تولید درگیر پاندمی بی‌ثباتی

بازار ارز ایران از آبان ماه سال ۹۸ تا به امروز نوسانات شدیدی را پشت سر گذاشته و اکنون به نظر میرسد با فروکش کردن هیجانات سیاسی،میتوان انتظار داشت بازیگران و بازیگردانان این بازار به شکل واقعی نسبت به تحولات پیش رو تصمیم گیری کنند.

بدون تردید نبود فضای قابل اطمینان نسبت به آینده نرخ ارز،ضربه بزرگی به صنعت و تجارت کشور وارد کرده و طبیعی است برای حرکت رو به جلوی اقتصاد باید اولین اقدام برقراری ثبات در نرخ ارز قلمداد شود.برهمین اساس،عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی اخیرا در گفت و گویی تاکید کرد:فشار حداکثری در روزهای پایانی خود است و بر این نکته پافشاری کردم که ریسک بازار ارز بسیار بالاست و از مردم خواستم که به بازار وارد نشوند. الان پس از سه هفته شاهد کاهش چشمگیر نرخ در بازار هستیم.

به گزارش اقتصاددان به نقل از اسکناس،  نرخ ارز متأثر از ریسک‌های غیراقتصادی به میزان زیادی از سطح تعادلی خود خارج شده بود و برای من مشخص بود که با چشم‌انداز رفع موانع، اثر متغیرهای غیراقتصادی بر قیمت ارز، تقلیل یافته و نرخ مبتنی بر عوامل پایه‌ای اقتصاد خواهد شد. بانک مرکزی اجازه خواهد داد تا انتظارات مثبتی که اکنون وجود دارد و موجب خلق روند نزولی شده است، کاملاً تخلیه شود. در عین حال که معتقدیم با کاهش ریسک‌های برونزا و تعیین نرخ ارز بر مبنای متغیرهای اقتصادی، دست بانک مرکزی برای مدیریت بازار بسیط تر خواهد شد و در نتیجه ثبات بازار بیش از گذشته نمود پیدا خواهد کرد.محمدرضا پورابراهیمی رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس نیز گفت: آن چیزی که برای ما مهم است این است قیمت ارز ثبات داشته و بر اساس واقعیات موجود در اقتصاد کشور محاسبه شود. به نقل از  میزان، محمدرضا پورابراهیمی، با بیان اینکه عدم ثبات قیمت ارز می‌تواند امکان فعالیت در اقتصاد را سلب کند. گفت: از این رو اگر یک فعال اقتصادی قیمت ارز را روزی بر مبنای یک عدد و روز دیگر بر مبنای عددی دیگر مدنظر قرار دهد این رویه اجازه فعالیت را از آن خواهد گرفت.

پیامدهای بی ثباتی در نرخ ارز

محمدرضا بهرامن فعال اقتصادی در خصوص نوسانات ارزی معتقد است: نرخ ارز از مهم‌ترین مولفه های تعیین‌کننده ظرفیت اقتصادی کشور و مهم‌ترین عامل در تجارت خارجی است که نوسانات آن تاثیرات خیلی سریعی بر تولید داخلی کشور می‌گذارد. نرخ واقعی ارز در واقع همان عرضه و تقاضای موثری است که در بازار وجود دارد و قیمت روز براساس آن تعیین می‌شود؛ اما این نرخ مورد تایید بانک مرکزی نیست.در اثر تنزل ارزش پول داخلی (افزایش نرخ ارز)، خالص صادرات افزایش می‌یابد، ولی بر شدت هزینه‌های تولید نیز افزوده می‌شود. از طرفی با بهبود ارزش پول داخلی (کاهش نرخ ارز) از خالص صادرات کاسته می‌شود و هزینه‌های تولید کاهش می‌یابند. افزایش هزینه‌های تولید، کاهش حاشیه سود و کاهش توان رقابتی، کمبود سرمایه در گردش بنگاه‌ها، اختلال در سیستم خریدها و معاملات اقتصادی از مهم‌ترین تاثیرات نوسانات نرخ ارز در اقتصاد کشور است. در چنین شرایطی، تولیدکنندگان نیز ملزم به خرید نقدی مواد اولیه هستند که به دلیل حجم بالای نیاز آنها با مشکل مواجه می‌شوند.  وی می افزاید:تغییر نرخ ارز می‌تواند به عنوان یکی از ابزارهای سیاست‌های اقتصادی، برای تحقق اهداف سیاست‌گذاران مورد توجه قرار گیرد. البته این ابزار در اقتصادی استفاده می‌شود که نرخ ارز به صورت شناور کامل نباشد یعنی تعیین نرخ ارز صرفا از طریق سازوکار بازار ارز انجام نشود. به عبارت دیگر، ابزار مذکور را در نظام‌های اقتصادی می‌توان مورد استفاده قرار داد که نرخ ارز به صورت ثابت یا شناور کنترل شده تعیین می‌شود. زمانی که نرخ ارز افزایش یابد، انتظار می‌رود که قیمت کالاهای وارداتی بیشتر شود و در نتیجه، تقاضا برای واردات کاهش یابد. علاوه بر این با افزایش نرخ ارز، صادرات کالا به دلیل ارزان‌شدن کالای ساخت داخل در بازارهای خارجی بیشتر خواهد شد و در نتیجه، افزایش صادرات و کاهش واردات، باید موجب تحریک بخش تولید شود و تولید افزایش یابد؛ اما باید توجه کرد که میزان تاثیرپذیری واردات و صادرات از نرخ ارز، به کشش تقاضا برای کالای صادراتی و وارداتی برمی‌گردد. علاوه بر این، سهم کالاهای مذکور در بازار، در میزان افزایش تقاضا برای محصول نقش مهمی‌ خواهد داشت، از این رو، افزایش تولید ممکن است نامحسوس باشد. بهرامن بیان کرد:یکی از مسائل مهم و تعیین‌کننده در هزینه تمام‌شده واحدهای صنعتی، نرخ ارز و نوسانات آن است. نوسانات گسترده و وسیع نرخ ارز اثرات منفی و مثبت بسیاری بر پیکره اقتصاد دارد که یکی از آنها بروز تورم‌های بسیار شدید است. تورم می‌تواند منجر به تغییر بافت‌های تولیدی و سرمایه‌گذاری، تغییر وضعیت بازارهای داخلی و خارجی و تاثیر بر تجارت خارجی (صادرات و واردات) شود. نرخ ارز یکی از مهم‌ترین متغیرها در تعیین نسبت قیمت واردات و صادرات کسب و کارها و در نتیجه تعیین میزان رقابت‌پذیری آنهاست. کاهش نرخ واقعی ارز از یکسو قیمت کالاهای صادراتی در بازارهای خارجی را افزایش و از سوی دیگر قیمت کالاهای وارداتی در بازارهای داخلی را کاهش می‌دهد که ماحصل آن انتقال تقاضای کل به سمت تقاضای کالاها و خدمات خارجی و عدم استفاده کامل از تمام‌ ظرفیت‌های موجود در اقتصاد است. تولید در اقتصاد ایران به‌شدت به واردات کالاهای سرمایه‌ای، واسطه‌ای و مواد اولیه وابسته است. با در نظر گرفتن چنین شرایطی، تضعیف ارزش پول ملی، افزایش هزینه‌های تولید، رکود و تعطیلی صنایع را باید انتظار داشت.او اعتقاد دارد:امروز به‌رغم پیشرفت‌های بسیاری که در صنعت و تکنولوژی کشور و رشد و خودکفایی تولیدات صورت گرفته، هنوز ما ناچار به واردات بسیاری از ماشین‌آلات و دستگاه‌ها از سایر کشورها هستیم. بسته‌بندی ما هنوز به خودکفایی کامل نرسیده و ما چاره‌ای جز واردات بسیاری از مواد اولیه بسته‌بندی خود نداریم. تمام این موارد قطعا متاثر از نوسانات نرخ ارز خواهد بود و افزایش نرخ ارز به‌شدت تولیدکنندگان را تحت‌فشار قرار می‌دهد، به‌ویژه اینکه تولیدکننده مجبور است مواد اولیه و ملزومات خود را با نرخ بالای ارز وارد کند و این قطعا هزینه تولید و قیمت تمام‌شده محصول را بالا می‌برد. واردات نقش مهمی در اقتصاد ایران دارد. با توجه به اینکه کالاهای نیمه‌ساخته، مواد اولیه خام و حتی خرید تکنولوژی برای تولید داخلی مبتنی بر واردات بوده و ارزبر هستند، اگر نرخ ارز افزایش پیدا کند قاعدتا قیمت تولیدات داخلی ما هم به دلیل افزایش واردات نهادهای تولید افزایش پیدا می‌کند. همچنین افزایش نرخ ارز باعث کاهش ارزش پول ملی کشور می‌شود.وی تصریح میکند:با بالا رفتن نرخ ارز، ‌ برخی از شرکت‌های صادرکننده رشد خواهند کرد و صادرکنندگان به صادرات بیشتر تشویق می‌شوند که البته این امر اجتناب‌ناپایدار است. افزایش نرخ ارز باعث رشد ناپایدار و مقطعی برخی از شرکت‌های صادرکننده می‌شود، صادرات تا اندازه‌ای به نفع اقتصاد کشور است؛ اما به علت اینکه محصولات داخلی کشور تحت‌تاثیر افزایش قیمت‌های نسبی ناشی از تورم دلار هستند، مزیت رقابتی خود را از دست می‌دهند؛ بنابراین بنگاه‌های اقتصادی قادر به تولید با مقدار و کیفیت مناسب به همان قیمتی که قبل از صادرات داشتند، نیستند.

سردرگمی بخش تولید بر اثر نوسانات ارزی

علی اسلامجو استاد دانشگاه با اشاره به  اینکه  افزایش و بی ثباتی  نرخ ارز  به شدت در تولید اثرگذار است و اینکه با افزایش نرخ ارز قیمت کالاها چند برابر می شود صرفا یک جو روانی نیست گفت:‌ زیرا تولید در کشورمان  به شدت وابسته به واردات مواد اولیه است.این استاد دانشگاه با ابراز اینکه افزایش بی رویه و بدون ضابطه نرخ ارز به هیچ وجه نمی تواند کمکی به تولیدکنندگان کند گفت:‌ زیرا تولیدکننده  نمی‌داند که چه موقع کالای خود را بفروشد چه موقع مواد اولیه تهیه کند. حالت انتظاری نشأت گرفته از تلاطم و عدم ثبات در بازار ارز به وجود می آید که تاثیر منفی در تولید و به تبع صادرات غیر نفتی ایجاد می کند.این کارشناس اقتصادی در پاسخ به علت این گرانی لجام گسیخته گفت:‌ بی ثباتی بازار ارز مهمترین عامل است زیرا انتظار تورمی در بی ثباتی برای  عرضه کننده به وجود می آید که یا دست به احتکار می زند و یا کالای خود را به چند برابر قیمت می فروشد چون می داند چند وقت دیگر بایستی با قیمت بیشتر کالا را تهیه کند.وی با  اشاره به دیدگاه برخی از کارشناسان که تورم را نشأت گرفته از نظریه مقداری پول می دانند آن را رد کرد و افزود: علاوه بر مسائل پولی مسائل ساختاری نیز دخیل است همچون انتظارات تورمی نیز دخیل است.کما اینکه برخی نقدینگی را عامل تورم می دانند در حالی که بسیاری از صنایع تولیدی از کمبود نقدینگی رنج می برد.این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که با توجه به میزان نقش قابل توجه درآمدهای نفتی و محدودیتهای عرضه ارز بانک مرکزی، قدرت مانور کمتری برای مدیریت عرضه ارز برخوردار است گفت:‌ این مطلب درستی است اما بحث در مورد شیوه مدیریت عرضه ارزی موجود است که توسط دو مرجع اصلی شامل مقامات دولت و بانک مرکزی اعمال میشود. در واقع این سیاستهای دولت در زمینه مدیریت ذخایر حساب ذخیره ارزی است که تعیین مینماید چه میزان از درآمدهای ارزی وارد چرخه اقتصاد کشور گردد و در راستای آن، سیاستهای بانک مرکزی در مدیریت ذخایر ارزی بانک مرکزی تعیین می‌کند که چه میزان از درآمدهای نفتی که به واسطه سیاست مالی دولت وارد چرخه اقتصاد شده است، به بازار ارز عرضه شود.

ع