گفتگو| دروغ‌های بودجه‌ای دولت، از شفافیت تا اصلاح ساختار/صندوق توسعه ملی گوشت قربانی شد

موسی‌الرضا ثروتی عضو پیشین کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی در گفتگوی تفصیلی با خبرنگار تسنیم انتقادهای جدی را نسبت به روابط دولت و مجلس با مصادیقی مثل بودجه، تسهیلات بانکی، هدفمندی یارانه‌ها و… مطرح کرده است از جمله اینکه “موضوع اصلاح ساختار بودجه هدف بزرگ تنظیم همه موارد مذکور را در دستور کار خود قرار داده بود، این درحالی است که وضعیت مشخصی از خروجی این برنامه در دست نیست. بخشی از کلیات این برنامه در شورای هماهنگی سران قوا تصویب شده و با تأکید برخی نمایندگان جزییات این برنامه باید در مجلس نیز تصویب شود، این درحالی است که ظاهراً دولت قصد دارد در قالب برنامه بودجه سنواتی این تغییرات مهم را در نظام اقتصادی کشور اعمال کند”.

در ادامه متن گفتگوی تسنیم با این نماینده مجلس را بخوانید.

تسنیم:با توجه به تحریمهای تحمیل‌شده به اقتصاد کشور و اهمیت اصلاح ساختار بودجه، درباره وضعیت فعلی اصلاح ساختار بودجه توضیح دهید.

ثروتی: تمام رؤسای جمهور که به مجلس می‌آیند می‌گویند که “بودجه ما عملیاتی است” در حالی که هیچ عملیاتی در کار نیست. همین طور بودجه‌ای که به یک پروژه‌ اختصاص می‌دهند گاهی ۱۰ برابر بودجه تعیین‌شده است ولی پروژه به اتمام نیز نرسیده است، نه حساب کتابی، نه کنترلی و نه دقت عملی و نه اینکه بررسی شود که “آقا، این پروژه باید با A ریال به اتمام می‌رسیده چرا الآن با B ریال به اتمام رسیده است؟ چرا این‌قدر با تأخیر و با هزینه بالا؟”، اصلاً نظارت و کنترلی در سازمان مدیریت یا برنامه و بودجه وجود ندارد پس بودجه عملیاتی نیست.

اصلاح ساختاری کاری است که باید سالها قبل انجام می‌شد و الآن فقط شعار اصلاح ساختار بودجه داده می‌شود. بنده خیلی خوشبین نیستم که در این رابطه دولت یا مجلس بتواند کاری انجام دهد. روشن است که باید ۱۰ الی ۱۵ کار برای اصلاح ساختار بودجه انجام شود که مقام معظم رهبری فرمودند بودجه نباید وابستگی به نفت داشته باشد، این در حالی است که در هر سال این وابستگی افزایش یافته است. هر دولتی که روی کار می‌آید بودجه‌ای ارائه می‌دهد و اعلام می‌کند که وابستگی کمتری به نفت دارد ولی وقتی حساب می‌کنیم مشاهده می‌شود که تا دو درصد وابستگی بیشتر شده است.

تسنیم: باتوجه به کاهش درآمد نفتی، بودجه سال جاری و سال بعد درگیر کسری خواهد بود؟

ثروتی: بودجه جاری امسال ۴۳۰ هزار میلیارد تومان است که این منابع عمومی ۱۴۰ هزار میلیارد تومان از نفت، ۱۱۰ هزار میلیارد تومان از مالیات و ارزش افزوده، این شد ۲۵۰ هزار میلیارد تومان، بقیه را هم یا باید اوراق مشارکت بدهند یا اوراق قرضه دولتی یا به‌شکل فروش منابع دولتی تأمین می‌شود معمولاً ۴۰ الی ۵۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه است. این روال در سال جاری و سال بعد نیز ادامه خواهد داشت، انتظار این بود که با دستور اصلاح ساختار بودجه برای رفع این چالش برنامه‌ریزی و طراحی درست صورت گیرد اما فعلاً دستاورد خاصی در این حوزه دیده نشده است.

تسنیم:یکی از مشکلات ساختاری بودجه، موضوع کسری منابع است، در نهایت چه طرحی برای کنترل این معضل باید پیاده شود؟

ثروتی:بودجه نباید کسری داشته باشد در حالی که همه بودجه‌های ما دارای کسری است جالب اینجاست که در گذشته دولت‌ها یک متمم برای بودجه می‌آوردند ولی الآن ۸ سال است که رسم شده هیچ دولتی متمم به مجلس نمی‌برد هر کاری که می‌خواهند می‌کنند مجلس هم بی‌خیال است، یعنی هیچ متمم بودجه‌ای در این ۷، ۸ سال ندیدم که دولت‌ها به مجلس بیاورند.

یکی از چالشهای مهم اصلاح ساختار، بودجه شرکتهاست جالب اینجاست که خود دولت بودجه شرکتها را در سالهای قبل مثلاً ۷۰۰ هزار میلیارد تومان اعلام می‌کرد الآن در حدود ۱۰۰۰ الی ۱۲۰۰هزار میلیارد تومان است در عمل می‌گوییم که دو برابر این اتفاق می‌افتد، این یعنی بودجه‌ریزی؟

وقتی می‌گویم ۹۰۰ هزار میلیارد ولی در عمل ۱۸۰۰ هزار میلیارد بودجه شرکتها شده چرا این‌قدر بی‌حساب و کتاب؟ برای اینکه نه در دولت نظارت و کنترلی وجود دارد و نه در مجلس نظارت و کنترلی انجام می‌شود.

نکته بعد شفافیت است، شفافیت در بودجه نیست، شما پروژه‌هایی را می‌بینید که دولت هر کدام را که می‌خواهد انجام می‌دهد و هر کدام را که نمی‌خواهد انجام نمی‌دهد. در برنامه پنجم و ششم توسعه مقرر شده که درصدی از بودجه برای استانهای کمترتوسعه‌یافته اختصاص یابد، هیچ سالی نداده‌اند، در برنامه سوم و چهارم توسعه دو درصد بودجه به این منظور اختصاص داده شده بود همان را هم ندادند. چرا وقتی دیوان محاسبات بررسی می‌کند و گزارش می‌آورد ۷ هزار تخلف؟ این عدد یعنی بودجه عملیاتی نیست غیرشفاف و بدون برنامه‌ریزی است.

شما در نظر بگیرید خود مجلس می‌آید برنامه مصوب می‌کند هر سال در قانون بودجه می‌آیند با دوسوم آرا رأی می‌دهند و مصوبه را نقض می‌کنند.

تسنیم:در برنامه اصلاح ساختار بودجه به صندوق توسعه ملی نیز پرداخته شده است،وضعیت فعلی صندوق توسعه ملی چیست؟

ثروتی: خطاب به نمایندگان مجلس می‌گویم؛ “در مجلس منابع صندوق توسعه ملی را مصوب کردید برای اشتغال، گفتید دولت حق برداشت یک دلار از آن را ندارد ولی مدام می‌بینیم که تخلفات قانونی صورت می‌گیرد و دولت با مبالغ مختلف اقدام به برداشت از این صندوق می‌کند.

ولی می‌بینیم مجلس مصوب می‌کند ۲۰ درصد برای فلان، ۱۰ درصد هم برای فلان بردارید ۸ میلیارد دلار برای فلان بردارید ۲ میلیارد دلار برای فلان این چه‌جور صندوق توسعه ملی است؟ این که گوشت قربانی شد”. یا اینکه تأکید می‌کنند دولت‌ها نباید در بودجه بدهکار باشند ولی می‌بینیم که ۴۵ هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت منتشر می‌شود، این ارقام وحشتناک است، یعنی این دولت بدهکارترین دولت تاریخ ایران است. در دویست سال اخیر هم چنین کاری صورت نگرفته است. در هیچ جای دنیا هم چنین کاری صورت نگرفته است، ولی شما می‌بینید به‌راحتی همین مجلس مصوب می‌کند ۴۵ هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت منتشر شود.

تسنیم:طبق اساسنامه صندوق توسعه ملی استفاده از منابع این صندوق برای مصارف دولت قانونی نیست، در حال حاضر ظاهراً این روال ادامه یافته؟

ثروتی: این مسئله خلاف قانونی است که به‌وسیله مجلس خلاف قانون عمل می‌کنند، برای مثال مصوب شد که هر سال ۲۰ درصد از منابع درآمد نفت به صندوق توسعه ملی واریز شود و هر سال سه درصد به آن افزوده شود و امسال باید ۳۰ درصد از درآمدهای حاصل از نفت به صندوق توسعه ملی واریز می‌شد که مجلس مصوب کرد ۲۰درصد به صندوق توسعه ملی واریز شود.

صندوق توسعه ملی در حال حاضر به‌دلیل برداشت‌های مداوم دولت برای کارهای دولتی پروژه‌های عمرانی آب‌رسانی‌ها و غیره بدهکار است، صندوقی که برای اشتغال جوانان مصوب شده بود در حال حاضر به خودش بدهی دارد، این موارد از جمله پروژه‌های عمرانی باید اجرایی شود اما امکان تخصیص آن در قانون بودجه وجود دارد مثل بودجه حوادث غیرمترقبه در بودجه کشوری وجود دارد، یعنی چه که مدام از صندوق توسعه ملی برداشت می‌کنند؟!

