در قرن هجدهم زمانی که انگلیس، هند را به استعمار خود درآورده بود، تعداد مارهای کبری در سطح شهر دهلی زیاد شده بود و دولت برای مدیریت این شرایط تصمیم گرفت برای هر مار مردهای که مردم تحویل میدهند، جایزه نقدی به آنها پرداخت کند.
تصمیم در ابتدا با تحویل مارهای مرده زیاد به دولت، بسیار موفق به نظر میرسید و به نظر میآمد که در طول زمان تعداد مارها کمتر خواهد شد. اما در نهایت تعجب تعداد مارهای مردهای که مردم تحویل میدادند روز به روز بیشتر میشد. دولت از پیامد این کار غافل شده بود. چرا که بسیاری از مردم فقیر دهلی با تصور اینکه این کار درآمد خوبی دارد به پرورش مار روی آورده بودند.
البته این آخر ماجرا نبود. دولت اعلام کرد که دیگر برای مارهای کبری جایزه نمیدهد. مردم شهر هم که متوجه شده بودند پرورش مار دیگر برای آنها سودی ندارد، هر کدام مارهای خود را در هر طرف شهر به حال خود رها کردند. بنابراین جمعیت مارهای کبری افزایش پیدا کرد و وضعیت از حالت اولیه نیز بدتر شد.
از این پدیده در علوم سیاسی و اقتصادی به نام “اثر کبری” یاد میشود که در آن نداشتن افق تصمیمگیری مناسب برای بکارگیری راهحل یک مساله، به شدت آن اضافه کرده و عواقب ناخواسته یا پیشبینی نشدهای به همراه خواهد داشت.
تاکنون نمونههای بسیاری از این گونه تصمیمها توسط دولتمردان کشور در عرصههای سیاسی و اقتصادی گرفته شده است. آنها فقط نشانههای مساله را در کوتاه مدت حل میکنند، غافل از آنکه باید دیگر زوایای استراتژی خود را نیز در نظر گرفته و افق تصمیمگیری خود را بلندتر انتخاب کنند. فیلترینگ تلگرام و شکست آن میتواند مثال بارزی از “اثر کبری” باشد که در آن با توجه به اظهارات وزیر ارتباطات، نه تنها بازدید از تلگرام در روزهای اخیر به حالت اولیه خود برگشت بلکه استفاده از فیلترشکنها نیز به عنوان یک پارامتر امنیتی منفی گسترش پیدا کرده و دولت را با هزینههای جدیدی روبرو کرده مشکلات امروز دولت ایران ناشی از راه حلهای دیروزش است.
ع
