هدف۴۶میلیارد دلاری صادرات؛ واقعیت چه می‌گوید؟

نویسنده : دکتر فاطمه پاسبان استاد موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی

صادرات یکی از بخش‌های مهم اقتصاد هر کشوری است و بخش عمده‌ای از درآمد کشورها هم از این طریق تامین می‌شود؛‌ ایران هم مزیت‌های صادراتی زیادی دارد، اما در سال‌های تحریم نه تنها مزیت ایران به بیشتر شدن صادرات آن کمک نکرد، بلکه رقبای ایران با استفاده از خلأ محصولات ایرانی؛ برای گرفتن بازار ایــران خیز برداشتند و در بسیاری از موارد هم موفق بودند. البته در این میان مسئولان ایرانی هم مقصر بودند چراکه فضا را برای حضور رقبا باز کردند. ضعف دیپلماسی اقتصادی و البته نپذیرفتن معاهده‌های بین‌المللی پولی و بانکی و کرونا هم مزید بر علت شد تا صادرات ایران به کشورهای کمتری محدود شود.
با این حال مدیرکل دفتر توسعه خدمات بازرگانی سازمان توسعه تجارت با اشاره به روند صعودی صادرات کشور با وجود تداوم تحریم‌ها و کرونا، گفته است که با توجه به این بهبود، پیش‌بینی شده که تا پایان سال پنج میلیارد یورو رشد در تجارت کشور نسبت به واردات و صادرات سال ۹۸ را شاهد باشیم. این صحبت‌ها در حالی بیان می‌شود که هیچ تغییر در فرآیند اقتصاد کشور رخ نداده است. براساس گزارشات گمرک سال ۹۸؛ ۱۳۳ میلیون و ۹۰۰ هزار تن کالا‌های غیرنفتی به‌ ارزش ۴۱‌میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار صادر شد و براساس گزارش بانک‌مرکزی، صادرات ۱۲ ماهه سال ۹۹؛ نیز ۳۴ میلیارد و ۹۹۸‌میلیون دلار و واردات نیز با رقم ۳۸ میلیارد و ۸۹۳ میلیون دلار ثبت شد. پیش‌بینی‌ سازمان توسعه تجارت از صادرات ۴۶ میلیارد دلاری می‌گوید؛ در همین رابطه «آرمان‌ملی» با فاطمه پاسبان، اقتصاددان گفت‌وگویی داشته که در ادامه می‌خوانید.

سازمان توسعه تجارت پیش‌بینی کرده میزان تجارت امسال ۵ میلیارد یورو بیشتر از سال ۹۸ باشد؛ در شرایط حاضر ایران توانایی رسیدن به چنین عددی را دارد؟

این برآورد چه از طریق مدل محاسباتی انجام شده چه از طریق پیش‌بینی باید به جزئیات اعلام شود، اما خارج از این موضوع الان که دولت جدید مستقر شده اعدادی را اعلام می‌کنند که مشخص نیست از کجا اعلام شده است. بالاخره اقتصاد ما ظرفیت‌ها، قابلیت‌ها، محدودیت‌ها و اما و اگرهایی دارد که نمی‌توان بدون توجه به این محدودیت‌هایی که وجود دارد عددی را اعلام کرد. واقعا نمی‌دانم که عدد ۵ میلیارد یورو چگونه و برچه اساسی اعلام شده است. صحبت از عدد نیاز به محاسبات دقیق اقتصادی دارد ولی آنچه که دیده می‌شود این است که شرایط کشور ما با قبل هیچ تغییری نکرده است، یعنی تغییرات اساسی در برنامه‌ها و ساختار و راهبردها اتفاق نیفتاده که بگوییم ثمره این اتفاق رشد صادرات باشد. من بعید می‌دانم که چنین اتفاق بیفتد چون هیچ‌چیز جدیدی نمی‌بینم.

