نابلدی تجار، عامل ضربه به صادرات

اقتصاددان:مهرداد سعادت رییس اتاق مشترک ایران وترکیه از عوامل بازدارنده تجارت خارجی کشور می‌گوید

«ترکیه» چند وقتی است که دیگر در لیست شرکای عمده تجاری ایران قرار ندارد.»؛ داده‌های آماری این گزاره را تایید می‌کند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، ایران و ترکیه در فصل نخست سال ۲۰۲۰ حدود ۶۴۵ میلیون دلار تجارت کالایی داشته‌اند که این میزان نسبت به فصل نخست سال ۲۰۱۹ با کاهش ۷۰ درصدی مواجه شده است. رقم تجارت سه ماهه نخست سال ۲۰۲۰، حدود ۲۷۰ میلیون دلار مربوط به صادرات ایران به ترکیه و ۳۷۶ میلیون دلار مربوط به واردات ایران از ترکیه بوده که هر دو نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹، کاهش داشته‌اند. اما بنابر آمارها نیاز وارداتی ترکیه در سال ۲۱۰ میلیارد دلار است، اما حجم تجارت (صادرات و واردات) ما با این کشور به ۵ میلیارد دلار می‌رسد؛ در حالی که کشورمان پتانسیل ۱۵ میلیارد دلار صادرات به ترکیه را دارد. حال این پرسش قابل طرح است که چرا حجم تجارت کشورمان با نزدیکترین همسایه امان اینقدر اندک است؟ «مهرداد سعادت دهقان» رییس اتاق مشترک ایران وترکیه از عامل پنهانی می‌گوید که سبب ضربه به تجارت خارجی کشور با شرکای تجاری‌اش شده است. به گفته این فعال اقتصادی، ترک‌ها خیلی علاقه‌مند هستند با ایران تجارت داشته باشند، اما برخی از تجار نابلد ایرانی به دلیل عدم آشنایی با قوانین تجاری و عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای در تجارت، باعث ایجاد مشکلاتی برای طرف ترک شده‌اند وهمین امر سبب شده تا تجارت با این کشور با مشکلاتی عدیده‌ای مواجه شود و ترک‌ها را از تجارت با ایران باز دارد. او در عین حال، «خلق بخشنامه‌های یک شبه، ممنوعیت‌های صادراتی، مسائل بانکی برای نقل و انتقال پول و عدم رعایت استانداردهای بین‌المللی در صدور کالاها، ضعف دیپلماسی تجاری در بازاریابی و عدم حضور رایزنان بازرگانی در مقاصد صادراتی و در نهایت عدم توجه و اعتماد دولت به بخش خصوصی» را از دیگر عوامل بازدارنده تجارت می داند. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

در چندماهه اخیر، چقدر تجارت با ترکیه تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا قرا ر گرفته است؟

همان‌طور که می‌دانید، در اسفندماه ۹۸ به شیوع گسترده این ویروس، تمامی مرزهای تجاری کشور بسته شد. اما با تلاش و پیگیری‌های اتاق مشترک ایران وترکیه، در اوایل فروردین ماه سال جاری تجارت به ترکیه به صورت ریلی و از طریق حمل با واگن، بخشی از کالاها صادر می‌شد، اما این جوابگوی حجم تجارت دو کشور نبود. سرانجام با تماس تلفنی که حسن روحانی رییس‌جمهور محترم با آقای رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه داشتند، مرزها باز و تجارت زمینی از سر گرفته شد. تولیدکنندگان وتجار کشور، تمامی تلاش‌شان را کردند، خلأیی که با بسته شدن مرزها، در تجارت ایران با ترکیه به وجود آمده و تمامی تعهدات عقب مانده مشتریان خارجی را جبران کنند.

آمار صادرات به ترکیه روند افزایشی را نشان می‌دهد یا کاهشی؟

ترافیک و صف طولانی در مرز بازرگان که چندی پیش شاهد آن بودیم، نشان از افزایش حجم صادرات دارد. البته آمارهای رسمی نشان از این دارد که ۹۰ درصد صادراتمان در سه ماه اول امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته، کاهش یافته است. البته این بدان معنا نیست که حجم کار تجارت کم شده، بلکه به خاطر بسته شدن مرزها، این اتفاق رخ داده است، که امیدواریم جبران شود. صف طولانی کامیون‌ها در مرز نیز نشان‌دهنده این است که روزهای گذشته در حال جبران است.

بعضی وقت‌ها مباحثی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه ترکیه خیلی تمایل ندارد که از ایران واردات داشته باشد؛ ‌آیا این گزاره صحت دارد؟

من رییس اتاق مشترک ایران و ترکیه هستم و یک تجربه تجارت ۲۵ ساله با ترکیه دارم؛ اصلا اینگونه نیست. اتفاقا ترک‌ها خیلی علاقه‌مند هستند با ایران تجارت داشته باشند، منتها برخی از تجار ایرانی متاسفانه یکسری قوانین و اخلاق تجارت را در بعضی از مقاطع رعایت نکرده‌اند. همین باعث شده که برای تجار ترکیه و واردت‌کننده کالا از ایران و سرمایه‌گذاران ترکی که در ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند، یکسری مشکلات پیش بیاید. البته بخشی از این مسائل هم بر می‌گردد به شرایط تحریمی ایران. برای همین بداخلاقی‌هایی در تجارت با این کشور رخ داده که ما منکر آن نمی‌شویم.

این موضوع چقدر به ضعف قوانین ما یا خود صادرکننده برمی‌گردد؟

اتاق مشترک یک برنامه خیلی جامعی درباره بحث ترویج اخلاق تجارت دارد و روی آن بسیار کار کرده است. ما در برنامه کاری سال ۹۹ این را مد نظر قرار داده‌ایم که حتما این اخلاق را نهادینه کنیم و به تجارمان آموزش دهیم و برای آنها کلاس‌ها و دوره‌های مختلف برگزار کنیم؛ چراکه خیلی باید روی این مساله کار کنیم. همچنین رسانه‌ها هم در این زمینه خیلی نقش مهمی را باید بازی کنند تا بتوانیم اخلاق تجارت جهانی و اطلاعات روز دنیا را از طریق برگزاری سمینارها و همه امکاناتی که در اختیارمان است، به تجارمان آموزش دهیم.

من از صحبت‌های شما اینگونه استنباط می‌کنم که برخی تجار ایرانی در ورود به بازارها از دانش کافی برای تجارت برخوردار نیستند وهمین امر منجر به ایجاد مسائلی در تجارت با دیگر کشورها می‌شود که وجهه خوبی هم برای کشور ندارد؟

اگر بخواهم راحت صحبت کنم باید بگویم که بخشی از تجار ما حرفه‌ای عمل نمی‌کنند. مثلا شما شاهد صادرات هندوانه به کشور ترکیه بودید؛ موضوعی که ۸۰ درصد وقت اتاق برای ۳ ماه به این کار اختصاص داده شد. برای شروع کار آنها از ما واگن خواستند و ما در اختیارشان گذاشتیم و این کار خیلی وقت ما را گرفت تا بار زده شود، زمانی که بار زده شد، با مراجعه به مرز رازی متوجه شدیم که اسناد حمل آنها مشکل دارد. یا حتی خیلی از تجار ما اصلا نمی‌دانستند که تاریخ تجارت ترجیحی، آن تخفیفی که برای تحویل محصول هندوانه ترکیه قرار داده بود چه زمانی است؛ ‌یعنی از ۱۵ سپتامبر سال قبل تا ۱۵ آوریل سال بعد را ما تخفیف دادیم که براساس یک توافقنامه ترجیجی بین ۲ کشور انجام شده بود؛ موضوعی که خیلی از تجار از آن بی‌اطلاع بودند و هندوانه را زمانی بار زدند که بعد از این تایم به آنجا رسید. طرف ترک هم عنوان کرد که ما تعرفه را تغییر نداده‌ایم، اما تخفیف برداشته شده است. همین امر باعث شد که دیگر نه کسی صدای ما را شنید و نه کسی به ما حق داد و همان ماجراها پیش آمد. پس ما باید اول به تجارمان آموزش دهیم با تجارت بین‌الملل آشنایی داشته باشد و همین‌طوری بار نزنند و بگویند خدا بزرگ است و به مقصد بروند و یک مشکلی پیش‌آید و کل سرمایه شان را از دست بدهند.

آیا دولت هم در بروز چنین اتفاقاتی مقصر است؟

از سوی دیگر، وقتی دولتمردان یک شبه بخشنامه صادر می‌کنند، یا اعلام می‌کنند که ثبت سفارش ۲۵۰۰ قلم کالا ممنوع است، همه اینها باعث می‌شود، سرمایه کسانی در این زمینه سرمایه‌گذاری کردند، از این برود. یکی از اشکالات کار ما در تجارت همینجاست که بخش دولتی می‌آید و برای بخش خصوصی تصمیم‌گیری می‌کند؛ این درحالی است که بخش خصوصی در جلساتی که مربوط به آنهاست نه حضور دارند و نه مشارکت. همیشه هم گفته می‌شود که هدف ما از این قوانین، روان‌سازی کار بخش خصوصی است. کدام روان‌سازی؟ بالاخره ما هم نظر خودمان را داریم، کسی که ۴۰ سال است زحمت کشیده و تجارت کرده است و به‌طور مثال با تجارت با ترکیه آشنایی دارد و همه مسائل و مشکلات را لمس کرده است از جریمه و پول خواب ماشین گرفته تا هزار مشکل دیگر، آیا باید دولت برای او بدون حضور او اقدام به تصمیم‌گیری کند. اینکه درست نیست خودشان یک شبه تصمیم بگیرند و بعد به تجار بگویند تو باید اجرا کنی؟ اینکه نمی‌شود تجارت. بعد هم بیاییم بخش خصوصی را متهم کنیم.

پیشنهاد شما در این زمینه چیست؟

ببینید مسیر تجارت از همراهی دولت و بخش خصوصی می‌گذرد. حال چون دولت به دلیل تحریم‌ها و مسائل ناشی از آن دست و بالش برای فعل تجارت و به ویژه صادرات بسته است، پیشنهاد ما این است که دولت به بخش خصوصی اعتماد کند واز برخوردهای پلیسی و تنبیهی برای برخورد با صادرکنندگان بپرهیزد.

الان به‌طور مشخص در تجارت با ترکیه مشکلی یا مساله‌ای هست که برای حل آن نیازبه مداخله دولت باشد؟

یکی از موضوعاتی که هم‌اکنون مساله ساز است برای تجار ما اینکه گمرک ترکیه ۶ درصد مضاعف از کالاهای ایرانی دریافت می‌کند؛ چون واردکننده ترک نمی‌تواند پول را از طریق سیستم بانکی به ایران پرداخت کند؛ به همین خاطر گمرک ترکیه ۶ درصد مالیات مضاعف دریافت می‌کند. پیشنهاد ما این است که حداقل بخش خصوصی ترکیه هم مثل «عراق و افغانستان» از تعهد ارزی معاف شود، در مقابل ما هم تعهد می‌دهیم که جهش صادرات اتفاق بیفتد. چون الان کالاهای ما در ترکیه ۶ درصد از کل دنیا گران‌تر تمام می‌شود؛ چراکه صادرات‌کنندگان سایر کشورها به ترکیه این مشکل را ندارند. یعنی پول با بانک به کشورهای خودشان حواله می‌شود، اما چون ما نمی‌توانیم، پس باید یک روند تشویقی ارایه کنیم که صادرکننده تشویق به صادرات شود.

صادرات به «عراق و افغانستان» چون به صورت ریالی است، صادرکنندگان کالا وخدمات به این دوکشور معاف از رفع تعهد ارزی هستند، این امکان هم که برای صادرکنندگان به ترکیه وجود دارد؟

بله. اگر معافیت باشد صادر‌کنندگان، پول‌ها را بر می‌گردانند. متاسفانه روش مناسبی برای برگشت ارز صادراتی تعریف نشده است. به‌طور مثال، اگر همین حالا من به جایی صادرات انجام دهد، تا پول بخواهد برگردد ۱۰ درصد از ارزش آن کمتر می‌شود. البته اینکه صادرکنندگان ارزشان را بر نمی‌گردانند اصلا حرف درستی نیست؛ چراکه او برای تامین مواد اولیه‌اش نیاز به ارز دارد. من چگونه می‌توانم تولید یا صادر کنم، اما پول را برنگردانم؟

