مهاجرت دانش آموزان ایرانی برای پزشک شدن

پرداخت هزینه‌های بالای تحصیل و زندگی دانشجویی در خارج از کشور، از توان بسیاری افراد، خارج است و تنها در حد رویا باقی می‌ماند؛ البته رزومه تحصیلی درخشان، می‌تواند فرصتی برای درخواست بورسیه و تحصیل رایگان فراهم سازد. دانشجویانی که به هر دلیل، تحصیل در خارج از کشور را به داخل ترجیح می‌دهند، متحمل پرداخت هزینه‌های هنگفت مانند شهریه دانشگاه، بیمه دانشجویی، ویزا، اجاره خانه یا خوابگاه، خورد و خوراک، لباس، تجهیزات درسی و موارد ریز و درشت دیگری می­شوند که رسید پرداخت سنگین این هزینه­ها، در طول سال، بر دوش خانواده‌هاست.

در این رابطه، رشته پزشکی از رشته‌های ارزشمندی است که فرصت امکان ادامه تحصیل در آن، در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر داخلی و خارجی وجود دارد اما در ایران، سد کنکور، باعث شده برای برخی رشته‌‎های پرمتقاضی مانند پزشکی، صف­های متراکمی ایجاد شود تا برخی دانشجویان در کشورهای خارجی، ادامه تحصیل دهند. برخی نیز با استفاده از راه میان­بر مانند معادل­سازی به کشور برمی­گردند تا در همان رشته در داخل درس بخوانند. در این میان، دو موضوع قابل تأمل است: یکی افزایش نرخ ارز و دیگری آیین‌نامه‌های مصوب دولت.

سن خروج المپیادی­ ها و رتبه ­های برتر کنکور

یکی از مسائل مهم در بررسی آمار خروج المپیادی­ها و رتبه‌های برتر کنکور از کشور، سن خروج آنهاست. عموم افراد مورد بررسی، بعد از پایان یک مقطع تحصیلی دانشگاهی (کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری حرفه‌ای)، برای ادامه تحصیل یا کار، تصمیم به ترک کشور می‌گیرند. بر اساس آخرین آمار، جمعیت دانشجویان ایرانی خارج از کشور، طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۹ با افزایش ۳٫۴ برابر همراه بوده و از ۱۷ هزار و ۴۴۷ نفر به ۵۹ هزار و ۵۸۵ نفر رسیده است. همچنین در بازه زمانی ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹، تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور، در تراز ۵۰ هزار دانشجو، ثابت مانده است.

با توجه به اینکه بیشتر این افراد، در رشته پزشکی تحصیل می­کنند، سهم قابل­توجهی از خروجی‌ رتبه‌های زیر ۱۰۰۰ کنکور رشته تجربی، به قبل از دریافت مدرک دکترای حرفه‌ای، یعنی مدرک کارشناسی ارشد (حدود ۵۰ درصد) اختصاص دارد. سن خروج تحصیلی این افراد از ۱۸ سالگی، یعنی بعد از دریافت نتیجه‌ کنکور، آغاز می‌شود و خروج، بعد از ۳۰ سالگی، به شکل قابل ملاحظه،‌ در بین افرادِ این گروه دیده نمی‌شود.

عامل اقتصادی و وضعیت کلی کشور مهم‌ترین دلیل مهاجرت دانشجویان داخلی به خارج از کشور

به گزارش اقتصاددان به نقل از پرسون ، اگرچه کشورهای منطقه آمریکای شمالی و اروپای غربی مانند آمریکا، همواره اصلی‌ترین مقاصد تحصیلی دانشجویان ایرانی بوده اما طی سال‌های گذشته، به دلیل سختگیری در صدور ویزا و افزایش هزینه‌های مهاجرت، شاهد افزایش دانشجویان ایرانی در کشورهایی مانند ترکیه، آلمان، کانادا و ایتالیا بوده‌ایم.

وضعیت کلی کشور و عامل اقتصادی، مهم‌ترین انگیزه و دلیل دانشجویان و فارغ‌التحصیلان برای مهاجرت از کشور است. نبود فرصت‌های ایفای نقش و احساس غیرمفید بودن در کشور، ضمن تقویت انگیزه‌های مهاجرت، موجب می‌شود بسیاری از دانشجویان، حین و بعد از فارغ‌التحصیلی، برای مهاجرت اقدام کنند.

به طور کلی، سه دلیل عمده برای ثابت ماندن تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور وجود دارد. افزایش نرخ دلار و به تبع آن، افزایش هزینه‌های مهاجرت تحصیلی به­ویژه برای دانشجویانی که با هزینه‌های شخصی مهاجرت می‌کنند، محدودیت‌های ویزایی دولت آمریکا و ویروس کرونا، دلایل ثبات آمار مهاجرت دانشجویان ایرانی به شمار می‌روند.

شهریه دانشگاه پردیس بین ­الملل در سال‌جاری

دانشگاه‌های پردیس خودگردان (بین‌الملل)، شعبه‌های دانشگاه‌های سراسری هستند که تأسیس آنها با هدف جلوگیری از مهاجرت بسیاری از دانشجویان برای تحصیل در خارج از کشور، صورت گرفته است. بیشترین گرایش به تحصیل در دانشگاه‌های پردیس خودگردان در بین داوطلبان رشته علوم پزشکی را می­توان در رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی مشاهده کرد. پذیرش دانشجویان در این دانشگاه‌ها، به علت رقابت زیاد، مشروط به پرداخت شهریه‌های بالاست.

جدول شهریه‌ دانشگاه‌های علوم پزشکی، سال تحصیلی ۱۴۰۱

متقاضیان تحصیل پزشکی در خارج از کشور، باید توانایی پرداخت هزینه‌های شهریه دانشگاه و زندگی خود را در خارج داشته باشند. از این­رو برآورد هزینه تحصیل پزشکی در خارج از کشور ضروری است. همچنین شهریه پزشکی در هر کشور، متفاوت است و بستگی به دانشگاه موردنظر متقاضی دارد.

جدول زیر، متوسط هزینه تحصیل پزشکی در خارج از کشور را نشان می‌دهد:

دستاوردهای طرح همکاری با (بازگشت) متخصصان و دانشمندان ایرانی غیرمقیم

نمودار پیش­رو، فراوانی مطلق و تجمعی متخصصصان ایرانی بازگشتی به کشور را از طریق طرح همکاری با متخصصان و دانشمندان ایرانی غیرمقیم از سال ۱۳۹۴ نشان می‎دهد. بر اساس آخرین آمار دریافتی از معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری و موسسه توسعه دانش فردای ایرانیان در سال گذشته، از زمان آغاز این طرح تا پایان فروردین­ماه سال قبل، در مجموع، یک­هزار و ۹۸۹ نفر به ایران بازگشته‌اند.

توزیع متخصصان ایرانی بازگشتی براساس رتبه دانشگاه‌ها

بر اساس آخرین آمار، تا پایان فروردین­ماه سال گذشته، تاکنون ۱۲۱ نفر از متخصصان ایرانی (معادل ۵٫۸ درصد) از ۱۰ دانشگاه برتر جهان به ایران، ۲۴٫۶ درصد از ۵۰ دانشگاه برتر جهان، ۴۵٫۳ درصد از ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان، ۶۷٫۱ درصد از ۲۰۰ دانشگاه برتر جهان و ۸۲٫۵ درصد از ۳۰۰ دانشگاه برتر جهان بازگشته‌اند که سهم قابل­توجهی است.

وضعیت کلی ماندگاری، خروج و بازگشت المپیادی­ها و رتبه‌های برتر کنکور در ایران

به طور کلی، تجمیع رتبه‌های ۱ تا ۱۰۰۰ کنکور سراسری در تمام گروه‌ رشته‌ها در بازه زمانی سال­های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۴، در قالب جامعه آماری تجمیعی نشان می­دهد ۷۸ درصد افراد این جامعه آماری، مقیم داخل و ۲۲ درصد مقیم خارج هستند.

همچنین تحلیل آمار دریافتی از اداره‌کل گذرنامه در بازه زمانی سال­های ۱۳۸۰ تا مرداد ۱۳۹۹ بیانگر این است که ۵۶٫۶ درصد از دارندگان مدال در المپیادهای دانش‌آموزی، ۶۹٫۱ درصد از مشمولان بنیاد ملی نخبگان و ۷۸٫۳ درصد از افراد حائز رتبه‌های ۱ تا ۱۰۰۰ آزمون سراسری، در داخل کشور هستند.

در بین گروه‌های مورد بررسی، به ترتیب، المپیادی‌ها با ۳۷٫۲ درصد، مشمولان بنیاد ملی نخبگان با ۲۵٫۵ درصد و رتبه‌های ۱ تا ۱۰۰۰ آزمون سراسری با ۱۵٫۴ درصد، بیشترین میزان افراد مقیم خارج را به خود اختصاص می‌دهند. در این میان، ۴٫۴ درصد از المپیادی­ها، ۷٫۳ درصد از مشمولان تحت­پوشش بنیاد ملی نخبگان و ۶٫۲ درصد از رتبه‌های برتر کنکور که پیشتر از کشور خارج شده بودند، به ایران بازگشته‌اند.

فرار از قوانین کشور در عرصه علمی و انتخاب دانشگاه‌های خارجی برای تحصیل به عنوان مقصد، نه تنها ارزآوری ندارد بلکه هزینه‌هایی ایجاد می‌کند که با حساب سرانگشتی، تفاوت تحصیل بین دانشگاه‌های داخلی و خارجی قابل محاسبه است.

همچنین نگاهی به رشته‌های پرطرفدار پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی، نشان می­دهد ۸۶ درصد پذیرفته­شدگان رشته‌های پرطرفدار، متعلق به سه دهک بالای اقتصادی بوده و سهم دیگر در قبولی رشته‌های پرطرفدار، تنها ۱۴ درصد بوده است. بررسی مدارسی که رتبه‌های برتر کنکور در آن درس خوانده‌اند، نیز بیانگر این است که در کنکور سراسری سال گذشته، بیشترِ داوطلبانی که موفق به کسب رتبه‌های برتر شده‌اند، در مدارس تیزهوشان، غیردولتی و نمونه دولتی تحصیل کرده‌اند. این آمارها نشان می‌دهد فرصت تحصیل در رشته پزشکی فراهم است؛ به­ شرطی که عزم جدی از سوی متقاضیان وجود داشته باشد.