«ژن‌های خوب» در آسیای مرکزی

«آقازاده‌ها» میراث‌داران قدرت در اسیای مرکزی پس از فرو پاشی سوروی سابق

یک روند معمول در کشورهای آسیای مرکزی، انتصاب فرزندان و نزدیکان رؤسای جمهور در سمت‌های کلیدی است.

اقتصاددان: یک روند معمول در کشورهای آسیای مرکزی، انتصاب فرزندان رؤسای جمهور در سمت‌های کلیدی است.
با نگاهی به روند قدرت در کشورهای آسیای مرکزی می‌توان نتیجه گرفت هر چه رؤسای جمهور بیشتر در قدرت باشند، فرزندان و نزدیکان صاحب نفوذ هستند و آنها بیشتر اوقات جایگاه و موقعیت خود را تغییر می‌دهند و جالب اینکه به سرعت رشد می‌کنند و گاه، جانشین پدران خود می‌شوند.

راه یک شبه «سردار»

در فوریه سال جاری، «سردار بردی محمداف» پسر «قربانقلی بردی محمداف» رئیس جمهور ترکمنستان همزمان دو پست دولتی را به دست گرفت. وی به عنوان معاون نخست وزیر و رئیس دیوان محاسبات عالی کشور منصوب شد. همچنین با انتصابات جدید، وی نیز در شورای امنیت قرار گرفت.

در ترکمنستان، دولت با ریاست رئیس جمهور اداره می‌شود که با این انتصاب غیر منتظره در واقع سردار بردی محمداف، معاون پدرش شد.
اتاق کنترل عالی در سال ۲۰۰۷ با روی کار آمدن بردی محمداف ایجاد شد. این اتاق بر اجرای اقدامات قانونی و املاک و دارایی‌های دولت نظارت می‌کند. البته مکرراً رؤسای اتاق عالی کنترل  تغییر کرده است.
رئیس جمهور ترکمنستان، انتصاب پسرش در پست معاونت نخست وزیر را چنین توجیه کرده است که هدف از معرفی موقعیت جدید، بهبود کار کابینه وزیران و شورای امنیت است.
در سال ۲۰۱۸ سردار بردی محمد اف به عنوان معاون وزیر خارجه ترکمنستان در جلسه شورای وزیران خارجه کشورهای مشترک المنافع (CIS) در «مینسک» پایتخت بلاروس، شرکت کرد.
پرش ناگهانی چند پله در میان فرزندان رؤسای جمهور آسیای مرکزی به ندرت اتفاق می‌افتد؛ اما این موضوع در ترکمنستان جای تعجب ندارد که چنین مسئولیت‌های سنگین و چندگانه بر عهده پسر رئیس جمهور باشد.
«سردار بردی محمداف» طی ۵ سال گذشته چندین پست عوض کرده است. وی تنها در فوریه سال گذشته به عنوان وزیر صنعت و ساختمان منصوب شد. همچنین به عنوان معاون نخست وزیر پاسخگو و مسئول دیجیتال سازی و نوآوری نیز بود.
پسر ۳۹ ساله بردی محمد اف، همزمان در چند وزارتخانه و سازمان فعالیت می‌کرد و حتی مدتی عضو پارلمان بود. وی همچنین در سازمان دیپلماتیک نیز عهده دار وظایفی بوده است.
سردار فارغ التحصیل دانشگاه کشاورزی ترکمنستان و آکادمی دیپلماتیک مسکو است. وی در سال ۲۰۱۴ از پایان نامه دکترای خود دفاع و در سال ۲۰۱۵ دکترای علوم فنی را دریافت کرد. از سال ۲۰۱۶  نام وی بیشتر بر سر زبان‌ها و به یک چهره عمومی تبدیل شد.
وی برای چندین ماه به عنوان استاندار «آخال» در سرزمین پدری خود، فعالیت کرده است. این چنین است که برخلاف فرزندان سایر رؤسای جمهور آسیای مرکزی، سردار تجربه مدیریت منطقه را دارد.
سردار همچنین در جلسات بین المللی شرکت کرده و سلام پدر خود را به رؤسای جمهور دیگر  کشورها منتقل کرده است.
در مارس ۲۰۱۸ ، وی در اجلاس سران آسیای مرکزی در آستانه (نورسلطان فعلی) به عنوان نماینده مجلس و رئیس کمیته پارلمان شرکت کرد و کمتر از یک ماه بعد، به عنوان معاون وزیر خارجه در آوریل همان سال در جلسه شورای وزیران CIS در مینسک حضور یافت.
وی از فوریه سال گذشته به عنوان وزیر صنعت و ساختمان خدمت می‌کرد.
با این حال، بسیاری از کارشناسان معتقدند وی می‌تواند رئیس مجلس عالی «خلق مصلحتی» شود که انتخابات آن امسال برگزار می‌شود.
بر اساس اصلاحاتی که در قانون اساسی صورت گرفته رئیس مجلس مردمی یعنی رئیس مجلس خلق مصلحتی، از نظر قدرت دومین نفر بعد از رئیس جمهور است.
بنابراین، اگر سردار بردی محمداف ظرف چند ماه آینده پست معاون نخست وزیری را ترک کند، نباید تعجب کرد و جای تعجب هم ندارد.