تسنیم:رابطه وضع قوانین در مجلس و اجرای آن در دولت چگونه است؟

ثروتی: در مجلس قوانینی وضع می‌شود که دولت اجرا نمی‌کند مثل طرح هدفمندی یارانه‌ها، رفع موانع تولید، بهبود فضای کسب‌وکار، تسریع در پرداخت تسهیلات بانکی، تسهیل در پرداخت وام ازدواج و مسکن جوانان و…، اینها معضلاتی است که باید به آن رسیدگی شود.

شما هر قانونی که مصوب می‌کنید می‌بینید که ۲۰ تا ۳۰ درصد آن اجرا نشده، همین قانون مبارزه با کالا و ارز، چند سال خود رئیس جمهور رئیس این جلسه بوده بعد از سه الی چهار سال رییس‌جمهور به این جلسه آمده، این چه وضعیتی است؟

یا مثلاً قانون وضع می‌شود که واردات کالاهای ساخت داخل منع شود، اصلاً قوانین احترام ندارند در جامعه ما. در بودجه هم قوانینی که باید اجرا بشوند اصلاً اجرا نمی‌شوند. فقط در بودجه، نفت را می‌فروشند مالیات و عوارض را می‌گیرند و بعد هم هر جا که بخواهند و هرجا که دوست داشته باشند خرج می‌کنند.

تسنیم: با توجه به غیرشفاف بودن بودجه‌ریزی در کشور، تبعات این نوع بودجه‌ریزی چگونه ارزیابی می‌شود؟

ثروتی: بودجه ما کاملاً غیرعلمی و غیرشفاف و غیرعملیاتی و با درصد خطای بالا با عدم اجرا و با تخلفات فراوان همراه است. در هر سال می‌بینیم که دیوان محاسبات تخلفات گسترده بودجه یک‌ساله کشور را گزارش می‌کند.

بودجه باید دارای عدد و ارقام و شفاف باشد و مشخص باشد که فلان قدر برای فلان کار. الآن شما در نظر بگیرید که دولت چند هزار پروژه عقب‌افتاده دارد، دولتی که می‌آید هم این حرف‌ها را می‌زند و بعد خودش هم چند هزار پروژه دیگر درست می‌کند. در حال حاضر طی سفری که آقای روحانی به خراسان جنوبی داشتند برای طرحهایی کلنگ‌زنی داشتند که بعد از گذشت ۴ سال هنوز به‌صورت کامل عملیاتی نشده است، این چه پروژه‌ای است که نتیجه آن می‌شود فقط هزار پروژه نیمه‌تمام در استان ما؟!

تسنیم: یکی ازمشکلات اصلی کشور بودجه‌های عمرانی و پروژه‌‌های نیمه‌کاره است، در خصوص وضعیت حال حاضر این پروژه‌ها توضیح دهید.

ثروتی: هرچند چشمم از اصلاح ساختار بودجه آب نمی‌خورد! اما مشکلات زیادی در بودجه وجود دارد که باید تعیین تکلیف شود. در حال حاضر سرمایه گذارانی که می‌خواهند با استفاده از منابع صندوق اشتغال ایجاد کنند نمی‌توانند از صندوق پولی دریافت کنند و پولی به آنها تعلق نمی‌گیرد و پاسخ‌شان این است که صندوق در حال حاضر خودش بدهی فراوانی دارد، یعنی صندوق همان‌هایی را هم که ۲۳ سال پیش مسدود کرده هنوز نتوانسته پولشان را بدهد، چه برسد به سرمایه گذاران جدید.

باید به این نکته توجه کرد که چرا قانون صندوق توسعه ملی را تصویب می‌کنند هر سال وقت دولت و مجلس را می‌گیرند و بعد خودشان قوانین تصویب‌شده را نقض می‌کنند، این چه‌کاری است حداقل وقت را تلف نکنند. در موارد مختلف از جمله بهبود فضای کسب‌وکار ما نه‌تنها پیشرفتی نداشتیم بلکه پسرفت نیز داشتیم.

ما ۳۰ استان داریم و ۳۰ الی ۴۰ هزار پروژه نیمه‌تمام! هر دولتی که می‌آید می‌گوید که دولت‌های قبلی خراب کردند و بعد خودش هم یک‌سری خرابکاری دیگر انجام می‌دهد. مشخص نیست که چه‌کسی بالاخره باید بیاید و این بدهی‌ها و خرابکاری ها را جمع کند.

