روایتی از یک اقدام عجیب در میدان آرش

وزارت امور خارجه عربستان چهارشنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که وزرای نفت عربستان و برق، آب و انرژی‌های تجدیدپذیر کویت براساس یادداشت تفاهم امضا شده در شهر کویت در تاریخ ۲۱ مارس ۲۰۲۲ میلادی برای تسریع در بهره‌برداری از میدان گازی «آرش» (الدوره) واقع در منطقه آبی تقسیم شده موافقت کردند و عربستان ادعا کرده که پیش از این عربستان و کویت از جمهوری اسلامی ایران برای مذاکره جهت تعیین مرز شرقی منطقه آبی تقسیم شده دعوت کرده بودند که به این درخواست‌ها پاسخی داده نشد. با این حال، عربستان و کویت به عنوان یکی از طرف‌های مذاکره‌کننده بار دیگر از جمهوری اسلامی ایران برای برگزاری این مذاکرات دعوت می‌کنند. این اظهارنظر درحالی مطرح شده که با آغاز بهره‌برداری از این میدان مشترک، ایران مراتب اعتراض خود را از این اقدام اعلام کرده بود و گفته بود این اقدام را در میدان مشترک به رسمیت نمی‌شناسد. براین اساس با سیدمهدی‌ حسینی، قائم‌مقام سابق مدیرعامل و عضو هیات‌مدیره شرکت ملی نفت ایران و رئیس سابق کمیته بازنگری قراردادهای نفتی که در زمان حضور در سمت مدیرعاملی شرکت حفاری نفت ایران در جریان دقیق مذاکرات بر سر میدان الدوره/ آرش قرار داشت، گفت‌وگویی داشتیم و روایت شنیدنی او را از اتفاقات عجیب آن دوران و عدم تعیین خط مرزی با کویت که تا امروز نیز ادامه داشته، شنیدیم. این روایت، به وضوح نشان می‌دهد که عدم همکاری دستگاه‌ها و در نظر نگرفتن منافع ملی به‌عنوان اولویت نخست کشور، چگونه می‌تواند از یک موضوع که امکان حل‌وفصل هوشمندانه داشت، به یک دغدغه عمومی رسید. همچنین حسینی در این گفت‌وگو راه‌حل عبور از این چالش را نیز ارائه می‌دهد.

شما قبلا در گفت‌وگوهایی که داشتیم اشاره به مذاکره با کویت بر سر خطوط مرزی کرده بودید که به سرانجام نرسید و اکنون هم بر سر میدان آرش/ الدوره کماکان محل اختلاف همین ماجراست. آن زمان دقیقا چه اتفاقی افتاد؟

خطوط مرزی ایران در خلیج فارس در همه بخش‌ها تعیین‌شده است به جز دو بخش. یک بخش مربوط به عراق است که هنوز خطوط مرزی ایران مشخص نشده است و بخش دیگر، منطقه بی‌طرف بین عربستان و کویت است که خط مرزی ایران و کویت در آن تعیین نشده است.

سال‌های ۷۵-۷۶ این موضوع مطرح شد که عربستان و کویت با یکدیگر یک میدان نفتی-گازی به نام الدوره را کشف کرده‌اند و تصمیم به بهره‌برداری آن گرفته‌اند. آن زمان ایران تصمیمی به حفاری نداشت، اما از آنجا که بسیار نزدیک به آب‌های میانه خلیج فارس و احتمالا خطوط مرزی است، این میدان مشترک با ایران باشد. از سال ۱۳۴۹ هربار از کویت دعوت شده بود تا برای مذاکره در مورد خطوط مرزی وارد گفت‌وگو شویم، امتناع کرده بود.

وقتی موضوع کشف میدان الدوره مطرح شد، موضوع را به شورای عالی خلیج فارس بردیم که آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهور وقت، رئیس آن بود. در آن جلسه تصمیم بر آن شد برای آنکه کویت را پای میز مذاکره بیاوریم، ایران هم در آن میدان چاه دایر کند. حدود سال ۱۳۷۸ دکل نفتی خود را وارد منطقه کردیم و در سال ۱۳۷۹، دکل نفتی ایران در الدوره مستقر شد.

وقتی ایران آغاز به حفاری کرد، کشورهای عربی با محور کویت به‌شدت عصبانی شدند و رسانه‌های آنها علیه ایران بسیار نوشتند. آن زمان وزارت خارجه به من اطلاع داد که در رسانه‌های کویت، ایران با صدام مقایسه شده بود و نوشته بودند فرق ایران با صدام چیست؟ صدام با تانک حمله می‌کند و ایران هم با دکل علیه کویت حمله کرده است. این اخبار به خوبی نشان می‌داد که فضای کاملا ضدایرانی در کویت به سرعت شکل گرفت.

آن زمان آقای صدر که معاون وزارت امور خارجه بود از من برای پاره‌ای توضیحات به وزارت خارجه دعوت کردند. می‌دانستم به خاطر آنکه وزارت خارجه تحت فشار قرار گرفته، ممکن است مواردی را از ما بخواهد که ما راغب به انجام آن نبودیم و می‌خواستیم حتما حفاری به نتیجه برسد و سپس آن را متوقف کنیم. به همین دلیل از حضور در جلسات دوری می‌کردم، تا اینکه یکی دو هفته مانده به آنکه حفاری به پایان برسد و دکل را جمع‌آوری کنیم، در جلسه حضور یافتم و تصمیم به جمع‌آوری آن شد. البته در نهایت این موضوع مورد تأکید ایران قرار گرفت که این میدان، مشترک بین ایران و کویت است و در محدوده آب‌های ایران هم قرار دارد و به همین دلیل ما نیز نام «آرش» را روی این میدان نهادیم، اما این موضوع را علنی نکردیم.

آن زمان در گفت‌وگویی با تلویزیون ایران اعلام نکردم که ما کار را تمام کردیم و صرفا گفتم برای حس هم‌جواری، دکل را عقب کشیدیم تا مشکلی برای تعیین خط مرزی دو کشور ایجاد نشود و مذاکرات در این زمینه با حسن نیت پیش برود.

حدود یک ساعت پس از گفت‌وگوی تلویزیونی من، وزیر نفت کویت مصاحبه کرد. در کویت وزارت نفت متولی خطوط مرزی است، درحالی‌که در ایران وزارت امور خارجه متولی این امر است. او در این گفت‌وگو از حسن نیت ایران تشکر کرده و اعلام کرد ظرف یک ماه آینده برای مذاکره درباره خطوط مرزی با ایران وارد گفت‌وگو می‌شویم. با این کار ما به هدف خود رسیدیم و پس از ۳۰ سال بالاخره کویت برای رایزنی درباره خطوط مرزی پای میز مذاکره آمد.

این موضوع را با وزارت خارجه در میان گذاشتید؟

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان ،  پیش از آنکه آنها به ایران بیایند، با معاون حقوقی وزارت امور خارجه صحبت کردم و گفتم ما براساس تصمیم شورای عالی خلیج فارس، تا اینجای کار را پیش بردیم و از این به بعد، برعهده شما. هرچند که ما هم به این مسئله ورود کرده و چند نقشه برای خطوط مرزی تهیه کردیم که اگر مذاکره‌ای صورت گرفت، دست ما هم پر باشد.

تصورم این بود که دست وزارت امور خارجه پر است و ما تنها به آنها کمک خواهیم کرد، اما دیدم معاون حقوقی اعلام کرد که ما آماده نیستیم! آن هم زمانی‌که پس از ۳۰ سال کویت قرار بود وارد رایزنی در این زمینه شود! وزارت خارجه اعلام کرد که وزیر نفت کویت با وزیر نفت ایران مذاکره کند و ما هم نماینده‌ای را برای مذاکره می‌فرستیم، اما قرار جلسه برای مذاکره درباره خطوط مرزی به یک ماه پس از آن موکول شود. این اتفاق خوبی نبود، اما به هر حال چاره‌ای نداشتیم.

وزیر نفت کویت دقیقا پس از یک ماه با نقشه برای گفت‌وگو درباره خطوط مرزی وارد ایران شد. آن زمان آقای زنگنه وزیر بود. وزیر نفت کویت همه نقشه‌ها را آورد و نشست روی زمین و شروع به توضیح دادن کرد. طبق آن نقشه، دقیقا وسط خلیج فارس بین دو کشور را به‌عنوان خط مرزی به ما نشان داد. ما هم همین کار را کرده بودیم، اما چهار آلترناتیو دیگر هم مدنظر داشتیم که طیف بدترین تا بهترین حالت را برای دریافت سهم بیشتر از خلیج فارس در برمی‌گرفت. با این‌حال، از آنجا‌که قرار نبود در آن جلسه، جمع‌بندی در زمینه خطوط مرزی صورت بگیرد، آن را رو نکردیم. نهایتا اعلام کردم که در جلسه دیگری تا یک ماه آینده با حضور نماینده وزارت امور خارجه بار دیگر مذاکره می‌کنیم. جالب آنکه اصلا فردی از وزارت خارجه باوجود وعده‌ای که داده بودند، در این نشست حضور پیدا نکرد! حتی در این زمان هم اعلام نکردیم که ایران «میدان آرش» را نام‌گذاری کرده است تا مشکلی رخ ندهد.

به وزارت خارجه گفتیم که باقی کار با شما و یک ماه آینده شما از کویت برای مذکره دعوت کنید. آن زمان، سال ۱۳۷۹ بود. تا مدت‌ها گویا در این زمینه مذاکره‌ای صورت نگرفت جز یکبار که آقای باقری‌کنی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه کنونی هم جزو تیم مذاکره بود، اما گویا به نتیجه نرسیدند.

یادم است در یکی از جلسات در خارج از کشور بودم که کویتی‌ها هم حضور داشتند و از من پرسیدند که صحبت‌هایی که کردیم به کجا رسید که گفتیم مذاکره به انتها نرسید چون شما از ما دلخور بودید. دیگر وقتی دیدیم مذاکره‌ای درباره خطوط مرزی صورت نگرفته، ما نیز میدان آرش را اعلام رسمی کردیم.

حالا اخیرا کویتی‌ها تصمیم گرفتند که از میدان الدوره بهره‌برداری کنند و به هر حال چون میدان مشترک است، مورد اعتراض ایران قرار گرفته است.

اکنون یعنی کویت، باتوجه به اینکه خط مرزی دو کشور هنوز تعیین نشده، مشترک بودن این میدان را نمی‌پذیرد؟

کویت نمی‌تواند مشترک بودن این میدان را نپذیرد، دقیقا به این خاطر که خط مرزی تعیین نشده است.

اکنون اختلاف رخ داده بین دو کشور که البته پای عربستان هم در این میان دخیل است، را چگونه می‌توان حل‌وفصل کرد؟

به عقیده من، ایران باید همان تئوری را که دهه قبل داشت مجددا پیگیری کند. در زمان آقای احمدی‌نژاد هم در مورد میادین مشترک و اولویت‌هایی که باید ایران در نظر داشته باشد از من نظر خواستند و نوشتم. در آن زمان هم یکی از اولویت‌ها در مورد میادین مشترک را، میدان آرش اعلام کردم. اکنون هم همین اعتقاد را دارم. اکنون حتی با نمایش آنکه می‌خواهیم میدان را توسعه بدهیم، دکل به منطقه بفرستیم و اعلام کنیم که توسعه را آغاز می‌کنیم تا آنها را در مقابل اقدام عمل شده بگذاریم تا کویتی‌ها خود برای مذاکره درباره خطوط مرزی بار دیگر پای میز مذاکره بیایند، البته این بار دیگر باید ما هم آماده باشیم! اطلاعات موجود است. همه نقشه‌ها در امور بین‌الملل وزارت نفت و شرکت حفاری نفت درباره این میدان هم وجود درد و همینطور نقشه‌هایی که تهیه کرده‌ بودیم. وزارت خارجه هم که امیدوارم در این زمینه نقشه‌هایی را تهیه کرده باشد و براساس آنها وارد مذاکره شوند.

من در آن جلسه‌ای که با وزیر نفت کویت داشتیم، آنچه شاهد بودم آن بود که کویتی‌ها قصد آن را ندارند که غیرمنطقی حرف بزنند و تنها خواسته خود را پیش ببرند. آنچه سخنگوی وزارت امور خارجه ایران درباره میدان آرش گفت و اعلام کرد که این میدان را به رسمیت نمی‌شناسیم، سخن پای تریبون است. سخن دیپلماتیک زمانی رخ می‌دهد که انگیزه بالایی برای کویتی‌ها ایجاد کنیم که پای میز مذاکره بیایند تا خط مرزی را مشترکا تعیین کنیم که راهکار آن را هم مطرح کردم.

پس از آنکه مذاکره بر خطوط مرزی به نتیجه رسید، می‌توانیم توسعه میدان را به‌صورت مشترک با کویت و عربستان پیگیری کنیم که البته به سبب تحریم بعید است آنها بپذیرند و امیدوارم در طول این مذاکرات، احیای برجام هم به نتیجه برسد تا در این زمینه هم بتوانیم همکاری مشترک داشته باشیم. در آن زمان می‌توانیم یک اپراتور تعیین کنیم و آن اپراتور، برای سه کشور تعیین سهم کرده و تولید را آغاز می‌کنیم و هر کشور هم سهم خود را از توسعه میدان برمی‌دارد. این بهترین راه است که در صورت توسعه میدان، یک کشور بیش از دیگران، منافع حاصل نکند. اکنون با قطر رقابت می‌کنیم و هر کدام از میدان مشترکمان تلاش می‌کنیم بیشتر برداشت کنیم که در این صورت به میدان هم آسیب می‌زنیم.

در گذشته ما با کشورهای همسایه تلاش کرده بودیم که یک کمیته تخصصی مشترک در نظر بگیریم و با هم در مورد هر اقدامی در میدان تصمیم می‌گرفتیم و اطلاعات را در اختیار یکدیگر قرار می‌دادیم تا میدان آسیب نبیند، اما با گذر زمان، این کمیته‌ها که با امارات، قطر، عربستان و سایر کشورها داشتیم، کنار رفت و اطلاعات برای حفظ میادین بین کشورها رد و بدل نشد و بسیاری از اقدامات خوب حذف شد. حالا امیدوارم که این اقدامات صورت بگیرد و صرفا اطلاع‌رسانی عمومی نشود!

اکنون که خط مرزی وجود ندارد، آیا ایران می‌تواند برای اقدام کویت و عربستان در بهره‌برداری از میدان آرش، از منظر حقوقی اقامه دعوا کند؟

ابدا. اصلا نیازی به اقامه دعوا نیست. هرچند هیچ یک از طرفین نمی‌تواند اثبات کنند که این میدان مربوط به آنهاست و طبیعتا ما هم نمی‌توانیم ادعا کنیم که آنها از منابع ایران بهره‌برداری می‌کنند. بنابراین منطقی است که خط مرزی را تعیین کنیم و وارد گفت‌وگو درباره شیوه بهره‌برداری شویم که یا مثل پارس جنوبی هر کشور خود به هر میزان که می‌خواهد بهره‌برداری کند یا اینکه بهره‌برداری از میدان را به‌صورت مشترک پیگیری کنیم. من همکاری مشترک را حدود ۳۰ سال پیش در مورد میدان هنگام که مشترک با عمان بود، پیگیری کردم و نتیجه داد. سخت‌ترین بخش کار تعیین سهم است. بیشترین بخش این میدان در ایران بود و به هر سختی تعیین سهم کرده و توافق کردیم؛ ۸۰ درصد متعلق به ایران و ۲۰درصد متعلق به عمان که البته پس از آنکه رفتم، داستان‌هایی ایجاد کردند که این توافق کلا از بین رفت.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع