نوروز در دوران صفویه ، هدیه ناداران به دارایان

ژان شاردن (۱۷۱۳ – ۱۶۴۳)، جهانگرد و تاجر مشهور فرانسوی در دوران شاه عباس دوم به ایران آمد؛ سفری که بیش از ۶ سال به درازا کشید. او از سوی شاه عباس دوم ملقب به تاجر باشی شد. در زمان شاه سلیمان نیز چند سالی در ایران زندگی کرده و به کسب و کار مشغول بود. شاردن پس از بازگشت به فرانسه، سفرنامه خود را نوشت و منتشر کرد که از جمله مهمترین اسناد در زمینه ایران عصر صفوی به شمار می آید؛ شاردن در مقدمه این سفرنامه نوشته؛ “تمایل شدیدی که به شناختن ایران و به نوشتن سفرنامه های دقیق و صحیح راجع به آن داشتم، مرا واداشت تا در این مدت به اندازه امکان و با کمال جدیت به تحصیل زبان فارسی و به شناسایی دقیق آداب و رسوم مردم این کشور بپردازم. از این رو مرتبا به دربار و دیوانخانه مراجعه کردم. با مردم و دانشمندان به گفتگو پرداختم… تقریبا تمام طول و عرض کشور ایران را پیموده و همه جای آن را… دیده ام”.

در اینجا وصف او از چگونگی برگزاری آیین نوروز در ایران آن زمان را میخوانید:

” ایرانیان اگرچه فقط یک چنین جشن (ملی) نوروز دارند، ولی آن را بطور باشکوهی برگزار میکنند؛ فی المثل این جشن سه روز تمام طول میکشد و در بعضی مقامات مانند دربار تا هشت روز ادامه دارد. چنانکه گفتیم از ورود آفتاب به برج حمل آغاز می‌ یابد و این عید را نوروز سلطانی مینامند. در ب۲۱مارس، ۴۷ دقیقه بعد از طلوع آفتاب، مطابق غره ذی الحجه (غره: اول هر ماه نو در برابر سلخ روز آخر هر ماه قمری) دوازدهمین‌ ماه سنه هجری قمری، توپخانه و ساخلوی سه بار شلیک کردند و بدین طریق حلول سال نو را اعلام داشتند معمولا همیشه در موقع ورود آفتاب به برج حمل، خواه شب باشد، خواه روز، سال جدید اعلام میشود… این عید را نوروز سلطانی مینامند، تا از سال جدید و واقعی تاریخ فعلی ایران که مبدا آن هجرت محمد بن عبدالله از مکه است، مشخص باشد. آغاز سال تاریخ اسلامی که قمری میباشد، غره محرم است که اول سال هجری میباشد.

ایرانیان جشن نوروز را مطابق سال شمسی که معمولا تاریخ باستانی این بوم بوده است برگزار میکنند و بانی این عید را جمشید میدانند که چهارمین شاهنشاه ایران است و از همین سنت باستانی به ثبوت میرسد که مردم این کشور به اعیاد مربوط به تحویل آفتاب و اعتدال ربیعی بسیار اهمیت قائل بوده اند و آغاز بهار را سخت نیکو و مبارک میشمرده اند، جشن نوروز هشت روز تمام ادامه داشته است. در نخستین روز عید، شاهنشاه بارعام میداده… روز دوم مخصوص شرفیابی علما و دانشمندان و مخصوصا اخترشناسان بوده است، سوم به مغان و موبدان اختصاص داشته، چهارم ویژه قضات بوده، پنجم مخصوص بزرگان و اعیان و اشراف کشور، ششم برای خویشاوندان و منسوبین شاهنشاه و دو روز آخر به زنان و کودکان سلطان اختصاص داشته است. این جشن تا هجوم اعراب به ایران باشکوه و جلال تمام ادامه داشته است.

… چنانکه گفته شد، با شلیک توپ و تفنگ، البته در نقاطی که این تسلیحات موجود باشد از قبیل پایتخت و دیگر شهرهای بزرگ و مهم، حلول سال نو برای مردم اعلام میشود. منجمین لباس فاخر در برکرده، یک یا دو ساعت پیش از اعتدال ربیعی برای تعیین تحویل آفتاب به برج حمل، به کاخ سلطنتی یا عمارت حکومت محل میروند و در پشت بام یا روی مهتابی با اسطرلاب خود مشغول کار میشوند و به محض اینکه علامت دادند، برای اعلام حلول سال جدید شلیک میشود و صدای آلات موسیقی: طبل و شیپور، نای و نقاره در هوا طنین‌انداز میشود و بدین ترتیب ترانه و طرب و جشن و سرور تماشاچیان و بزرگان مملکت آغاز میشود در اصفهان در همه روزهای عید در مقابل کاخ شاهنشاه مراسم سرور با رقص و طرب، آتش بازی و صحنه های کمدی به مانند هفته بازار برگزار میگردد و هر فردی هشت روز عید را با شادی بی پایان به سر میبرد.

رجال و بزرگانی که در ایالات و ولایات ماموریت دارند، آنها نیز هدایا و تحف خود را تقدیم حضور همایونی میکنند و احترامات لازم را به جا می آورند… شاهنشاه در تمام ایام عید از ساعت ۱۰ تا ساعت یک، از اعیان و اشراف کشور باشکوه و جلال تمام پذیرایی به عمل می آورد و سپس به اندرون تشریف میبرد. معمولا رجال و بزرگان مملکت نیز هر یک به نوبه خود در منزل خویش مشغول پذیرایی از واردین میگردند و نصف مدت روز را برای قبول مراجعین و دریافت هدایا و تحف تابعین تخصیص میدهند. این رسم مسلم مشرق زمین است که کوچکان به بزرگان می بخشند و ناداران به دارایان میدهند و از دهقان تا سلطان این سلسله مراتب در داد و دهش مرعی و مراعات میگردد…”

📚 سیاحتنامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۳۵

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع