چاره رفع عطش از سرزمین سام و زال!

سرانه مصرف آب در کشورهای مختلف دنیا با توجه به موقعیت جغرافیایی، الگوهای مصرف و شرایط اجتماعی متغییر می باشد. بررسی های آماری نشان می دهد در کشور ما هر نفر در روز ۳۰۰ لیتر آب را به طور آشکار مصرف می کند و مصرف آب نهان هر نفر از قبیل کشاورزی، انرژی، صنایع و خدمات ۶۰۰۰ لیتر در روز می باشد. میزان مصرف سرانه آب در ایران بیش از ۷۰ درصد الگوی مصرف جهانی است. این در حالی است که منابع آب تجدید پذیر ایران تنها ۱۴۰۰ مترمکعب به ازای هر نفر در سال می باشد و ادامه روند کنونی سبب پدید آمدن بحران آب در آینده نزدیک برای کشورمان می شود.

در حال حاضر دو فناوری حرارتی و غشایی از منظر تجاری برای شیرین سازی آب دریا در مقیاس صنعتی و احجام وسیع توسعه پیدا کرده اند. فرایندهای دیگر نمک زدایی و تصفیه آب صنعتی آبهای شور در مقایسه با این دو فناوری از نظر اقتصادی قابل رقابت نبوده و در مقیاس آزمایشگاهی یا نیمه صنعتی مورد استفاده قرار می گیرند.

مساله مهم این است که بخش صنعت به لحاظ ارزش افزوده بسیار بالای تولیدی، می تواند در اولویت استفاده از طرح های آب شیرین کن دریایی قرار بگیرد. زیرا سرمایه گذاری اولیه تاسیس آب شیرین کن دریایی و سپس انتقال آب تصفیه شده بسیار بالا است و در بخش کشاورزی و حتی خانگی در شرایط فعلی امکان چنین سرمایه گذاری های عظیمی وجود ندارد. به ویژه اینکه حجم آب مصرفی در بخش کشاورزی بسیار بالا است و تامین این آب به وسیله آب شیرین کن دریایی عملاً هدر دادن منابع مالی است. اما بخش های صنعتی به علت سرمایه در گردش بالا، مصرف آب کمتر در مقایسه با بخش کشاورزی و ارزش افزوده بالای تولیدی اولویت استفاده از آب شیرین کن دریایی را دارند.

منظور از آب شیرین کن صنعتی، فقط تصفیه کردن آب در مصارف صنعتی نمی باشد، بلکه دستگاه تصفیه آب در مقیاس بزرگتر از خانگی را دستگاه تصفیه آب صنعتی می نامند. همچنین به دستگاه های تصفیه آب در مقیاس متوسط و کم حجم تر را دستگاه تصفیه آب نیمه صنعتی گفته میشود.
عمدتا به دستگاه های تصفیه آب با ظرفیت بالاتر از ۳ متر مکعب در روز تا ظرفیت تولید آب تصفیه شده تا ۶ مترمکعب را نیمه صنعتی و دستگاه تصفیه آب با ظرفیت ۶ تا ۳۰۰۰ مترمکعب در روز را آب شیرین کن صنعتی می نامند.

رویارویی و پذیرش واقعیت بحران کم آبی، اولین قدم در مسیر یافتن راهکارهایی برای تقلیل بحران است. ارائه راهکارهای بهینه جبرانی نیز مستلزم بررسی تجارب موفق کشورهای درگیر با این معضل است. کمبود آب ناشی از تغییرات آب هوا یکی از معضلات مشترک اکثریت کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا است. مدیریت صحیح منابع آبی و شیرین سازی آب دریا، راهکارهای اصلی اغلب این کشورها برای مواجه با چالش کم آبی در سالهای گذشته بوده است. سیاست گذاری و وضع قوانین سختگیرانه برای بهره وری از منابع آب شیرین تجدید پذیر در بخشهای مختلف تقاضا اعم از خانگی، صنعتی و کشاورزی، اولین گام برای مواجهه با بحران کم آبی است.

اثرات مخرب خشکسالی در سیستان و بلوچستان
معیشت اکثر مردم منطقه سیستان و بلوچستان با تکیه بر کشاورزی و استفاده از آبهای سطحی است. خشکسالی ها در این گونه مناطق معمولا اثرات مخرب شدیدتری نسبت به سایر مناطق کشور دارند. از مهمترین اثرات نامطلوب خشکسالی در سیستان می توان به از بین رفتن پوشش گیاهی، افزایش فرسایش بادی، مهاجرت پرندگان، از بین رفتن درختان و جنگلهای منطقه، حذف گونه های مفید و کاهش شدید فعالیت های کشاورزی و تولید محصولات زراعی اشاره کرد.

