کدام کشورها از کریدور شمال-جنوب منتفع می‌شوند؟

کریدور شمال- جنوب موسوم به INSTC به‌عنوان یک راه استراتژیک برای کشورهای آسیای میانه، روسیه، ایران، هند، چین و اروپا به شمار می‌رود. اجرای طرح عبور نخستین‌بار محموله ترانزیت چندوجهی از روسیه به هند این کریدور به‌صورت پایلوت کلید خورد. قرار است پس از انتقال بار روسیه از ایران به سمت هند، در روزهای آینده، قطار ترانزیتی باری از قزاقستان- ترکمنستان – ایران به سمت ترکیه و اروپا حرکت کند.

اهمیت این مسیر در آن است که عبور بار از هند به روسیه با دیگر کشورهای آسیای میانه، حدود ۴۵ روز طول می‌کشید و حالا این مدت زمان به ۲۵ تا ۳۰ روز (بسته به مقصد آن) کاهش می‌یابد. به این ترتیب، این کریدور کاهش ۴۰ درصدی زمان حمل‌ونقل را عائد تمام کشورها می‌کند و علاوه بر آن چیزی در حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد هزینه حمل را نیز کاهش می‌دهد.

هند، یکی از ذینفعان اصلی

هند برای دسترسی به بازار آسیای میانه می‌تواند با عبور از مسیر ایران، قیمت تمام‌شده کالاهای خود را به شدت کاهش دهد. پیشتر حمل کالا در این مسیر از طریق کانال سوئز به سمت روسیه می‌رفت که مسیر را به شدت طولانی و گران می‌کرد. هند بر این باور است که اگر زمان انتقال بار به کشورهای آسیای میانه به این میزان کاهش یابد، دیگر ضرورتی ندارد که شرکت‌هایی برای تحویل کالا در کشورهای دیگر تأسیس کند و به این ترتیب، علاوه بر کاهش هزینه حمل کالا، هزینه‌های تأسیس شرکت نیز کاهش می‌یابد.

سوبرانیام جایشانکار، وزیر خارجه هند پیشتر در توییتی نوشته بود: «پیشنهاد شد که بندر چابهار برای دسترسی امن، معتبر و بدون مانع کشورهای آسیای مرکزی به دریا در چارچوب کریدور شمال-جنوب قرار گیرد. از [طرح] کارگروه هند-ایران-افغانستان-ازبکستان برای استفاده مشترک از بندر چابهار استقبال می‌کنیم.»

به گزارش پایگاه خبری هندی فِرست‌پست، وزیر امور خارجه هند روز جمعه در کنفرانس آسیای مرکزی و جنوبی از بندر چابهار ایران به‌عنوان یک قطب حمل و نقل از جمله برای افغانستان یاد و تأکید کرد که ایجاد ارتباط در این منطقه اقدامی در راستای اعتمادسازی و باید مطابق قوانین بین‌المللی، استقلال و تمامیت ارضی باشد.»

او در بخشی از اظهاراتش در این باره، برخی اقدامات عمل‌گرایانه انجام شده از سوی هند از سال ۲۰۱۶ را برای راه‌اندازی و بهره‌برداری از بندر چابهار برشمرده و شکل‌گیری گروه چهارجانبه هند-ازبکستان-ایران-افغانستان برای بهره‌برداری مشترک از این بندر را «پیشرفتی مطلوب» توصیف کرد.

وزیر خارجه هند در این راستا گفت: این بندر دسترسی امن، کارآمد و آزاد به دریا را برای کشورهای آسیای مرکزی فراهم کرده است. اکنون ثمربخشی آن به وضوح ثابت شده است. ما پیشنهاد کرده‌ایم که بندر چابهار را در ساختار کریدور حمل‌و‌نقل بین‌المللی شمال به جنوب بگنجانیم.

جذابیت کریدور شمال-جنوب برای روسیه

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان ،  علی ضیایی، کارشناس ترانزیت  از باب اهمیت کریدور شمال-جنوب برای روسیه می‌گوید: «تکمیل کریدور شمال-جنوب به نفع ایران و روسیه است. روس‌ها به این موضوع پی برده‌اند و جذابیت کریدور برای آنها افزایش یافته است. در حال حاضر از حدود دو ماه پیش که جنگ آغاز شد در طی ۱۰ روز، سنگین‌ترین تحریم‌های تاریخ علیه روسیه وضع شد. یکی از این تحریم‌ها، تحریم‌های تجاری و ذیل آن تحریم‌های کشتیرانی بود. در ادامه وضع این تحریم‌ها، بسیاری از خطوط کشتیرانی بین‌المللی که نفت و کالای روسی را جابه‌جا می‌کردند، ارتباط خود را با روسیه قطع کردند. به همین خاطر روسیه در لجستیک خود مشکل جدی پیدا کرده است.»

ضیایی در ادامه با اشاره به اهمیت لجستیک در جریان تحریم‌های روسیه می‌افزاید: «تحریم‌های مشابهی هم ضد ایران پیش‌تر اعمال شده است، اما تحریم‌های ایران به مرور اعمال شد و توانستیم خود را تطبیق شویم و علاوه بر آن، ایران تبحر خوبی در دور زدن تحریم‌ها بدست آورده‌ است، اما روس‌ها این آمادگی را نداشتند. بنابراین طبیعی است که آنها در بحث لجستیک به سمت ایران بیایند.»