مزیت صادراتی؛ از موضوعات مهم در صادرات است؛ آیا در شرایط حاضر اقتصادی ما؛ مزیت‌های صادراتی اقتصاد ایران امتیازی محسوب می‌شوند؟

گاها شاهد این هستیم که اتفاقاتی می‌افتد که برای صادرات ما خوشایند نیست، مثلا همین تورم که مزیت رقابتی را از ما می‌گیرد، اصل اول حضور در بازارهای جهانی این است که بایستی استانداردها و الزامات بهداشتی در تولید کالاها موردتوجه قرار بگیرد تا به آنها اجازه ورود به بازارهایشان را بدهند. بعداز آن است که بایستی مزیت رقابتی با محصولات سایر کشورها که وارد آن بازار مشترک می‌شوند تعریف کنیم، اگر یک متغیر درنظر بگیریم که این متغیر تورم است هیچ مزیت رقابتی‌ برای ما ایجاد نمی‌کند؛ اگر بخواهیم کالایی را صادر کنیم با چه قیمتی این صادرات صورت بگیرد که بتواند با سایر محصولات رقابت کند؟ همه کشورها در مورد استانداردها و الزامات بهداشتی سختگیرانه برخورد می‌کنند حتی عراق و افغانستان که برای ایران استانداردهای اروپایی درنظر می‌گیرد، ایران به‌دلیل تحریم و عقب‌ماندگی فناوری و تکنولوژی در استانداردها نسبت به بقیه کشورها در سطح پایین‌تری قرار دارد.

تغییر دولت آیا می‌تواند به مطرح‌شدن این پیش‌بینی کمک کرده باشد؟

مگر از زمانیکه آقای رئیسی آمده تغییراتی در پیشرفت فناوری و تکنولوژی و استاندارد‌های ما به‌وجود آمده که بگوییم این مزیت فناوری را داریم و می‌توانیم در عرصه‌های بین‌المللی حضور فعال داشته باشیم. از آن طرف هم خیلی از کسب‌وکارها به‌دلیل شرایط تحریم و کرونا و موارد دیگر نظیر تنظیم بازار و سرکوب قیمت‌ها، رغبتی برای تولید ندارند. گاها می‌بینیم که تولید کساد است یا با ظرفیت کامل کار نمی‌کنند. اگر قرار است صادراتی انجام شود بایستی تولید براساس سابقه صادرات باشد؛ یعنی باید تولیدات صادرات‌محور باشد. آیا واقعا چنین چیزی را داریم که بگوییم این بخش از تولیدات خاص بازارهای جهانی تولید می‌شود؟ ضمن اینکه باید بازارها را بشناسیم و بدانیم در چه وضعیتی هستند و چه خصوصیاتی دارند.

با این حساب نمی‌توان گفت که افزایش صادرات در این حد امکان تحقق دارد؟

همین‌که تا آخرسال همت کنیم قیمت‌ها بالاتر نرود کاربزرگی کرده‌ایم، ایجادکردن مزیت صادراتی کار بسیارسختی است، شاید در سال‌های آینده با طراحی استراتژی تولیدات خاص صادرات بتوانیم برخی از کالاها که هم قابلیت تولید آن را داریم و هم آمایش سرزمین ما اجازه تولید آن کالاها را می‌دهد در بازارهای جهانی امکان رقابت بیشتری را داشته باشیم، اما شرط آن این است که بتوانیم موضوع تحریم و FATF را حل کنیم که مبادلات به سهولت صورت بگیرد نه اینکه پول ما را بلوکه کنند و بگویند که به جایش کالا بخرید که واردات این کالاها هم به تولیدکننده داخلی آسیب بزند. من بعید می‌دانم هم به‌دلیل شرایط کشور و هم به‌دلیل نااطمینانی‌که سرمایه‌گذاران از وضعیت اقتصادی دارندٌافزایش ناگهانی صادارت داشته باشیم. بالاخره افزایش تولید نیاز به سرمایه‌گذاری دارد و تا زمانی که این وضعیت ادامه دارد نمی‌توان از رشد تولید اطمینان حاصل کرد.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع