جنگ دولتی‌ها برای سود بانکی شب عید

 بانک‌ها برای اینکه بتوانند به وظایف خود عمل کنند از طریق سپرده‌های مردم به اعطای تسهیلات اقدام می‌کنند که در واقع منبع اصلی و حرفه‌ای تخصیص منابع بانک‌ها، سپرده‌های مردمی است. غیر از این منبع یعنی سپرده‌های مردمی، یکی از راه‌هایی که بانک‌ها می‌توانند تامین منابع کنند بازار بین بانکی است؛ به این معنا که برخی از بانک‌ها با مازاد منابع مواجه هستند و آمادگی دارند به بانک‌هایی که با کسری منابع مواجه هستند به‌طور کوتاه‌مدت قرض بدهند. در ایران این بازار از تنوع زیادی برخوردار نیست و معمولاً توسط مقام ناظر در یک کانال مشخصی نرخ‌گذاری هم می‌شود اما به گفته تحلیلگران اقتصادی، می‌توان با این مولفه اقتصادی، اقداماتی در راستای کنترل تورم داشت.

به هر حال بانک‌ها برای اینکه در مواردی که با کسری منابع مواجه هستند دچار استقراض از بانک مرکزی نشوند و یا در وضعیت بدتر با هجوم سپرده‌گذاران مواجه نشوند به بازار بین بانکی رجوع می‌کنند و از بانک‌هایی که با مازاد منابع مواجه هستند منابع خود را تامین خواهند کرد. درحال‌ حاضر یکی از مهم‌ترین مسائلی که مطرح می‌شود سرنوشت نرخ سود بین بانکی بعد از توافق وین و احیای برجام است که آیا شاهد کاهش این نرخ خواهیم بود یا خیر؟

برای پاسخ به این موضوع با دکتر سعید سیرغانی سرپرست اداره کل اعتبارات بانک مشترک ایران و ونزوئلا (تحلیلگر حوزه پولی و بانکی) گفت‌وگویی داشتیم. او درخصوص عملکرد بازار بین بانکی و کارکردهای آن در کنترل تورم و همچنین کریدور مشخص بعد از احیای برجام و توافق وین پاسخ‌هایی را ارائه داده است که در ادامه می‌خوانید.

به‌طورکلی بازار بین بانکی چه عملکرد و کارکردهایی دارد؟

بازار بین بانکی تقریبا توانسته جایگاه و سازوکار خود را در اقتصاد پیدا کند به‌ نحوی‌ که در حال‌ حاضر بیشتر تحلیلگران اقتصادی از این مولفه اقتصادی به‌عنوان یک شاخص مهم یاد می‌کنند. اصطلاحا به نرخ سود بازار بین بانکی به عنوان یک دماسنج نگاه می‌کنند که تغییرات آن سیگنال‌های متفاوتی به تحلیلگران می‌دهد.

زمانی که نرخ بازار بین بانکی پایین باشد در نتیجه اتخاذ سیاست انبساطی بانک مرکزی ایجاد شده و می‌توانیم بگوییم در این سیاست، بانک مرکزی با تزریق نقدینگی به بازار پول میزان تقاضای بانک‌ها به استقراض از بانک مرکزی را کاهش داده است.

این وضعیت عملا بیانگر بالا بودن نقدینگی نزد بانک‌هاست که می‌توانند این منابع را در قالب تسهیلات به بخش‌های مختلف اعطا کنند.

از سوی دیگر چون بانک‌ها نقدینگی خوبی در این وضعیت دارند دیگر حاضر نیستند به سپرده‌های مردم در جهت حفظ این سپرده‌ها سود بالایی پرداخت کنند و در نتیجه سپرده‌های مردم از شبکه بانکی خارج می‌شود؛ بنابراین در این شرایط عملا نقدینگی زیادی، هم از طریق تسهیلات و هم از طریق خروج سپرده وارد بازارهای مختلف می‌شود که در نهایت وقتی نقدینگی در سطح جامعه افزایش پیدا می‌کند منجر به ایجاد تورم خواهد شد.

از سوی دیگر بالا بودن نرخ بازار بانکی، نتیجه اتخاذ سیاست انقباضی بانک مرکزی و جذب حجم نقدینگی موجود در بازار پول است که در این شرایط بانک‌ها منابع خود را به دولت منتقل می‌کنند و در ادامه به دلیل کمبود منابع متقاضی استقراض از بازار بین بانکی می‌شوند و نرخ بازار را نیز افزایش می‌دهند. این وضعیت و بالا بودن نرخ سود بین بانکی بیانگر این است که نقدینگی بانک‌ها محدود شده و به دنبال آن هم تسهیلات‌دهی بانک‌ها نیز با محدودیت روبه‌رو خواهد شد.

از سوی دیگر وقتی منابع محدود باشد، بانک‌ها برای جذب منابع مردم حاضر هستند سودهای خوبی به سپرده‌گذاران پرداخت کنند که به همین شیوه، نقدینگی را از جامعه جذب می‌کنند و جامعه‌ای با کمبود نقدینگی همراه با رکود خواهد بود.

این دو حالت مکانیزمی است که عملا تثبیت شده و بانک مرکزی به‌خوبی می‌تواند با استفاده از این دو سیاست در راستای کنترل تورم بهره گیرد که تاثیر آن را هم در ماه‌های گذشته دیده‌ایم.

یعنی در حال‌ حاضر بانک مرکزی با استفاده از سیاست انقباضی سعی در کنترل تورم دارد؟

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان،  در شرایط کنونی شاهد رکود در اقتصاد هستیم که بالا بودن نرخ بازار بین بانکی منجر به این امر شده است. به عبارتی بانک مرکزی این دو مکانیزم را در سیاست انقباضی از طریق فروش اوراق دولتی و در سیاست انبساطی از طریق بازخرید اوراق دولتی کنترل می‌کند.

درواقع طی کل سال ۱۴۰۰ بانک مرکزی سعی کرده با بالا نگه داشن این نرخ هم تورم رو کنترل کنه و هم به اهداف خودش در حوزه تامین کسری بودجه دولت اقدام کنه. اما این بین به دلیل ابلاغیه بانک مرکزی بطور مقطعی کاهش رو شاهد بودیم اما اکنون بالاست.

البته هرچند تحلیلگران معتقد هستند که نرخ سود بازار بین بانکی از میانه سال تا کنون رشد نسبتا زیادی کرده است اما در اواسط سال با نوسان دو درصدی هم همراه بوده است.

از ابتدای سال تا اوائل شهریور ماه شاهد روند نزولی این نرخ بودیم به نحوی که از ۱۹.۹ درصد در فروردین ماه به ۱۸.۳ درصد در شهریور ماه رسید اما دوباره از اوائل شهریور تا کنون روند صعودی به خود گرفت که در آخرین آمارها نیز حتی وارد کانال ۲۲ درصد شد. در نتیجه عملا در طول یک سال گذشته سیاست انقباضی پابرحا بوده و فقط طی مقطع کوتاهی روند نزولی را تجربه کرد.

دلیل این کاهش مقطعی چه بود؟

اگر بخواهیم به دنبال دلیلی برای روند نزولی نرخ سود بازار بین بانکی در مقطع کوتاه اواسط سال باشیم، باید در کنار تصیمیمات و معاملات بانک مرکزی در عملیات بازار باز که دلیل اصلی است، به ابلاغیه‌های بانک مرکزی هم اشاره کنیم که بر روند نزولی مقطعی بی‌تاثیر نبوده است.

یکی از این ابلاغیه‌ها، ابلاغیه‌ای است که ابتدای سال ۱۴۰۰ برای بانک‌ها محدودیتی مبنی بر سقف رشد تراز دارایی‌ها تعیین کرد به نحوی که نمی‌توانند تراز دارایی‌های خود را درماه بیش از ۲ درصد رشد دهند.

این امر بانک‌ها را به طور جدی در اعطای تسهیلات محدود کرد و به مرور زمان بانک‌ها با مازاد منابع همراه شدند و به دنبال آن به طور مقطعی نیاز بانک‌ها به استقراض از بازار بین بانکی را کاهش داد.

به هر حال بانک‌ها نیز هزینه هایی دارند و نگهداشت منابع برای آنها مطلوب نیست. این در حالی است که در بازه اوائل سال هم گزینه‌های زیادی به جز خرید اوراق دولتی نداشتند بنابراین به ناچار اقدام به خرید اوراق دولتی کردند.

درحال‌حاضر بانک‌هایی که نقدینگی خود را به دولت قرض داده‌اند برای پاسخ به امور جاری نیازمند منابع شدند که باید از بازار بین بانکی با نرخ‌های بالایی استقراض کنند.

این نرخ‌های بالا تا جایی برایشان قابل پذیرش است که اگر از بازار بین بانکی استقراض نکنند، باید اوراق دولتی که خریداری کردند را قبل از سررسید و به کسر بفروشند و نقد کنند که این موضوع هم برایشان مطلوب نیست و در نتیجه حاضر هستند با نرخ‌های ۲۲ درصدی هم از بازار بین بانکی به صورت Over night تامین مالی کنند.

به نظر شما بانک مرکزی نرخ سود بازار بین بانکی را روی چه مداری نگه خواهد داشت و با توافق برجام چه سرنوشتی را برای این نرخ متصور هستید؟

انتظار می‌رود این نرخ همواره با اندکی اختلاف از نرخ بازده اوراق دولتی که در حال انتشار است باقی بماند. البته این تا زمانی است که سیاست انقباضی و کنترل تورم بانک مرکزی ادامه داشته باشد اما اگر بخواهد سیاست انبساطی را پیش بگیرد و اقتصاد را از این رکود خارج کند و بازارها را رونق دهد، شرایط تغییر خواهد کرد.

همچنین اگر در مذاکرات برجام نیز توافقاتی صورت بگیرد، انتظار می‌رود با رفع بخشی از تحریم‌ها و آزادسازی منابع بلوکه شده ایران دولت نیازی به سیاست انقباضی نداشته باشد و سیاست انبساطی را در پیش بگیرد و در نتیجه شاهد کاهش نرخ سود بازار بین بانکی خواهیم بود. اما درحال‌حاضر شاهد کمبود نقدینگی شدید بانک‌ها هستیم به نحوی که برخی شرکت‌هایی که با سهل‌ترین شرایط، تسهیلات جدیدی از بانک‌ها اخذ می‌کردند هم با اینکه مصوبه اعتباری دارند هم باز نمی‌توانند تسهیلاتی از بانک‌ها اخذ کنند چرا که بانک‌ها با کمبود منابع روبه‌رو هستند.

به همین دلیل است که در چند ماه اخیر شاهد خرید اوراق دولتی بیشتر از سوی بازار سرمایه هستیم تا شبکه بانکی؟

بله به همین دلیل در معاملات بازار باز، سهم بانک‌ها در خرید اوراق دولتی بسیار کمتر از مابقی ارکان مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های تامین سرمایه‌ است.

براساس اخرین آمار، در یک ماه اخیر در خرید و فروش خالص، بانک‌ها حدود ۲هزار میلیارد تومان به صورت خالص خرید اوراق دولتی داشته‌اند که در همین مدت صندوق‌ها و شرکت‌های تامین سرمایه ۷هزار میلیارد تومان خرید داشتند. این مهم نشان دهنده کمبود نقدینگی بانک‌هاست که در نتیجه اتخاذ سیاست‌های بانک مرکزی در بازار بین بانکی محقق شده است.