سیستم خوب یا انسان خوب! مساله کدام است؟!

بجای تمرکز بر گزینش انسان های خوب، باید بر ایجاد سیستم های خوب همت گماشت؟

اقتصاددان: تحویلدار بانک از نظر سلسله مراتب سازمانی بانک در پایین ترین رتبه قرار دارد. تقریبا ً تمامی دریافت و پرداخت های بانک توسط تحویلدار انجام میشود. به عبارتی، پولهای بانک در اختیار تحویلدار است.
آیا تا بحال شنیده اید تحویلداری پول های بانکی را اختلاس کرده باشد؟
قطعاً خیر.

آیا هزاران هزار تحویلدار بانک شاغل و بازنشسته همگی انسان‌های پرهیزکار و امانتداری بوده و هستند که حتی یک مورد خیانت در امانت از اینهمه آدم تا بحال مشاهده نشده؟
خیر. همگی انسان‌های معمولی هستند، نمازخوان، نماز نخوان، اخلاق مدار، بی اخلاق، انساندوست، بی تفاوت، …..
در این لشگر چند ده هزار نفری همه جور آدم وجود دارد.

اما علیرغم اینهمه تفاوت، همگی در یک ویژگی مشترک هستند:
هیچکدام حتی با وجود نیاز شدید به پول و تنگدستی هرگز به پول زیادی که همواره در اختیارشان است خیانت نمی کنند.

بانک‌ها و بسیاری از سازمان های مشابه به جای اتکا به ویژگی های اخلاقی پرسنل خود، با طراحی و اجرای سیستم های کنترلی کارآمد، نظارت های فرآیندی عملی و کم هزینه، از انسان‌های معمولی، کارمندانی درستکار و کارآمد می سازند.

حال فرض کنید بانک‌ها بجای اتکا به سیستم کنترلی دریافت و پرداخت تحویلداران، بر گزینش و بکارگیری انسان‌های خوب تمرکز می‌کردند.
خدا میداند الان بانک‌ها چند هزار پرونده تخلف و تعدی تحویلدار داشتند؟

اگر انتقادات از ناکارآمدی و فساد گسترده نظام اداری را در رسانه ها و خطابه ها دنبال کنیم اکثر منتقدین، بکار نگرفتن انسان‌های خوب و عدم نظارت کافی را دلیل اصلی ناکارآمدی و فساد نظام اداری میدانند.
یعنی همان اشتباهی که مسئولین ما به سهو و یا عمد مرتکب می‌شوند.
متاسفانه، اکثر منتقدین هم به سهو مرتکب اشتباه در تشخیص درد میشوند.

همانگونه که بسیاری از مدیران سازمان ها بجای طراحی یک سیستم و ساختار خودکنترل، همیشه نگران این هستند که چه کسی باید بر عملکرد کارکنان نظارت کند؟
پاسخ:
هیچکس؛ چون این خود ساختار است که بصورت فرآیندی باید مراقب خودش باشد.

اولا در هیچ جای دنیا نظام اداری کارآمد و عاری از فساد مبتنی بر انسان‌های خوب مشاهده نشده که ما دومی آن باشیم.

ثانیاً، چرا به جای سیستم های خود کنترل به نظام های متکی بر انسان‌های خوب اتکا کنیم که برای مانع شدن از لغزش آنها سیستم های عریض و طویل و پرهزینه نظارتی ایجاد کنیم!؟

الان به همان اندازه که نظام اداری ما ناکارآمد و فاسد است، سازمانهای نظارتی هم به درجاتی دچار این بلیه هستند.
بعید است کشوری در دنیا وجود داشته باشد که به اندازه ایران ساختارها و تشکیلات نظارتی داشته باشد!

سیستم های خوب انسان های بد را هم به درستکاری وامیدارند و آدم های خوب در سیستم های بد دچار لغزش میشوند…

/پ