تغییر اقلیم چالش بزرگ خاورمیانه

خاورمیانه و شمال آفریقا با افزایش دما، تنش و کمبود آب، خشکسالی به عنوان رویدادهای شدید اقلیمی مواجه هستند. سرمای سخت دی‌ماه ۱۴۰۱ با بازندگی برف در مناطق کویری مرکزی در ایران و سیلاب‌های همین ماه در عربستان، عراق و بیشتر کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس اخبار مهم چند هفته اخیر بوده‌اند. این منطقه دوبرابر میانگین جهانی گرم می‌شود. تا سال ۲۰۵۰، این منطقه می‌تواند تا چهار درجه سانتیگراد گر‌م‌تر شود. این بسیار فراتر از هدف ۱٫۵ درجه سانتیگراد تعیین شده در توافقنامه پاریس ۲۰۱۵ است. منطقه‌ای که در حال حاضر حدود ۵۴۷ میلیون نفر را در خود جای داده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ به ۷۲۴ میلیون نفر برسد، غیرقابل سکونت خواهد شد. تابستان ۲۰۲۲ در بسیاری از مناطق خاورمیانه و شمال آفریقا، دمای بیش از ۵۰ درجه سانتیگراد (به صورت رکورد گرمای ثبت شده) افزایش یافت که منجر به خشکسالی شدید و سوزاندن جنگل‌ها شد، فشار زیادی بر شبکه برق وارد کرد و باعث خاموشی طولانی مدت شد. شمال عمان تابستان ۲۰۲۱ با توفان شاهین، اولین توفان استوایی که تاکنون به سمت غرب به خلیج فارس رسیده بود، مورد حمله قرار گرفت. در سال‌های اخیر، جده و شهر مقدس مکه از سیل‌های ناگهانی غیرمعمول رنج بردند. در تهران تخمین زده می‌شود که سالانه ۴۰۰۰ نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند و سایر نقاط کشور از گرمای شدید و خشکسالی، به ویژه در سال‌هایی رنج برده‌اند.
تغییرات اقلیمی به معنای گرمای شدید در این منطقه خواهد بود که مناطق بیشتری از خاورمیانه و شمال آفریقا را تحت اثر قرار می‌دهد و برای دوره‌های طولانی‌تر، زمین‌های در دسترس برای کشاورزی را کاهش می‌دهد، زیرا افزایش دما فشار شدیدی را بر محصولات کشاورزی و در دسترس بودن آب وارد می‌کند. چنین شرایط غیرقابل دوام، علاوه بر خطرات بهداشتی مرتبط با آلودگی هوا و افزایش روزافزون دما، مسلما منجر به افزایش مهاجرت‌ها در مقیاس بزرگ و خطر درگیری، حتی جنگ می‌شود و ما هم‌اکنون شاهد برخی از این پدیده‌ها هستیم.
حدود ۶۰ درصد از جمعیت این منطقه را افراد زیر ۲۵ سال تشکیل می‌دهند که این منطقه را با میانگین ۲۲ سال در مقایسه با میانگین جهانی ۲۸ سال، به یکی از جوان‌ترین مناطق جهان تبدیل می‌کند. در عین حال، این منطقه میزبان بیشترین تعداد جوانان بیکار در جهان است. بر اساس یک نظرسنجی اخیر، از هر پنج جوان در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، یک نفر به مهاجرت فکر می‌کند. در برخی کشورها این میزان به ۵۰ درصد می‌رسد. کودکان کمتر قادر به زنده ماندن در حوادث آب و هوایی شدیدند و بیشتر در معرض مواد شیمیایی سمی، تغییرات دما و بیماری‌ها هستند. خشکسالی و تغییر الگوی بارندگی منجر به شکست محصول و افزایش قیمت مواد غذایی می‌شود که برای فقرا به معنای کاهش غذا و در نتیجه اثر مادام‌العمر بر کودکان است. تغییرات اقلیمی می‌تواند معیشت را از بین ببرد، مهاجرت و درگیری را تحریک و فرصت‌ها را برای کودکان و جوانان فلج کند. در این منطقه بیش از نیمی از کشورها در بحران زندگی می‌کنند یا در درگیری‌ها و جنگ‌ها تحت اثر قرار می‌گیرند.
این منطقه شامل ۱۱ کشور از ۱۷ کشور کم‌آب در جهان است. از هر ۱۰ کودک در این منطقه، نزدیک به ۹ نفر در مناطقی زندگی می‌کنند که تنش آبی زیاد یا بسیار زیاد است. با افزایش دما به دلیل تغییرات اقلیمی میزان تبخیر افزایش می‌یابد و آب بیشتری از ذخایر آب زیرزمینی در حال تخلیه برداشته می‌شود. کمبود آب ناشی از اقلیم یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای بقا و توسعه در منطقه است که بالقوه می‌تواند جابه‌جایی و مهاجرت بیشتر را به همراه داشته باشد.
اسکندریه، یک شهر بندری تاریخی و مهم مصر که ۵ میلیون نفر جمعیت دارد و یکی از میراث جهانی یونسکو است، به تدریج در نتیجه افزایش ۱۱٫۳ سانتی‌متری سطح دریا در تنها ۱۰۰ سال در حال غرق شدن است. این افزایش به‌طور چشمگیری بر منطقه دلتای نیل شمالی اثر می‌گذارد، منطقه‌ای با دریاچه‌های بزرگ، استراحتگاه‌های گردشگری، مکان‌های تاریخی، زمین‌های کشاورزی حاصلخیز و سه شهر بزرگ دیگر علاوه بر اسکندریه: روزتا، بورولوس و پورت سعید. در سال‌های اخیر اسکندریه در معرض بارندگی‌های شدید سیل‌آسا قرار گرفته که بر ترس از سیل و فرسایش افزوده است.
تغییرات اقلیمی به ناآرامی‌های اولیه در سوریه و سپس شروع جنگ داخلی منجر شده است. این یک بعد امنیتی به اثرهای منفی گرمایش جهانی اضافه می‌کند. کشاورزی سوریه قبلا از شرایط اقلیمی نسبتا مساعدی برخوردار بوده است که با حمایت دولت مقادیر زیادی از محصولات غذایی اصلی را تولید می‌کرد. با این حال، خشکسالی‌های طولانی، در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ که شدیدترین خشکسالی سال به سال طی ۹۰۰ سال بود و همراه با امواج گرما و بارندگی اندک، منجر به بیابان‌زایی شد. این موضوع باعث شد ۷۵ درصد از کشاورزان سوریه از نابودی کامل محصول رنج ببرند و ۸۵ درصد از دام‌ها در پنج سال منتهی به شیوع جنگ داخلی جاری در سوریه در سال ۲۰۱۱ تلف شوند. در نتیجه ضربه شدید طبیعت و سوءمدیریت دولت که به محصولات پر آب مانند گندم و پنبه یارانه می‌پرداخت و در عین حال از تکنیک‌های آبیاری ناکافی حمایت می‌کرد و تخریب زمین قابل توجه بود، حتی قبل از شروع جنگ داخلی باعث آواره شدن ۱٫۵ میلیون نفر در سوریه شد. مهاجرت وسیع کشاورزان بیکار شده و خشکسالی و بی‌آبی موجب شد تا مردم به دنبال حداقل‌های زندگی به شهرهایی بروند که پیشاپیش گرفتار حاشیه‌نشینی بودند. اینها همه افزایش‌دهنده و تقویت‌کننده بحران سیاسی در حال شکل‌گیری بود.
تغییرات مداوم جهانی و اثرات مستقیم زیست‌محیطی آن، علاوه بر تضمین انتقال اقتصادی به دوران پس از نفت، می‌تواند باعث ایجاد بحران‌های پیچیده اجتماعی-اقتصادی و سیاسی در اقتصادهای وابسته به نفت منطقه خلیج فارس شود. تغییر اقلیم و سیاست‌های مرتبط در تخریب محیط‌زیست و اثرات اجتماعی-اقتصادی آن در این منطقه موجب شده تا کشورهای این منطقه انواع اصلاحات اجتماعی-اقتصادی را برای کاهش اثرات تغییرات اقلیمی دنبال کنند. اما به نظر می‌رسد این تلاش‌ها با ظرفیت‌های محیطی سازگار نیست. مشکل اصلی از آنجا ناشی می‌شود که اختلافات سیاسی بین کشورهای منطقه مانع از آن می‌شود که محیط زیست خلیج فارس را به عنوان یک سامانه طبیعی یکپارچه مدیریت کنند و در نتیجه تلاش خود را در مرزهای خود محدود می‌کنند. این فعالیت‌ها صرف‌نظر از اینکه در سایر بخش‌های سیستم چه اتفاقی می‌افتد چالش‌زا یا حداکثر در بیشتر موارد بی‌اثر است. مگر اینکه یک رویکرد مشارکتی برای کاهش وجود داشته باشد. برای مقابله با چالش‌های تغییرات اقلیمی همکاری‌های منطقه‌ای یکپارچه الزامی است. امارات متحده عربی دومین، ایران هفتمین و عربستان سعودی سیزدهمین تولیدکننده کربن هستند. شواهد قطعی از افزایش ناپایدار دمای هوا در خاورمیانه و شمال آفریقا و عواقب وخیم آن برای طبیعت، معیشت، اقتصاد و به‌طور فزاینده‌ای برای ثبات سیاسی، کشورهای منطقه را نه تنها به این موضوع واداشته است که اقدامات لازم را نیز انجام دهند. دو اجلاس COP در منطقه در سال‌های ۲۰۲۲ در مصر و ۲۰۲۳ در امارات فرصتی برای منطقه‌ای است که کشورهای آن شامل تولیدکنندگان عمده نفت و گاز طبیعی در جهان هستند.
اینها به این معناست که توسعه پایدار نیازمند تنوع بخشیدن به اقتصاد است. تغییر اقلیم هم یک موضوع جهانی و هم منطقه‌ای است و تنها با حرکت به سمت همکاری در هر دو سطح می‌توان با موفقیت مقابله کرد.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع