گام متزلزل ایران در تایید رمزارزها!

تاریخچه‌ شکل‌گیری رمز ارزها به سال ۱۹۸۰ میلادی برمی گردد. اما عمده مردم دنیا در سال ۲۰۰۹ با شنیدن نام بیت کوین با واژه رمز ارز آشنا شدند. طولی نکشید که رمز ارزها جایگاه خود را در اقتصاد دنیا پیدا کردند و امروزه به عنوان یکی از بازارهای فعال سرمایه گذاری در دنیا تبدیل شده‌اند.

به هر حال این بازار سرمایه گذاری از همان ابتدای سال ۲۰۰۹ در ایران نیز علاقمندان به خود را جذب کرد که البته به مانند خیلی از موضوعات دیگر با حاشیه های فراوان مسیر خود را طی کرد. به همین منظور در گفتگویی تفصیلی با دکتر محمود جامساز اقتصاددان در مورد مفاهیم این بازار به گفتگو نشستیم.

– آقای دکتر جامساز لطفا درباره ماهیت رمزارزها توضیح بفرمایید؟

جامساز: ارزهای دیجیتال یا (Cryptocurrency) نوعی پول دیجیتال رمزگذاری شده است. تعداد رمزارزها در دنیا به سرعت در حال افزایش است، تا کنون بنا بر پژوهشهای صورت گرفته نزدیک به ده هزار  ارز دیجیتال شناسایی شده گرچه بسیاری از آنان در همان مراحل اولیه از دور خارج شده یا موفقیت و شهرتی کسب نکردند اما با توجه به استقبال جهانیان هر روز  بر تعداد ارزهای دیجیتال با کاربرد های خاص افزوده خواهد شد. این ارزها فاقد ماهیت فیزیکی هستند و برای تراکنش های مالی مورد استفاده قرار می گیرند. بدون آنکه در جایی ثبت و نهادی بتواند آنها را مورد ارزیابی قرار دهد.

به شکل کلی در حال حاضر دو‌نوع ارز رمزگذاری شده وجود دارد؛ «کوین ها» و «تو کن ها» این را هم باید در نظر داشت که هر ارز دیجیتالی رمز گزاری شده نیست ولی هر ارز رمز داری دیجیتالی است.

– کوین چیست؟

جامساز: بهتر است قبل از ورودبه مبحث رمز ارزها به خصوصیات پول بپردازیم. پول از ماهیت عینی برخوردار نیست و فاقد ارزش ذاتی است اما بعنوان وسیله مبادله، معیار ارزش، واحد شمارش و وسیله پس انداز مورد پذیرش جهانی قرار گرفته است.

تا قبل از ظهور رکود بزرگ اقتصادی ناشی از جنگ جهانی دوم، پشتوانه پولهای جهان طلا بود و‌کشورها مجاز بودند به ازاء ذخیره طلائی که داشتند به انتشار  پول بپردازند. در سال پایانی جنگ شرایط معاملات جهانی دستخوش بحران شد و سیستم پرداختها با اشکالات و کاستیهای زیادی مواجه گردید. تفاهمنامه  جهانی در برتون وودز ایالت نیوهمشایر در سال ۱۹۴۴ بین ۴۴ کشور با هدف تنظیم نظام پولی بین المللی و همزمان با تاسیسIMF و WB به امضاء رسید که دلار آمریکا بعنوان یک ارز مرجع در مبادلات پولی و معاملات جهانی پذیرفته گردید. به موجب این تفاهمنامه هر اونس طلا معادل ۳۵ دلار آمریکا ارزش گذاری شد. هر کشوری مجاز بود که دلارهای خود را با طلای موجود در خزانه اریکل آمریکا معاوضه کند اما به سبب افزایش هزینه های آمریکا بویژه در جنگ ۲۰ ساله با بریتانیا، ذخایر طلای آمریکا رو به نقصان نهاد و سیستم پولی جهان را با مشکل مواجه ساخت.

در این میان ریچارد نیکسون بطور یک جانبه برتون وودز را ملغی و دلار آمریکا فاقد پشتوانه شد و به پول فیات تبدیل گردید یعنی پول نورماتیو و یا اعتباری که دارای ارزش ذاتی نیست و ناشی از دستور دولتی و قانونی است. این پول همراه با سایر ارزهای کشورها با پولهائی که دارای ارزش ذاتی هستند نظیر طلا و نقره و فلزات گرانبها متفاوتند. و اعتبار و پشتوانه خود را از قدرت اقتصادی و مالی و زیرساختهای کشورهای متبوع خود وام می گیرند و به دلیل انتشار اسکناس بدون پشتوانه این پولها همواره در معرض تورم بوده و هستند و کشورهائی که قادر به کنترل نقدینگی نباشند با نابسامانی و در نهایت فروپاشی اقتصادشان روبرو می شوند.