در حال حاضر به‌نظر می‌رسد که یک دولت جوان و انقلابی باید به‌روی کار بیاید، با این تفکر غیرداخلی نمی‌توان به اصلاحات ساختاری در اقتصاد امیدوار بود.

تسنیم:چه مسائلی در حال حاضر دولت را کند و سنگین کرده است؟ راه چابک‌سازی دولت چیست؟

ثروتی: در حال حاضر قانون در این مورد هم اجرا نشده است. در برنامه بوده است که دولت باید ۱۵ درصد نیروی انسانی خود را کاهش دهد، نه‌تنها کاهش پیدا نکرده بلکه افزایش نیز داشته است. شما این نهاد ریاست جمهوری را ببینید هزینه ریاست جمهوری شده است دو و نیم برابر؟! سفرهای خارجی کاذب چه ضرورتی دارد؟ در حال حاضر شرکت‌های دانش‌بنیان امیدی هستند برای آینده ایران، و در این حوزه تحول خوبی باید ایجاد شود. زمینه و استعداد این کار را داریم ولی با این دولت تنبل، کند و با نگاه به بیرون نمی‌شود.

تسنیم:در اصلاح ساختار بودجه به موضوع ساماندهی یارانه‌‌ها نیز پرداخته شده، با وجود تأکید قانون، چرا مسئله حذف یارانه دهکهای پردرآمد پیگیری نمی‌شود؟

ثروتی: الآن چند سال است که در قانون بودجه می‌نویسند که سه دهک ثروتمند از یارانه‌ها حذف شوند، دولت انجام نمی‌دهد! چرا که این دولت خودش دولتی رفاه‌طلب است. درآمد یک وزیر دولت قبل چقدر بوده و این دولت چقدر است؟ حداقل دو و نیم، سه برابر شده است، با شعار و حرف که نمی‌شود.

قرار بود که بودجه را شفاف در سایتی اعلام کنند که انجام نشده است. در سال گذشته ۱۴ میلیارد دلار ارز داده‌اند، دولت نمی‌داند که به چه‌کسی داده برای چه‌کاری داده و چه کالایی وارد شده است.

حل این مسائل نیازمند اجرای قانون است، ما الآن قانون مبارزه با نظام ارتقای اداری و قانون مبارزه با مفاسد اقتصادی داریم، این قانون بیش از ۱۰ سال است که مصوب شده، درصورتی که اجرا نشده و سیستم‌های گفته‌شده نیز اجرایی نشدند.

تسنیم: در خصوص بحث حقوقهای نجومی چه اقدامی انجام شد؟ به‌صورت مشخص شاهد حقوق نجومی نیستیم؟

ثروتی: در حال حاضر بیشتر دانش‌آموزان ما مشتاق رشته پزشکی هستند چرا که درآمد پزشکان طی سال‌های گذشته ۴۰۰ برابر شده است، یک پزشک که به مناطق دورافتاده فرستاده می‌شود ماهی ۲۵ میلیون تومان حقوق دریافت می‌کند در صورتی که یک معلم آموزش و پرورش که به مناطق محروم فرستاده می‌شود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان حقوق دریافت می‌کند، این اعداد هیچ تناسبی با یکدیگر ندارند. در قانون آمده که پایین‌ترین میزان حقوق و بالاترین باید ۷ برابر حداکثر تفاوت داشته باشند در صورتی که الآن تا ۱۵ برابر نیز تفاوت دارد.

در همان بحث حقوق‌های نجومی در ابتدا اعلام شد که ۴۰۰ نفر و بعد چهل نفر و بعد ۱۰ نفر و بعد ۴ نفر قرار است محاکمه شوند که اسامی همان چهار نفر هم اعلام نشد که ببینیم چقدر از پول بازگردانده شد.

تسنیم: راه‌حل این وضعیت چیست؟

ثروتی: گام دوم انقلاب که رهبری فرمودند واقعاً باید به‌شکل جدی عملیاتی شود و اگر در حرف بماند باز هم اثری نخواهد داشت، ما برنامه چشم‌انداز ۲۰ساله تا ۱۴۰۴ داشتیم، این درحالی است که ۶ سال از مدت این برنامه باقی مانده است و طبق این چشم‌انداز ما باید قدرت اول اقتصادی، علمی، فرهنگی و انسانی خاورمیانه و آسیای شرقی می‌شدیم ولی الآن در منطقه شاهد هستیم از لحاظ GDP، سرمایه‌گذاری، نیروی انسانی و توسعه‌یافتگی پیشرفت چشمگیری نسبت به بقیه نداشتیم. در این رابطه باید یک اقدام جدی در راستای گام دوم انقلاب صورت بگیرد.