.

۴. مخالفت‌های جمهوری‌خواهان با برجام باقی است

یکی از مهم‌ترین شباهت‌های این دوره با شش دوره قبل آن است که جمهوری‌خواهان کماکان از مهم‌ترین مخالفان احیای برجام ‌هستند و به‌طور مداوم جو بایدن، ریاست‌جمهوری آمریکا را تحت فشار قرار می‌دهند. تام کاتن، سناتور آمریکایی در آخرین واکنش‌ها اعلام کرده‌ که: «توافق هسته‌ای بایدن-ایران حتی از آنچه قبلا حاصل شده بود بدتر خواهد بود و وقتی جمهوری‌خواهان در آمریکا قدرت بگیرند، دوباره پاره خواهد شد»

۵. پیشنهاد دوباره توافق موقت

آکسیوس مدعی شده که آمریکا در این دوره مذاکرات همانند دور پنجم مذاکرات، پیشنهاد توافق موقت با محور برداشته شدن برخی از تحریم‌ها و آزاد شدن برخی منابع بلوکه‌شده ایران و در عین حال فریز فعالیت‌های هسته‌ای ایران را برای مذاکرات بیشتر در ابعاد گسترده‌تر در آینده مطرح کرده است. موضوعی که ایران در گذشته هم به‌جد موافقت خود را با آن اعلام کرده بود. حالا به نظر می‌رسد توافق موقت به‌عنوان یک راه حل میانه در کنار توافق بازگشت گام به گام به برجام، مطرح است. همچنین آمریکا پیشنهاد مذاکره مستقیم برای رسیدن به توافق سریع‌تر را مطرح کرده‌ است که طبیعتا به ‌علت خروج یکجانبه آمریکا از برجام، این امکان نیز برقرار نیست.

تفاوت‌ها و گلوگاه‌های اصلی دور هفتم مذاکرات:

۱. خواسته‌های حداکثری

در شش دوره قبلی مذاکرات وین با توجه به اظهارنظرهای مذاکره‌کنندگان به نظر می‌رسید که دو طرف تلاش می‌کنند به یکدیگر نزدیک شده و از خواسته‌های حداکثری خود کوتاه بیایند؛ اما بار دیگر در این مذاکرات شاهدیم که دو طرف با حداکثر خواسته‌های خود پای میز مذاکره بازگشته‌اند. حتی در پیشنهادی از سوی ایران اعلام شده: «متون به دست‌آمده در ادوار پیشین، تنها نقش پیش‌نویس را ایفا می‌کند و تمام این متون قابل مذاکره مجدد هستند. از این رو، لازم است با ارائه طرح‌های مبتکرانه، نظرات و خواسته‌های ایران تأمین شود.» یکی از دیپلمات‌های اروپایی در این باره گفته: «اینکه ایران تحت دولت ابراهیم رئیسی، مذاکرات ژوئن را از جایی‌که متوقف شده بود ادامه دهد، بسیار مهم است. اگر آن‌ها از ابتدا بخواهند شروع کنند مذاکرات احتمالا روند طولانی‌تری خواهد داشت.»

در طرف مقابل کشورهای ۱+۴ و آمریکا نیز دایره خواسته‌های خود را افزایش داده و آنگونه که پیداست خواسته‌هایی فراتر آنچه در برجام ۲۰۱۵ به توافق رسید را مطرح می‌کنند. خواسته‌هایی که نشان از حساسیت آنها درمورد فعالیت‌های موشکی و پهپادی ایران و ادعاهایی درباره حضور تنش‌زای ایران در منطقه از جمله مواردی است که هرچند وقت یک بار از زبان طرف‌های مذاکره‌کننده با ایران شنیده می‌شود.

۲. اختلاف بر سر سانتریفیوژ‌ها

یکی از مهم‌ترین اختلافات در این دوره مذاکرات که به یکی از گلوگاه‌های اصلی بدل شده، در رابطه با فعالیت سانتریفیوژ‌هاست. رویترز به نقل از یکی از دیپلمات‌های اروپایی نوشته: «۲۰ تا ۳۰ درصدی که مورد اختلاف با تیم قبلی مذاکره‌کننده ایرانی باقی مانده بود هنوز هم باقی است؛ از آن جمله که سانتریفیوژ‌های ایران باید طبق توافق به فعالیت خود (بدون غنی‌سازی) ادامه دهند و نباید برای غنی‌سازی اورانیوم از آن‌ها استفاده شود.» باتوجه به پیشرفت فعالیت‌های هسته‌ای ایران در مدت توقف مذاکرات، حالا این اختلاف جدی‌تر شده و اصرار طرفین برای فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای ایران یا توقف آن به معضل جدی این دوره مذاکرات بدل شده است.

۳. زمان برداشتن تحریم‌ها

به نظر می‌رسد زمان برداشتن تحریم‌ها نیز یکی از محل‌های اختلاف باشد. ایران اعلام کرده که پیش از مذاکره درمورد اختلافات باقی مانده از دوره‌های قبل، حتما باید تحریم‌های آمریکا علیه ایران برداشته شود و کارگروه تحریم‌ها در روز دوم دور هفتم مذاکرات وین نیز به همین خاطر تشکیل شد.

ایران اعلام کرده هر آن‌چه که ناقض هدف برجام، یعنی «عادی‌سازی روابط اقتصادی و تجاری با ایران» باشد، باید رفع شود و دو موضوع تحریم‌ها و تعهدات هسته‌ای نباید «گروگان متقابل» هم باشند و ضروری است منطقا ابتدا موضوع تحریم که ناشی از اقدام آمریکا به‌عنوان طرف ناقض برجام بوده، حل و فصل شود.

با این حال، طرف مقابل به نظر می‌رسد که در این زمینه تردید دارد، هرچند که نماینده روسیه در مذاکرات اعلام کرده که خواسته‌های ایران برای رفع تحریم‌های آمریکایی، خواسته‌ای معقول است.

۴. برداشتن کل تحریم‌ها یا تنها تحریم‌های برجامی

برداشتن تحریم‌های آمریکا علیه ایران خواسته همه طرف‌های مذاکره است، اما نکته مهم آن است که کدام تحریم‌ها قرار است برداشته شود؟ آمریکا می‌گوید صرفا تعهدات برجامی را برمی‌دارد. این گفته مقداری مبهم است. هم در اصل برجام مبهم بود و هم در بیان امروز آمریکا؛ زیرا یک‌سری از تحریم‌های پیشین و همینطور تحریم‌های جدید وضع شده علیه ایران، همپوشانی دارد و تنها عنوان آنها با یکدیگر متفاوت است و به همین دلیل نیز اعمال برخی تحریم‌ها در این مدت علیه ایران و اعلام آنها، واکنش ویژه‌ای را به دنبال نداشت. از زمره این تحریم‌های مشابه می‌توان به تحریم دستگاه‌هایی که منابع مالی سپاه پاسداران یا سپاه قدس را تأمین کرده‌اند یا تحریم شرکت‌هایی که متعلق به این دو یا طرف قرارداد آنها هستند، اشاره کرد. حال آنکه این چنین تحریم‌ها، طیف وسیعی از دستگاه‌های دولتی و غیر‌دولتی از جمله بانک مرکزی را در بر می‌گیرد. این جا دقیقا تفاوت تحریم‌های اولیه و ثانویه روشن نیست.

۵. همسویی همه ارکان در ایران به‌عنوان پشتوانه مذاکرات

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های این دوره مذاکرات با شش دوره قبل، همسویی دولت، مجلس و سایر ارکان مهم کشور در مواجهه با مشکلات است. با همراهی بخش‌های مختلف، به نظر می‌رسد که صداهای مخالف احیای برجام (اگر برجام احیا شود) اگر نگوییم خاموش می‌شود، اما حتما کمتر از دولت حسن روحانی خواهد بود. بنابراین تیم مذاکره‌کننده ایرانی با خیالی آسوده‌تر از طرف آمریکایی که با مخالفان اصلی خود در مجلس سنا روبروست، می‌تواند مذاکره کند.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع