جای خالی بیمه «مالکیت فکری» در ایران

بیمه، راهکار نوین حفاظت از اموال

 جدا از راهکارهای سنتی برای محافظت از این اموال، مثل حفاظت فیزیکی، توسل به قانون و… راهکار تقریبا نوینی نیز وجود دارد که همان پوشش بیمه‌ای است.

وی افزود: بیمه اموال مادی از قدیم‌الایام وجود داشته، اما بیمه اموال معنوی، هنوز به‌طور کامل شکل نگرفته و فقط چند شرکت بزرگ بیمه‌ای در خارج از کشور مبادرت به صدور این نوع بیمه‌نامه می‌کنند.

چالش‌های مالکیت فکری

نیاز روزافزون به بیمه مالکیت

این کارشناس صنعت بیمه تصریح کرد: با گسترش روزافزون جرائم علیه اموال معنوی و نقض حقوق مالکیت معنوی توسط اشخاص و شرکت‌های رقیب، نیاز به وجود بیمه مالکیت معنوی روزبه‌روز بیشتر احساس می‌شود. نقض حق اختراع، جعل علائم و نام‌های تجاری، کپی‌برداری از طرح‌های صنعتی و غیره، همه از موارد و نمونه‌های نقض حقوق مالکیت معنوی است. بنابراین صنعت بیمه با ورود به این بخش می‌تواند تا حد زیادی آرامش خاطر را برای مالکان معنوی آثار ایجاد کند.

وی با تاکید بر اینکه ایجاد اطمینان برای جامعه مخترعین و مبتکرین و هنرمندان، فلسفه اصلی تاسیس عقد بیمه حقوق مالکیت معنوی است؛ توضیح داد: هر آنچه که حاصل تلاش فکری و مطالعات اشخاص حقیقی و حقوقی باشد در زمره مالکیت فکری قرارگرفته و می‌تواند مشمول بیمه شود.

بیمه مالکیت فکری جدی گرفته نمی‌شود

قزلباش نداشتن بیمه پژوهش و جدی نگرفتن مالکیت فکری در کشور را از چالش‌هایی دانست که به توسعه پژوهش در کشور آسیب خواهد زد. به‌طور مثال در جریان همکاری استاد با دانشگاه، ممکن است به‌یک‌باره یکی از طرفین به هر دلیلی از ادامه فعالیت منصرف ‌شوند. در صورت فرآیند طرح پژوهشی در دست کار با مشکل مواجه خواهد شد. بنابراین نیاز است طرح‌های پژوهشی بیمه شوند تا اگر یکی از طرفین نتوانستند به تعهدات خود عمل کنند، آن پژوهش حتما به نتیجه برسد. وی تاکید کرد: کپی کاری آسیب‌های بسیار جدی به پژوهش کشور وارد کرده است، به‌طور مثال پایان‌نامه‌هایی که توسط دانشجویان مقطع دکتری نوشته می‌شود، به دلیل نبود بیمه مالک فکری در دانشگاه‌ها به‌راحتی قابل کپی و در دسترس هستند. بنابراین به دلیل نبود صنعت بیمه در دانشگاه‌ها زحمت پژوهشگران به‌راحتی به سرقت می‌رود؛ بدون اینکه برای مالک معنوی اثر پوشش ریسک در نظر گرفته شود.

بیمه و ارتقای کیفی

این کارشناس صنعت بیمه با اشاره به اینکه ورود صنعت بیمه به بخش مالکیت معنوی به ارتقا کیفی آثار منجر می‌شود گفت: شرکت‌های بیمه‌گر با پایش آثار فکری مشابهت‌ها را ارزیابی کرده و اگر کپی‌برداری صورت گرفته باشد، از پوشش ریسک طرح امتناع می‌کنند. بنابراین آثار فکری با ورود صنعت بیمه به این بخش کیفی‌تر و خلاقانه‌تر خواهد شد. زیرا بیمه‌ها ابتدا هر طرح را راستی آزمایی خواهند کرد. وی به مشکلات قانونی دربیمه مالکیت معنوی اشاره کرد و گفت: برای مثال بیمه پژوهش و فناوری در مراکز تحقیقاتی کشور وجود ندارد در صورتی که این مسئله یک ضرورت است. زیرا قانون مالکیت‌های فکری موضوع جدی است و اگر توجه کافی به آن نشود؛ نوآوری در هر بخشی به‌مرورزمان می‌میرد.

مرگ خلاقیت در غیاب بیمه

این کارشناس صنعت بیمه ضمن بیان این مطلب که وقتی مالکیت فکری جدی گرفته نشود یعنی خلاقیت ذبح‌شده است، گفت: در مورد بیمه پژوهش و بحث مالکیت فکری حتی اگر لازم باشد، باید لایحه‌ای به مجلس فرستاده شود. زیرا درحال‌حاضر که شرکت‌های دانش‌بنیان رو به گسترش هستند، مشکل نبود بیمه مالکیت فکری بیشتر از قبل نمود پیداکرده است.

صیانت از حقوق پدیدآورنده با بیمه مالکیت فکری

نادررحیمی، کارشناس صنعت بیمه در رابطه چگونگی پوشش ریسک مالکیت فکری توسط شرکت‌های بیمه‌گر به صمت گفت: مالکیت فکری، مفهوم حقوقی نوینی است که چگونگی حمایت و استفاده از آفرینش‌های فکری بشر را تعیین می‌کند و مشتمل بر دو رکن مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی هنری است. وی افزود: مالکیت صنعتی از اختراع‌ها، طرح‌های صنعتی، علائم تجاری یا خدماتی، اسامی تجاری، حق کسب و پیشه در تجارت و… محافظت می‌کند و مالکیت ادبی و هنری از آثار ادبی و هنری و آفریده‌های مرتبط با آن حمایت می‌کند. بنابراین جان‌مایه مالکیت فکری حمایت از حقوق پدیدآورنده اثر و ایجاد زمینه‌ای مطمئن در جهت تشویق هنرمندان و صنعتگران برای خلق آثار بهتر است که در صورت تحقق چنین زمینه‌ای بخش‌های مختلف جامعه هم با آگاهی از اصالت آثار، از فواید آن منتفع خواهند شد.

لزوم طراحی بیمه‌نامه «مالکیت فکری»

این کارشناس صنعت بیمه با تاکید بر اینکه مالکیت فکری نیز مانند مالکیت اشیا به بیمه نیاز دارد تصریح کرد: مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی- هنری، هر دو ممکن است مورد دخل و تصرف یا حتی کپی‌برداری غیرقانونی قرار گیرند. بنابراین لازم است در ایران نیز مانند سایر کشورهای پیشرو در صنعت بیمه، بیمه‌نامه مالکیت فکری هم به لیست پوشش ریسک بیمه گران افزوده شود.

بیمه نامه مهجور

نادری متذکر شد: امروزه با توجه به اهمیت اقتصادی و ارزش بالای آفریده‌های فکری از یک‌سو و ترس از ورود خسارت به این اموال یا ایجاد مسئولیت برای تجار و مخترعان از سوی دیگر، ضرورت دارا بودن بیمه مالکیت فکری بیش‌ازپیش آشکارشده است. وی با اشاره به مهجور ماندن بیمه مالکیت فکری در ایران اظهار کرد: ایران درزمینه توسعه فناوری‌های خلاقانه پیشرو است. اما متاسفانه در بعضی موارد به دلیل نبودن راستی آزمایی و پوشش ریسک مالکیت ادبی و صنعتی اشخاص حقیقی و حقوقی به مخاطره می‌افتد.

تفاوت در محاسبه نرخ بیمه

نادری در ادامه یادآورشد: از آنجا که دوام حرفه بیمه گری به محاسبات بیمه ای، پیش‌بینی احتمالات، و قابلیت جبران خسارات بسیار وابسته است باید انواع موضوعات مالکیت فکری تفکیک کرد.به‌طور مثال آثار ادبی و آثار صنعتی ممکن است ازنظر پوشش ریسک بسیار با یکدیگر متفاوت باشند. حتی آسیب‌های وارده به دو نوع مالکیت متفاوت است. وی با اشاره به ضریب خطای بالا در پوشش ریسک مالکیت ادبی اعلام کرد: این نوع بیمه‌نامه در ایران وجود ندارد. همچنین در مورد مالکیت صنعتی نیز شاید بیمه‌نامه‌هایی مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان وجود داشته باشد که آن‌هم بسیار محدود است و معمولا توسط «شرکت بیمه ایران» به‌طور اختصاصی طراحی‌شده‌اند. وی با اشاره به اینکه برای حمایت از اموال فکری نیاز به ثبت آنها نیست، گفت: آثار فکری به محض خلق به‌نظام حقوقی وارد می‌شوند، بنابراین احراز ذی‌حقی بیمه‌گذار نسبت به این اموال از سوی بیمه‌گر دشوار بوده و همین امر تردید در مورد قابل بیمه بودن آنها را دامن می‌زنند. این کارشناس صنعت بیمه تصریح کرد: اما به‌رغم آثار فکری ،کلیه اقسام مالکیت صنعتی از قبیل حق اختراع، طرح صنعتی، علامت تجاری، اسرار تجاری و نرم‌افزارها قابل بیمه هستند؛ چون ارزش اقتصادی و تجاری آنها امری مسلم بوده و با مقتضای بیمه‌های تجاری انطباق کامل دارند. به‌ویژه، اگر این حقوق تجاری‌سازی شده باشند. راه برای بیمه شدن آنها هموارتر خواهد شد.

نادری با تاکید بر اینکه بیمه مرکزی باید به بحث بیمه مالکیت فکری ورود کند اظهار کرد: ایران در مسیر توسعه است ، بنابراین لازم است به منظور جلوگیری از آسیب به آثارفکری بیمه نامه مالکیت فکری طراحی شود. همچنین لازم است دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی در الزام به استفاده از این نوع نوین بیمه نامه پیشرو باشند.  وی افزود: در حال حاضر فقط آثار متخرعان شرکت کننده در جشنواره خوارزمی تحت پوشش این بیمه نامه قرار می‌گیرند.

سخن پایانی

«خطر» موضوع بیمه یا ریسک است که گاه در اصطلاح حقوقی از آن به حادثه تعبیر می‌شود، چنان‌که قانون بیمه ایران در ماده نخست خود از وقوع «حادثه» به‌جاى واژه خطر از ریسک سخن مى‌گوید. تصور عمومی بر این است که بیمه فقط ریسک مرتبط با اشیا یا اشخاص را پوشش می‌دهد؛ اما در شیوه‌های نوین بیمه‌گری بر اساس نیاز جوامع بیمه‌نامه‌ای بانام«بیمه مالکیت فکری» در حال گسترش است. این بیمه‌نامه ریسک آثار فکری اشخاص حقیقی و حقوقی را در برابر آسیب‌های احتمالی پوشش می‌دهد. اما به باور کارشناسان تعیین میزان خسارت یا ارزش مالکیت فکری بسیار دشوار است. این بیمه‌نامه در ایران اقبال عمومی ندارد؛ یا اینکه زیرساخت برای پوشش چنین ریسک‌های توسط شرکت‌های بیمه‌گذار مهیا نیست. بنابراین لازم است تا دولت و مجلس برای پیشگیری از زیان‌های وارده به پژوهش و خلاقیت برای ورود این بیمه‌نامه به صنعت بیمه کشور اهتمام ورزد.