از جمله فعالیتهای انجام شده جهت مقابله با بحران آب می توان به حفر چاهک ها و حوضچه های ذخیره آب، احداث گلخانه، تغییر سیستم آبیاری، احیا و بازسازی قنوات، استفاده و تجهیز مکانیزاسیون، برق رسانی، احداث استخرهای دو منظوره، ایجاد استخرهای خاکی و بتونی، احداث بادشکن های زنده و غیر زنده، شناسایی و معرفی گیاهان سازگار و مقاوم به شرایط خشکسالی، آموزش کشاورزان و نیروهای متخصص بومی، توزیع رایگان انواع نهال درختان میوه، تولید آزمایشی انواع گل، سبزی، قارچ، نهال و گیاهان دارویی و ترویج و معرفی آنها به کشاورزان و تولید کنندگان اشاره کرد.

اما با توجه به بحران کم آبی در سیستان ، راهکارهای مقابله با بحران آب در زمینه صرفه جویی در مصرف دیگر کاربرد آنچنانی ندارد و مردم سیستان نیاز به تامین منابع آب شرب دارند بالاخره در شرایطی که هیچ‌کدام از منابع بارندگی و آب های زیر زمینی برای دستیابی به آب شیرین ممکن نباشد، آخرین منبع عبارت خواهد بود از آب دریاها و دریاچه آب‌های شور زیرزمینی. امروزه کشورهای حاشیه حوزه خلیج‌فارس به دلیل نبود منبع آب شیرین مجبور به استفاده از آب‌های شور مثل آب دریا هستند که در همین راستا از روش اسمز معکوس برای شیرین‌سازی آب استفاده می‌کنند. دستگاه اسمز معکوس که با نام آب شیرین کن و در انواع آب شیرین کن صنعتی و آب شیرین کن کشاورزی شناخته شده است، یکی از بهترین دستگاه‌ها برای شیرین سازی آب شور می‌باشد.

راهکارهای برون رفت از بحران با تکنولوژی روز
برای مقابله با مشکل کمبود آب، تصفیه آب دریا گزینه مناسبی برای مقابله با بحران آب است. در همین راستا تکنولوژی های پالایش و بازچرخانی آب به عنوان راهبردهای اصلی بخش محیط زیست در برنامه ها و چشم انداز بلندمدت توسعه کشور مورد نظر قرار گرفته است. بررسی تحقیقات و کارهای انجام شده در سال های اخیر تایید کننده کاربرد فن آوری های جدید در صنعت تصفیه آب دریا به خصوص استفاده از روش های جدید الکتریکی و الکترومغناطیسی می باشد. در همین راستا علاوه بر روش های الکترولیز، الکترودیالیز و الکتروکوگولاسیون، روش بسیار نوین دیگری با عنوان روش الکتروکوگووالانس توسط یک شرکت دانش بنیان ایرانی ارایه شده است.این روش با قابلیت تصفیه آب دریا و قابلیت فرآوری نمک به کود کشاورزی خود می تواند انقلاب بزرگی را در تامین بی پایان منابع آب قابل شرب و کشاورزی و توسعه اقتصاد ساحلی و دریایی در کشور فراهم آورد بدون اینکه اثرات زیست محیطی خطرناکی را بر محیط زیست ساحلی و دریایی بر جای بگذارد. از نظر روش شناسی این تحقیق به معرفی فنی و توصیف روش جدید تصفیه آب الکتروکوگووالانس و قابلیت مکانیابی تاسیسات آب شیرین کن مربوطه در ساحل مکران پرداخته است. یافته ها نشان داد که بهترین گزینه استقرار تاسیسات آب شیرین کن یاد شده می تواند به عنوان یک طرح قابل سرمایه گذاری در محدوده ساحلی مکران با دسترسی نامحدود به آب های اقیانوسی باشد. تاسیسات آب شیرین کن الکتروکوگووالانس این قابلیت را دارد که در فرآیند نمک زدایی آب شیرین خود هیچ پساب شوری را وارد محیط دریایی نکرده و بنابراین هیچ معضل زیست محیطی هم نخواهد داشت که این امر یک امتیاز اکولوژیک در سطح بین المللی خواهد بود.
(ح)