«رستم» در تاجیکستان

«نپوتیسم» اعطای قدرت و مزایا به دوستان یا معتمدین و نزدیکان است ، این امر به خصوص در میان سیاستمداران و سازمان‌های حامی آنها بسیار مشهود است. به طور خاص، انتصاب دوستان و نزدیکان به سمت‌های مدیریتی و اشتغال و سایر مزایای برای آنها، صرف نظر از صلاحیتشان است.
در میان رهبران کشورهای آسیای مرکزی برخی رؤسای جمهوری هستند که فرزندان زیادی دارند.
رئیس جمهور تاجیکستان «امامعلی رحمان» پدر ۹ فرزند است. سال گذشته، پسر بزرگ وی «رستم» به عنوان رئیس مجلس عالی منصوب شد. بنابراین، وی نفر دوم در سلسله مراتب قدرت این کشور شد.

طبق قانون اساسی، وی می‌تواند به طور موقت به عنوان رئیس جمهور عمل کند. «امامعلی رحمان»  رئیس جمهور تاجیکستان، به همراه پسرش که شهردار دوشنبه بود، در جریان پنجمین اجلاس کنفرانس اقدامات تعامل و اعتماد سازی با «شی جین پینگ» رئیس جمهوری خلق چین که برای یک سفر دولتی و شرکت در این اجلاس به تاجیکستان آمده بود، دیدار کرد.
«رستم امامعلی» در سن ۲۹ سالگی به عنوان شهردار دوشنبه منصوب شد که ۴ سال بعد، با کسب مقام رئیس مجلس عالی، دومین فرد قدرتمند در تاجیکستان به شمار می‌آید. وی شانس بسیاری برای ریاست جمهوری برخوردار است.
سایر فرزندان، دامادها و دیگر بستگان رئیس جمهور تاجیکستان نیز سمت‌های کلیدی را بر عهده دارند.
در آسیای مرکزی، همه رؤسای جمهور موقت به استثنای «رزا آتونبایوا» در قرقیزستان، در انتخابات ریاست جمهوری نامزد شدند و مقام عالی کشور را بدست آوردند.
به همین ترتیب پس از فوت «صفر مراد نیازاف»، بردی محمداف نیز قدرت را بدست آورد. جالب اینجاست که وی بلافاصله از پست معاون نخست وزیر به ریاست جمهوری رسید و رئیس مجلس را تحت فشار قرار داد؛ به گونه‌ای که وی بلافاصله داوطلبانه استعفا داد.
پس از مرگ «اسلام کریم اف»، «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور موقت شد که پس از انتخابات وی بر مسند قدرت نشست. از این نظر ، شرایط در ترکمنستان و ازبکستان بسیار مشابه است.

«دریغه» در قزاقستان

«دریغه نظربایوا» دختر رئیس جمهور سابق «نورسلطان نظربایف» که همچنان صاحب قدرت در قزاقستان و بر امور جاری این کشور بسیار تاثیرگذار است.، از سال گذشته نیز موفق به تغییر موقعیت خود شد.
وی به دنبال نتایج انتخابات پارلمانی، رئیس مجلس سنای قزاقستان شد.
امسال وی از طرف حزب حاکم «نورآتن» به عضویت مجلس درآمد. وقتی در مورد نامزدی نظربایوا ۵۷ ساله صحبت  شد، پیش بینی می‌شد که وی رئیس مجلس شود اما با این حال وی برای ریاست مجلس نامزد نشد.
وی در حال حاضر عضو کمیته اصلاحات اقتصادی و توسعه منطقه ای مجلس است.

