اخطارهای بدون ضمانت اجرا

هفته گذشته، دهم تیرماه، حوالی ساعت ۹شب ساکنان میدان قدس و حوالی خیابان شریعتی صدای مهیب یک انفجار را شنیدند. انفجاری که بلافاصله مشخص شد مربوط به یک کلینیک پزشکی است. عملیات امداد تیم آتش‌نشانی و اورژانس تهران مشخص کرد در حادثه انفجار ۱۹نفر جان خود را از دست داده‌اند. آتش‌نشانی تهران گزارش داده انفجار در طبقه پایین رخ داده بود اما آتش و دودی که به طبقات بالاتر رسیده سبب خفگی کسانی شده بود که در آن لحظه در مرکز جراحی کلینیک سینا بودند، مرکزی که نام دقیق‌تر آن «سینامهر شمیران» است و در گزارش‌های اولیه با مرکز تصویربرداری «سینا اطهر» که در همان ساختمان قرار دارد، اشتباه گرفته شده بود.

بعد از حادثه تلخ کشته شدن پرسنل کلینیک جراحی سینا، گزارش‌هایی منتشر شد که گویا پیش از حادثه اخطارهای ایمنی به ساختمان سینا داده شده بود. نکته جالب در سخنان سخنگوی آتش‌نشانی تهران این است که این اخطارها اصلاً مربوط به یک سال گذشته هم نیست، آن‌طور که سیدجلال ملکی به خبرگزاری‌ها گفته «وضعیت ایمنی ساختمان کلینیک سینا از سال ٩۴ تاکنون بررسی شده و حدود ۴ اخطار در زمینه توجه به ایمنی این ساختمان صادر و همچنین دستورالعمل‌های لازم در این خصوص ارائه شده» به گفته ملکی «طی بازدیدها در سال‌های ۹۶ و ۹۷ و۹۸ از این ساختمان متاسفانه ترتیب اثر خاصی داده نشده بود.» حالا انتقادها از این است که چرا در این فاصله زمانی طولانی همان ترتیبِ اثرِ خاص این بار از سوی نهادهای نظارتی صورت نگرفته که امروز خانواده‌هایی این چنین ساده عزیزان خودشان را از دست ندهند. انتشار اخبار و تصاویر کشته شده‌های انفجار در کلینیک سینا موجی از انتقادها به عملکرد سایر دستگاه‌ها را همراه خود داشته است.

آقای مسئول بخوان و نگذار مردم بسوزند

محمد فاضلی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی تهران و عضو کمیته گزارش ملی برای حادثه ساختمان پلاسکو با انتشار متنی در کانال شخصی خود در تلگرام (دغدغه ایران) از سایر دستگاه‌های نظارتی انتقاد کرده، او که برای مطلب خود نام «آقای مسئول بخوان و نگذار مردم بسوزند» را انتخاب کرده بود، نوشته که «کلینیک سینا منفجر شد و تاکنون نوزده نفر جان باخته‌اند. سه‌ونیم سال پیش هم ساختمان پلاسکو فروریخت و کم‌وبیش همین تعداد انسان جان باختند.

آقای شهردار، آقای قوه قضائیه، آقای مسئول… من عضو کمیته ملی گزارش ملی پلاسکو بودم و اکنون که هیچ سخنی از عمدی بودن و خرابکاری گفته نشده، و از سویی قدیمی بودن ساختمان مطرح شده است، کم‌وبیش می‌توانم تصور کنم در پس آن یک لحظه که انفجار صورت گرفته، چه تاریخی از بی‌توجهی، قصور، ناکارآمدی و نادیده گرفتن استانداردهای ایمنی خفته است. خوشبختانه همه این نوع قصورها و ناکارآمدی‌ها در جایی مستند و مکتوب شده است.»

در حالی که محسن‌هاشمی رئیس شورای شهر تهران به ایسنا گفته که «ساختمان این کلینیک از جمله ساختمان‌های قدیمی است و مشکل دیگری که ما داریم این است که در ساختمان‌های قدیمی الزامات و استانداردهای ایمنی رعایت نشده و مالکان خود را ملزم به این امر نمی‌دانند» محمد فاضلی در ادامه یادداشت خود با تکیه به وجود همین ساختمان‌های ناامن نوشته که «آقای شهردار، آقای قوه قضائیه، آقای دولت، آقای مسئول هر که هستی، هزاران پلاسکو و سینا در گوشه گوشه این کشور فعال هستند. مجهز نبودن آن‌ها مطابق استانداردها در گزارش کارگروه آتش و کارگروه مدیریت بحران گزارش ملی پلاسکو آمده است.

بررسی مسئولیت‌های حقوقی همه دستگاه‌های مسئول در قبال ایمنی آتش و چنین حوادثی در گزارش هفتصد صفحه‌ای کارگروه حقوقی گزارش ملی پلاسکو آمده است. آقای شهردار، آقای مسئول، آقایی که دستت می‌رسد تا کاری کنی آدم‌ها وسط آتش زجرکش و از انفجار تکه پاره نشوند، به کارشناسانت بگو آن گزارش را بخوانند، بگو نقص‌هایش را هم برطرف کنند، اما نگذار خاک بخورد. این همه به در و دیوار شهر نصیحت مردم می‌چسبانید، پند و نصیحت اخلاقی به خورد مردم می‌دهید، برای ایمنی هم همین قدر ارزش قائل شوید.»

چرا بعد از صدور اخطار ایمنی آن را پیگیری نکردند؟

این‌که علاوه بر قصور و تقصیر مالکان ساختمان که تعدادی از آنها هم بازداشت شده‌اند سایر دستگاه‌ها هم مسئول هستند از دید حقوقدانان پنهان نمی‌ماند. نعمت احمدی، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری در گفت‌وگویی با روزنامه «همدلی» یادآور می‌شود که «این حادثه‌ای که اتفاق افتاده، باید کارشناس آن را از باب مسئولیتی که هر یک از افراد دارند بررسی کند، که از نظر من کسانی که در حوزه وظایف خودشان اخطار نقص ایمنی ساختمان را صادر کردند، اما درست عمل نکردند، یعنی بعد از صدور اخطار آن را تعقیب نکردند که نتیجه درستی بگیرند، مسئولیت بیشتری دارند.

به باور من مسئولیت کسانی که ناظر بر این بودند که این مکان ایمن هست یا ایمن نیست و بعد از صدور اخطارهای متوالی آن را به شکل درست پیگیری نکردند، اینها حداقل از باب پرداخت دیه مسئولیت دارند و از باب عدم رعایت نظامات دولتی یعنی انجام ندادن درست وظایف خودشان مسئول هستند.» احمدی با طرح این پرسش که «چرا فقط آن چهار پنج نفر گردانندگان درمانگاه بازداشت می‌شوند؟» ادامه می‌دهد:«آیا صرف نوشتن نامه اخطار کافی است؟ پس اخطار را برای چه دادند؟، کسانی که اخطار عدم ایمنی دادند، یعنی احراز کردند این ساختمان ایمن نیست، اما بعد از آن نرفتند سراغ پلمپ و بسته شدن آن مرکز را بگیرند و همچنان اجازه دادند که آن مرکز به فعالیت خود ادامه دهد، از نظر قانونی مسئول هستند و باید پاسخگو باشند.»

تهران یک «ابر روستا شهر» است!

این حقوقدان با انتقاد به گسترده شدن بدقواره شهر تهران و بی‌توجه بودن به بافت فرسوده شهر که از عوامل چنین حوادثی هست به «همدلی» می‌گوید:«نمی‌توان به تهران به عنوان یک شهر نگاه کرد، تهران یک «ابر روستا شهر» است، که بافت روستایی و بافت شهری بدون رعایت یک نقشه جامع به هم گره خورده‌اند. در مرکز شهر تهران ساختمان‌هایی که از دوره پهلوی و قبل از آن باقی ماندند که با مصالح غیر استاندارد درست شده‌اند.

به جای این‌که شهر در عرض و طول گسترش پیدا کند می‌آمدند مرکز شهر را که دارای بافت فرسوده است با اقدامات موثر، امتیازات موثر و نظارت مناسبی که داشتند از این حالت در‌می‌آوردند. مهم‌تر آنکه قواعد حاکم بر نحوه ایمن‌سازی آنچه که در قانون شهرداری آمده است اعمال و اجرا شود. من در حادثه پلاسکو چندین مطلب نوشتم، به چندین نامه آنجا اشاره کردم، نامه‌هایی که نوشته شده بود که این ساختمان ایمن نیست، این ساختمان باید فعالیتش متوقف شود، اما به نظر این‌که نامه‌ها فقط برای این بود که نامه‌ای نوشته شود.

شهرداری، آتش‌نشانی و هر جایی که مسئولیت دارد فقط یک نامه می‌نویسد که رفع مسئولیت کرده باشد.»

نعمت احمدی، حقوقدان در انتها خاطرنشان می‌کند که «ما اگر در مسئله پلاسکو با مسببین حادثه برخورد مناسبی داشتیم اتفاق مشابه تکرار نمی‌شد، مسببین یعنی کسانی که باعث شدند قوانین شهرداری اجرا نشود و در نهایت آن حادثه وحشتناک در قلب تهران به خاطر یک ساختمان معیوبی که می‌شد آن را اصلاح کرد و مانع از کشته شدن چندین نفر شد اتفاق افتاد. مسببین یعنی کسانی که کوتاهی کردند، به وظایف خودشان عمل نکردند، وقتی ساختمانی دچار ایراد هست با آن برخورد نکردند. الان که به دنبال یک حادثه آتش‌نشانی فعال شده، شورای شهر و شهرداری فعال شده، سایر دستگاه‌ها فعال شدند «ای‌کاش» قبلا فعال می‌شدند.»ع/اسکان