این پولها دارای خصوصیاتی نظیر معیار ارزش، وسیله مبادله، واحد شمارش و ابزار پس انداز هستند. کوین ها هم دارای همین مشخصات هستند اما از این منظر که پول در طی زمان ارزش خود را بسبب تورم از دست می دهد لذا نمی توان از آن بعنوان ذخیره ارزش یا پس انداز مناسب یاد کرد. بهمین جهت به سمت خرید سهام و اوراق بهادار و کالاهای بادوام و ارزشمند سوق داده می شوند.

کوین ها هم اتفاقا دارای همین خصوصیت هستند، زیرا نوسانات زیادی دارند که ریسک معاملاتی آنها را بالا می برد در حالی که سهام که منتسب به یک شرکت و یا نهاد تجاری و مالی و تولیدی و دارای سیستم حسابداری و سود و زیان هستند به لحاظ تحلیل های تکنیکال و فاندمنتال که متکی بروند معاملاتی آنان است خریدار آگاه را برای کسب سود بیشتر مبتنی بر تصمیمات منطقی یاری می دهد. اوراق قرضه نیز که با سود مشخصی همراهند از کمترین ریسک برای سرمایه گذاری برخوردارند. کریپتو کارنسی ها اینطو نیستند و نوسانات آنها تحت تأثیر عرضه و تقاضای آنها و میزان محبوبیت آنهاست بطوری که می توان گفت که پشتوانه ارزهای دیجیتال، میزان تقاضا و مقبولیت آنهاست.

به هر رمز ارزی که یک بلاک چین مختص خود داشته باشد کوین گفته میشود که مهمترین و مشهور ترین آنها بیت کوین و آتریوم هستند. بلاک چین ها با این هدف طراحی میشوند که واسطه ها در تراکنشهای مالی را حذف کنند. داده ها بطور جمعی در بلاک چین ذخیره شده و بین کاربران شبکه باشتراک گذارده می شوند.

– توکن چیست؟

جامساز: توکن ها هم ارز دیجیتالی هستند که فاقد بلاک چین مستقلند می توان گفت توکن ها از مشتقات بلاک چین اصلی هستند و با بهره گیری از قرارداد هوشمند بر روی بلاک چین ها نظیر آتریوم اجراء می شوند و از امنیت و دسترسی نامحدود برخوردارند. در دنیای فاقد رمز ارز هر معامله ای بر اساس قرارداد ضمنی یا کتبی که شرایط معامله را مشخص می کند انجام می شود. قرارداد هوشمند هم همینطور است اما فرق آن با قراداد معمولی در اینست که قرارداد هوشمند به عنوان یک کد در حال اجراء بر روی بلاک چین ایجاد و اجراء می شوند نه بصورت قراداد کتبی یا شفاهی که بین طرفین معاملات معمول صورت می گیرد، قراردادهای هوشمند مانند هر معامله رمزنگاری شده دیگر در بلاک چین ذخیره می شوند. برنامه های کاربردی قراردادهای هوشمند دارندگان ارز رمز نگاری شده را قادر می سازد تا در تراکنشهای مالی پیچیده شرکت کنند. بخاطر سهولت ایجاد توکن، که بسیار آسانتر از ایجاد یک بلاک چین یا شبکه مستقل است  زیرا به کد جدید یا تغییر کد موجود نیاز ندارند لذا هر شخصی را قادر می سازد توکن ایجاد کند. از این منظر بیش از کوین ها در صرافی ها معامله می شوند.

کوین ها هر کدام می توانند دارای کیف یا والت اختصاصی باشند اما توکن ها روی والت پولهای بلاک چینی که در بستر آن بوجود آمده اند ذخیره می شوند. همانطور که اشاره کردم، توکن ها روی پلتفورم بلاک چینی برخورداراز قرارداد هوشمند ایجاد می شوند، بر اساس یافته های صاحبنظران ارزهای دیجیتالی آتریوم در حال حاضر پذیرای بیشترین در صد از توکن های بازار است. اما باید بخاطر داشت توکن ها بعلت سهولت ساخت، زمینه کلاهبرداری را فراهم می کنند زیرا ممکن است بی ارزش و فاقد کاربرد باشند که متأسفانه بیشترین درصد توکن های بازار کاربرد خاصی ندارند، توکن های بی ارزش و فاقد کاربرد هم مانند سهام بورس های فاقد انسجام و عمق ایجاد حباب می کنند و با ترکیدن حباب دارندگان آنرا متحمل خسارات فراوان می نمایند مثل سال ۲۰۱۸ که چنین اتفاقی بوقوع پیوست.

نکته و بسیاری از دارندگان رمز ارزها زیان دیدند. قابل ذکر آنست که تفاوت اصلی کوین و توکن در اینست که دارندگان کوین در شبکه مشارکت می کنند ولی توکن ها روی پلتفورم یک شبکه دیگر ایجاد می شوند و ممکن است برای اپلیکیشن خاصی ایجاد شوند بطور مثال اگر یک توکن برای اپلیکیشنی مثل بلیط هواپیما ایجاد شد نمی توان از آن برای پرداخت بلیط قطار یا کشتی استفاده کرد.

رشد جهشی تورم در سال‌های اخیر سبب شده مردم به بازارهای غیرمتشکل پولی از قبیل سفته بازی و دلالی متمایل شوند به همین جهت شاهدیم نقدینگی سرگردان که اکنون از ۴ هزار تریلیون هم گذشته به بازارهایی نظیر سکه، ارز، خودرو و مسکن سرازیر شده و به سبب ناپایداری این بازارها سرمایه های خودشان را از دست داده اند. به طور مثال سال گذشته با ریزش شاخص بورس حدود ۱۵۰۰ میلیارد تومان از سرمایه های مردم بر باد رفت. البته مسکن از این قاعده مستثنی است چون قیمتش به شدت افزایش پیدا کرد و هم تورم سنگین این بخش باعث خروجش شد. پس در حال حاضر بازارهای پیش گفته شده هدف سرمایه گذاری ها برای حفظ ارزش پول و احیانا سودآوری مورد استفاده قرار می گیرند.

– لطفا درباره فواید و مضرات رمزارزها توضیح دهید؟

جامساز: مهم اینکه این بازار غیرقابل پیش بینی است، عده ای به سراغ خرید رمزارزهایی همچون بیت کوین، آتریم، دوج کوین و غیره می روند که درباره سازوکار و تبادلات رمز ارزها آگاهی لازم را داشته باشند. قطعا پیش بینی ناپذیری بازار رمزارزها از بورس، طلا و دلار بیشتر است و قطعا ریسک آن هم افزون تر است زیرا هیچ اطمینانی برای سرمایه گذاری در این بازارها وجود ندارد. در صورت زیان هیچ نهاد و مرجع رسمی پاسخگو نخواهد بود. اما در مورد بورس، زیان دیدگان می دانند حداقل دولت مسئول است و ممکن است بخشی از زیان آنها را جبران کند. هماهنطور که بخش زیادی از زیان موسسات پولی و مالی توسط دولت با چاپ اسکناس جبران شد که البته آثار تورمی آن بر جامعه را نمی توان نادیده گرفت. در برخی کشورها همچون آمریکا خریدوفر‌ش رمزارزها مهار گشته از آن سو در چین این معاملات ممنوع اعلام شده است چون فاقد هرگونه پشتوانه مادی اند.

– با توجه به دغدغه امروز مردمی که در این بازار فعالیت می کنند بفرمایید فعالیت در این زمینه در ایران مجاز است یا خیر؟

جامساز: بانک مرکزی ایران هم رمزارزها را تایید نکرده و به صرافی ها هم در این باره مجوزی داده نشده است. اما اخیرا این مسأله در مجلس مطرح شده اما هنوز گام مشخصی برای قانونی کردن آن برداشته نشده است.

– گفته می شود این بازار از سود دهی زیادی برخوردار است؟

جامساز: سود این بازارها بسیار زیاد است اما بسیاری مدعی اند در مدت زمان ۳ ماه تا ۸۰۰ درصد سود داشته اند، چه بسا اینکه ممکن بود همین میزان نیز دچار ضرر می شدند. در مجموع این بازار پیش بینی پذیری خاصی ندارد و بیشتر پایبند عرضه و تقاضا خواهد بود.

– درباره معایب و مزایای بازار رمزارزها توضیحاتی ارائه فرمایید؟

جامساز: رمزارزها در مجموع معایب و مزایایی دارند که آگاهی داشتن مردم از آنها نیکو است؛ تفاوت عمده این ارزها این است که در کیف پول مجازی نگهداری شده و شخص سرمایه گذار ناشناس است. هیچ شخص حقیقی و حقوقی از میزان سرمایه گذاری معامله گران آگاه نخواهند شد. لذا هر تراکنش بدون پرداخت مالیات، هزینه نقل و انتقال و کارمزد به سرعت انجام می شود و دولت‌ها را از هرگونه کنترل معاملات مالی محروم می کند. در نظر بگیرید در اینجا نیازی نیست معامله گر حساب بانکی مفتوح داشته باشد، و به صرف اتصال به اینترنت می تواند بخرد، بفروشد و یا ذخیره کند. و در کیف پول خود یا در پورت داده معامله گران آنلاین نگهداری نماید. ایرادی است که اگر این داده ها هک شده و به دیگری انتقال یابد راهی برای برگرداندن و پیگیری آن وجود ندارد.