نظربایوا یک نشان «سناتور افتخاری» در ۶ ژوئن  ۲۰۱۹ به پدرش «نورسلطان نظربایف» اهدا کرد. این بدان معنا نیست که وی برای دومین بار به عنوان عضوی از مجلس انتخاب شده است

و اما جزیره دموکراسی

قرقیزستان که در آسیای مرکزی به نام «جزیره دموکراسی» خوانده می‌شود، فرزندان رئیس جمهور نیز آرزوی قدرت داشتند و آن را در سر می‌پروراندند.
در سال ۲۰۰۵ ، «برمت» و «حیدر» دختر و پسر رئیس جمهور «عسکر آقایف» هم‌زمان به مجلس راه یافتند. این انتخابات با اعتراضات مردمی به پایان رسید و منجر به اولین انقلاب کشور در سال ۲۰۰۵ شد.

ده‌ها نفر در جریان « انقلاب لاله‌ها » جان خود را از دست دادند و آقایف از کشور فرار کرد و به روسیه پناهنده شد.
بعد از انقلاب، امتیاز نمایندگی مجلس از دختر و پسر آقایف نیز لغو شد. علیه «حیدر» پرونده‌های جنایی با اتهامات اختلاس در بودجه دولت و سوء استفاده از اموال شخصی دیگران با زور و تهدید تشکیل شد.
«عادل توی گونگانوف» که در آن زمان شوهر «برمت آقایوا» بود ، نیز به جرم کلاهبرداری، فساد و اختلاس متهم شد.
طبق برخی از گمانه زنی‌ها، حدود ۱۰ مورد از این دست پرونده‌ها وجود داشته است.
شایان ذکر است که حیدر آقایف در سال ۲۰۲۰ بر اثر حمله قلبی در مسکو درگذشت.
اوضاع آقازاده‌ها در ازبکستان
در مورد ازبکستان نیز باید گفت که دختران و دامادهای «شوکت میرضیایف» دومین رئیس جمهور ازبکستان نیز دارای پست‌های دولتی هستند. گزارش شده که داماد ارشد رئیس جمهور، «آی بیک تورسونوف» که همسر «سعیده میرضیایوا» دختر رئیس جمهور است، معاون اول دفتر ریاست جمهوری است.

نفوذ روز افزون «سعیده میرضیایوا» و مقایسه وی با «شهناز» دختر دوم میرضیایف، رئیس گروه پیش دبستانی‌های وزارت آموزش و پرورش ازبکستان اجتناب ناپذیر است. همسر وی «اتابک عمراف» معاون رئیس خدمات امنیتی ریاست جمهوری و رئیس چندین فدراسیون ورزشی را بر عهده دارد و همچنین  محافظ شخصی رئیس جمهور ازبکستان نیز محسوب می‌شود.
«دومان کابدی علیوف»  کارشناس سیاسی معتقد است رؤسای جمهور کشورهای آسیای مرکزی در مورد سیستم اداره کشور که سال‌هاست به همین منوال صورت می‌گیرد، بدبین و شکاک هستند.
هرچه رژیم های آسیای مرکزی قدرت بیشتری داشته باشند، بیشتر سعی در تقویت قدرت خود دارند. آنها می‌خواهند این امر را با اصلاحات در قانون اساسی انجام  دهند.
این کارشناس به عنوان مثال می‌گوید: رئیس جمهور نسبتاً جوان ترکمنستان، پسرش را تا آنجا که ممکن است به خودش نزدیک نگه می‌دارد. این به نظر من دو دلیل می تواند داشته باشد؛ اول بدون شک وی به کشورهای همسایه نگاه می‌کند و از آنها یاد می‌گیرد. بردی محمداف می‌خواهد از تجربه نظربایف و رحمان درس بگیرد.
وی افزود: ثانیاً وی شرایطی را که پس از مرگ ناگهانی اولین رئیس جمهور ترکمنستان،«صفر مراد نیازاف» تجربه شده را در نظر می‌گیرد. این احتمالاً دلیل اصلی بردی محمد اف است.
علیوف ادامه داد: در آن زمان ، محمداف موفق شد در یک مبارزه مخفی قدرت، مخالفان خود را از میدان بیرون کند، اینکه دقیقاً چگونه اوضاع پس از مرگ «نیازاف» ایجاد شده برای مردم یک معما باقی مانده است.
این کارشناس گفت: علاوه بر این، «عشق آباد» یک رکود اقتصادی را تجربه می‌کند که با توجه به شرایط جدید اپیدمی جهانی ویروس کرونا نیز تحت تأثیر قرار گرفته است، اگرچه رسماً آن را قبول ندارد ولی با وخامت اوضاع اجتماعی روبرو شده است.
در مورد تاجیکستان که از جنگ داخلی جان سالم به در برد، همین را می‌توان گفت. همه اینها گواه این واقعیت است که رهبران کشورهای آسیای مرکزی به کسی جز به نزدیکانشان اعتماد و باور ندارند.

/پ