خب دولت باید چکار کند؟

من معتقدم که ۸۰ درصد صادرات ما توسط بخش دولتی انجام می‌شود. ۱۰ درصد از این ۲۰ درصد تعیین شده نیز برای کشور «عراق و افغانستان» است. ۱۰ درصد باقی مانده هم برای صادرات بخش خصوصی به کل دنیا باقی می‌ماند. شما فکر می‌کنید از این درصد چقدر صادرات به ترکیه است؟ خیلی اندک. من از آقای دکتر همتی سوال می‌پرسم که شما می‌خواهید با این ۱ درصد کل کشور را اداره کنید؟ پیشنهاد ما این است که یک معافیت بدهند، من تعهد میدهم که صادرات ۳ برابر بشود. ما ۹ میلیارد دلار به ترکیه صادرات انجام می‌دادیم، اما اکنون به ۴ تا ۵ میلیارد دلار کاهش یافته است. چون برای تجارت با این کشور با مسائل بانکی برای واریز ارز حاصل از صادرات مواجه هستیم. این در حالی است که این مشکل در مورد عراق وجود ندارد. آنها به راحتی از ما شماره حساب می‌گیرند و پول ما را در ایران به حساب ما می‌ریزند. اما ترکیه اینگونه نیست.

در حال حاضر سهم ایران از تجارت ترکیه چقدر است؟

به غیر از فرآورده‌های نفتی و گاز و .. که داستان آن جدا است؛ ما حدود ۱۵ میلیارد دلار پتانسیل صادرات به کشور ترکیه داریم. ترکیه ۲۱۰ میلیارد دلار از دنیا نیاز به واردات دارد، حدود ۱۸۱ میلیارد دلار هم صادرات انجام می‌دهد و از این ۲۱۰ میلیارد دلار ما این پتانسیل را داریم که ۱۵ میلیارد دلار به ترکیه صادرات داشته باشیم. اما متاسفانه سال گذشته حجم تجارت ما یعنی هم صادرات و هم واردات به ۵ میلیارد دلار رسید، که حجم قابل قبولی نبود. البته عوامل مختلفی باعث که تجارت ما با ترکیه کاهش پیدا کند، که ما در اتاق مشترک تمام تلاشمان را به‌کار می‌بریم تا حجم صادرات بالا برود.

ترک‌ها بیشتر تمایل دارند، چه کالاهایی از ما خریداری کنند و اینکه اساسا صادرات ما با نیاز آنها همخوانی دارد؟

ترک‌ها بیشتر دوست دارند که مواد خام از ما بخرند. محصول نهایی را کمتر از ما می‌خرند چون استانداردهای ما با هم جور در نمی‌آید. یک مزیتی که کشور ما دارد این است که می‌تواند مواد پتروشیمی و مواد خام را در اختیار ترک‌ها قرار دهد. در مقابل ترک‌ها دوست دارند که محصول نهایی را به ما بفروشند. ما انرژی ارزان داریم و این برای کشور ما یک مزیت است، در شهرک‌های مرزی می‌توانیم انرژی ارزان در اختیار تولیدکننده‌های ترک قرار دهیم. مزیت دیگر ما نیروی کار ارزان است که می‌توانیم در اختیار آنها قرار دهیم. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که طرف مقابل ما هم ایراداتی دارد و ما به آنها هم اعتراض می‌کنیم اما در گام نخست مراودات تجاری اول باید ایرادات خودمان را برطرف کنیم.

چه ایراداتی به طرف ترک در تجارت با ما وارد است؟

آنها خیلی هوشمندانه و زرنگ هستند؛ آنها در تمامی جلسات‌شان به دنبال روابط برد-برد هستند. آنها برای فعل تجارت وقت می‌گذارند و بسیار کارشناسانه عمل می‌کنند.یکی از اقدامات خوب آنها این است که در زمینه بازاریابی بسیار کار کرده‌اند و در سراسر دنیا دفاتر تجاری ایجاد کرده‌اند و واحدهای بازرگانی دارند. این در حالی است که ما تنها در ۳ کشور دنیا این کار را انجام داده‌ایم. از سوی دیگر، دولت آنها به بخش خصوصی بیش از حد بها می‌دهد و واقعا جایگاه بخش خصوصی خیلی بالاتر از چیزی است که کشور ما فکرش را می‌کند. آنها به بخش خصوصی‌شان اعتماد کردند و نتیجه‌اش را هم گرفته‌اند. ع/ تعادل