در معایبش باید گفت؛ بی ثباتی ارزهای رمزنگاری شده یکی از معایبی است که همواره معامله گران را با زیان هم می تواند روبرو کند، به دلیل فقدان قوانین مدون نهادی برای پیگیری تخلفات وجود ندارد و اما با همه معایب و مزایا، رمزارزها پدیده جدیدی هستند که در آینده ای نزدیک نقش تعیین کننده ای را در تبادلات بین المللی و سرمایه گذاری خواهند داشت.

– جنابعالی چه ارتباطی بین بورس و رمزارزها می بینید؟ اثر ورود به این بازار بر بورس چگونه است؟ و نهایتا راهکار چیست؟

جامساز: در ایران گرچه بازار سرمایه از عمق کافی و کارایی جهت توسعه اقتصادی برخوردار نیست و به کازینویی بزرگ تبدیل شده است و پیش بینی پذیری آینده را برای تحلیل های فاندامنتال و تکنیکال راجع به بازار با مشکل روبرو کرده مع الذلک خروج سرمایه از بورس به سمت بازار ارزهای دیجیتال، وضعیت بازار سرمایه را از این حالت شکننده ای که دارد بدتر خواهد کرد.

بورس در کشور ما نه تنها به توسعه اقتصادی و تولید کمک نمی کند بلکه در تلاش برای جذب نقدینگی سرگردان است تا کازینوی مالی را رونق ببخشد. اما باید دانست ظهور و بروز رمزارزها جلوی دلالی و سفته بازی در بورس را تا حدودی می گیرد. رمزارزها در برخی کشورها برای واردات استفاده می شود در ایران  متاسفانه از طریق رمز ارزها، ارز مملکت به ترکیه، قبرس و برای دیگر انتقال های ارزی صرف می شود. در نتیجه بنیاد اقتصاد ایران ضعیف می شود، درحال حاضر اکثر کشورها قابلیت پذیرش رمزارزها را ندارند چرا که یک قانون مدونی برای مقاصد تبادلاتی وجود ندارد. بازار سرمایه باید به درستی مدیریت و هدایت شود و به فسادزدایی که اقتصاد را به سمت متلاشی شدن برده برخورد گردد، تا اعتمادها در حین انجام سازوکارهای متفاوت و مثبت برای رشد بازار در دستور کار قرار گیرد، شرایط تغییر کند تا سپرده های مردمی از طریق بورس به سمت تولید و رشد اقتصادی که نتیجه آن افزایش درآمد ملی، اشتغال و رفاه مردم است فراهم شود.

– در حال حاضر اولویت بازار سرمایه است، با توجه به این موضوع برای تقویت بازار سرمایه چه راهکارهایی مدنظر جنابعالی است؟

جامساز: در حال حاضر توجه به بازارسرمایه نسبت به رمزارزها در اولویت ویژه ای است. زیرا اصولا هدف از ایجاد بازار سرمایه جذب سپرده های مردمی در راستای تجمیع سرمایه گذاری برای تولید کالاها و خدمات و ‌گسترش آنست که به رشد اقتصادی منجر شود. اما هدف معاملات رمز ارزها سود آوری شخصی است بدون در نظر گرفتن منافع ملی و هیچ کارکرد یا ارتباطی با پروژه‌های توسعه‌ای  ندارند. در حالت کلی، هدف کریپتوکارنسی‌ها ذخیره ارزشی است (مانند پول نقد و طلا) که از طریق آن امکان خرید، فروش و سایر تراکنش‌های مالی فراهم می‌شود. این ارزها قصد دارند تا کارکردی مانند دلار و یورو داشته باشند، با این تفاوت که تحت حمایت دولت و یا هیچ نهاد دیگری نباشند.

کلا، هدف کریپتوکارنسی‌ها ذخیره ارزشی است (مانند پول نقد و طلا) که از طریق آن امکان خرید، فروش و سایر تراکنش‌های مالی فراهم می‌شود. این ارزها قصد دارند تا کارکردی مانند دلار و یورو داشته باشند، با این تفاوت که تحت حمایت دولت و یا هیچ نهاد دیگری نباشند.