او تأکید می‌کند: «در ایران هم کشتیرانی و هم بنادر تحت تحریم قرار دارد، اما سال‌هاست که با همین شرایط تجارت می‌کنیم و این تحریم‌ها نتوانسته ایران را زمین‌گیر کند و در نتیجه اگر کالاهای روسی به ایران انتقال پیدا کنند، هم نیازی به خطوط کشتیرانی بین‌المللی نیست و هم می‌توانند از ظرفیت کشتیرانی و هم بنادر ایران برای انتقال کالاهای خود به سایر کشورها اقدام کنند. به‌عنوان نمونه روابط تجاری روسیه و هند می‌تواند از طریق بنادر جنوبی ایران که نزدیکی قابل توجهی به بنادر هند دارد، انجام شود یا ایران انتقال کالا از کل مسیر را برعهده بگیرد.»

در این زمینه ویتالی ساولیف، وزیر حمل و نقل روسیه هم بر اهمیت این کریدور برای روسیه تأکید کرده بود و در دیدار با وزیر راه و شهرسازی ایران گفته بود: «کریدور ریلی شمال – جنوب می‌تواند اساس گسترش همکاری‌ها بین کشور‌های روسیه، ایران و همچنین حوزه آسیای میانه و قفقاز باشد و امضا یک قرارداد برای اجرایی شدن این طرح عظیم مورد نیاز است و امیدواریم با همکاری مشترک، قطعه ریلی رشت – آستارا به اتمام برسد.»

وزیر حمل و نقل روسیه با اشاره به اینکه کشورش به ایران به‌عنوان یک کانون تجاری و ترانزیتی در منطقه نگاه می‌کند، گفت: «با تکمیل خطوط ریلی به ویژه قطعه رشت – آستارا، از شمال اروپا تا شبه‌قاره هند، به هم متصل می‌شوند و این می‌تواند عواید ترانزیتی بسیار زیادی برای کشور‌های مسیر و از جمله ایران و روسیه به دنبال داشته باشد.»

تکمیل پازل نهایی کریدور شمال-جنوب

مهدی بابایی، رایزن بازرگانی ایران در جمهوری آذربایجان در باره حلقه مفقوده کریدور شمال-جنوب  گفته بود: «پروژه تکمیل کریدور شمال – جنوب، از چند سال اخیر مطرح بود و در یکسال اخیر که دولت تغییر کرده این پیام به دولت جدید منتقل شده که برای گسترش روابط تجاری و ترانزیتی در منطقه، باید تکمیل کریدور شمال-جنوب در اولویت قرار گیرد. به‌عنوان نمونه، تجهیز گمرکات کشور به ایکس ری، ساخت پل بتنی جدید بین ایران و جمهوری آذربایجان، تکمیل و تقویت پایانه ریلی آستارا و قطعه ریلی رشت- آستارا مورد تأکید ویژه قرار گرفت که از این میان ساخت پل ماشین رو بین ایران و جمهوری آذربایجان آغاز شده است و اکنون تکمیل قطعه رشت-کاسپین (بندر انزلی) در دستور کار قرار گرفته است. تکمیل پروژه رشت-کاسپین انتقال کالا از طریق کشتی را امکان پذیر می‌کند که در فرصت اندکی قابل اجراست.»

به گفته او، این کریدور، در جغرافیای اقتصادی ایران دارای اهمیت ملی است و نباید به جنگ روسیه-اوکراین مرتبط شود، هرچند که در شرایط پیش آمده، این کریدور می‌تواند صادرات و واردات به کشور روسیه را به‌طور محسوسی تقویت کند.

چرا کریدور شمال-جنوب حیاتی است؟

ایران پیشتر در برنامه یک کمربند-یک راه چین قرار داشت، اما از سال ۲۰۲۰ ترانزیت کالا به ترکیه و اروپای شرقی را از مسیر آسیای مرکزی، جمهوری آذربایجان، گرجستان و ترکیه انجام می‌دهد. عدم توسعه خطوط ریلی و کشتیرانی ایران در خزر، عملا آن را از این کریدور حذف کرده است. حالا اما تحریم‌های روسیه فرصتی است برای ایران که از شرایط پیش آمده برای تکمیل این راه ترانزیتی بین‌المللی بهره بگیرد.

با این همه، ایران طی دو دهه گذشته نتوانسته است همپای دیگر شرکا، پروژه‌های توسعه ریلی را پیش ببرد. ایران برای ایفای نقش در کریدور بین‌المللی شمال-‌جنوب جهت ترانزیت کالا از ترکیه تا روسیه و آسیای مرکزی به بنادر جنوب کشور و از آنجا به کشورهای آسیایی، خصوصا هند و چین، می‌بایست چندین پروژه خط آهن را عملیاتی می‌کرد، اما هنوز خط آهن رشت-‌آستارا که نقش کلیدی هم‌زمان در کریدور شمال‌-جنوب و شرق-‌غرب (بخشی از ابتکار کمربند و جاده چین موسوم به جاده ابریشم نو) دارد را تکمیل نکرده است. در حال حاضر به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم، حتی ۶۰ درصد تجارت خود با روسیه را نیز از طریق خطوط ریلی و جاده‌ای جمهوری آذربایجان انجام می‌دهد.

خط ریلی رشت – آستارا با اتصال به راه‌آهن جمهوری آذربایجان می‌تواند نقش محوری را برای ارتباط بندرعباس (و در آینده بندر چابهار) به مسکو در روسیه و هلسینکی در فنلاند ایفا کند. قرار بود با همکاری ایران و جمهوری آذربایجان این قطعه تکمیل شود که با بدقولی آذری‌ها همراه بود، اما حالا قرار است روس‌ها این بخش را تکمیل کنند و فعلا با تکمیل قطعه رشت-کاسپین (بندر انزلی) می‌توان امید داشت که زنگ آغاز فعالیت کریدور شمال – جنوب به صدا درآید.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع