گام جدید مسکو و پکن در راستای دلارزدایی

براساس داده‌های رسمی، حجم مبادلات تجاری چین و روسیه در ۹ ماهه امسال از مرز ۱۰۰ میلیارد دلار گذشت و پیش بینی می‌شود تا پایان سال این به رکوردی دست یابد که پیشتر مشاهده نشده بود.

ولادیمیر پوتین نیز در دیدار اخیر خود با همتای چینی گفته است که سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ سال «همکاری نزدیک» بین مسکو و پکن خواهد بود، از همین روی اقتصاددانان انتظار دارند حجم تجارت دوجانبه بین دو کشور دو برابر شود. آنها همچنین توافق کردند که ارز مبادله تجاری بین دو کشور، براساس واحد پول ملی خواهد بود نه ارزهای خارجی دیگر.

رهبران دو کشور همچنین توافق کردند که همکاری‌ها در زمینه‌های اقتصادی شامل نفت و گاز، بخش مالی، هوانوردی و صنایع فضایی با هدف پیوند اتحادیه اقتصادی اوراسیا با طرح کمربند و جاده چین و همکاری نزدیک‌تر را گسترش دهند. البته هدف اصلی همه این توافق‌ها به‌ویژه ایجاد یک سیستم مالی مستقل، در تمایل مسکو و پکن بر کاهش تاثیر تحریم‌های اقتصادی آمریکا بر هر یک از دو کشور است. اما اینکه این سیستم تا چه حد می‌تواند کاربردی باشد همچنان یک موضوع پرسش‌برانگیز است، به خصوص که چین و روسیه از سپتامبر ۲۰۱۴ در مورد آن مذاکره می‌کنند.

البته بانک مرکزی روسیه به طور مداوم سهم دلار آمریکا در ذخایر خود را کاهش داده است. در آوریل ۲۰۱۸، پس از دور جدید تحریم‌های شدید ایالات متحده، سرمایه گذاری روسیه در اوراق قرضه از ۹۶.۱ میلیارد دلار به ۴۸.۷ میلیارد دلار و سپس بار دیگر به ۱۴.۹ میلیارد دلار کاهش یافت. باید توجه داشت که در فوریه ۲۰۱۳، سرمایه گذاری روسیه در اوراق قرضه ایالات متحده بالغ بر ۱۶۴.۳ میلیارد دلار بود.

تلاش برای کاهش تاثیر دلار بر بازار انرژی

به گزارش اقتصاددان به نقل از بازار  ،  چین همچنین مدت‌هاست که از این واقعیت آگاه بوده که به عنوان بزرگترین واردکننده نفت خام در جهان از سال ۲۰۱۷ تاکنون، از طریق مکانیسم قیمت گذاری نفت به دلار آمریکا در معرض تاثیرات سیاست خارجی ایالات متحده است. این دیدگاه از دلار آمریکا به عنوان یک سلاح، از زمان حمله روسیه به اوکراین و تحریم‌های همراه آن تقویت شده است. معاون اجرایی سابق بانک چین، ژانگ یانلینگ، در سخنرانی ماه آوریل گفت که تحریم‌های اخیر علیه روسیه باعث می‌شود که ایالات متحده اعتبار خود را از دست داده و هژمونی دلار را در درازمدت تضعیف کند. او همچنین پیشنهاد کرد که چین باید به جهان کمک کند تا از هژمونی دلار خلاص شوند.

خود روسیه مدت‌هاست همین دیدگاه را در مورد مزایای حذف هژمونی دلار آمریکا در قیمت‌گذاری جهانی هیدروکربن‌ها داشته است، اما چین در اوج جنگ تجاری خود در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، تمایلی به چالش آشکار با آمریکا نداشت. اما مسکو پس از اعمال تحریم‌های ایران از سال ۲۰۱۸، تلاش می‌کند در تجارت با بزرگترین شرکای تجاری خود مانند هند و چین و حتی کشورهای عربی نیز از ارزهای ملی استفاده کند. البته تقریباً در همان زمان، چین بورس آتی شانگهای را با قراردادهای نفتی به یوان راه اندازی کرد. چین این استراتژی را ابتدا در سال ۲۰۱۴ بصورت آزمایشی انجام داد، زمانی که گازپروم سعی کرد محموله‌های نفت خام را به یوان و روبل دادوستد کند.

این ایده پس از آخرین تحریم‌های بین المللی اعمال شده علیه روسیه در پی حمله این کشور به اوکراین دوباره مطرح شد. تقریباً به محض معرفی تحریم‌ها، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه فرمانی را امضا کرد که بر اساس آن خریداران گاز روسیه در اتحادیه اروپا باید بهای آن را به روبل و از طریق مکانیسم جدید تبدیل ارز پرداخت یا خطر تعلیق عرضه گاز روسیه را داشته باشند. این تهدید تقریباً در ایجاد گسل در اتحاد ناتو به رهبری ایالات متحده موفق شد، چون مصرف‌کنندگان اصلی گاز روسیه در اتحادیه اروپا تلاش می‌کردند فرمان پوتین را اجرا کنند.

چین نیز برای از بین بردن تسلط دلار آمریکا بر نفت و سایر هیدروکربن‌ها تلاش می‌کند خریدارهای خود از عربستان سعودی یا ایران را با پول‌های ملی انجام دهد. با توجه به اینکه اکثر سرمایه گذاری دولت عربستان سعودی مانند تسهیلات اوراق قرضه به دلار آمریکا بوده است، تغییر مبادلات از دلار آمریکا به عربستان سعودی امکان انعطاف‌پذیری بیشتری را در ساختار کلی مالی خود می‌دهد. البته در چند ماه گذشته، تغییر قابل توجهی توسط عربستان سعودی به سمت چین وجود داشته است.

همچنین چین برای محافظت در برابر مسدود کردن ذخایر ارزی خود توسط ایالات متحده، پکن می‌تواند ذخایر ذخایر خود را متنوع و از دارایی‌های دلاری دور کند. در همین راستا چین ذخایر دلاری خود را از ۷۹ درصد کل ذخایر ارزی خود در سال ۱۹۹۵ به ۵۹ درصد کاهش داده است. البته این میزان بسیار کمتر از تلاش‌های روسیه برای تنوع بخشیدن به ذخایر دلاری بوده، زیرا بانک مرکزی روسیه ذخایر دلاری خود را تنها به ۷ درصد از کل ذخایر ارزی خود کاهش داده است. با توجه به اندازه و عمق بازارهای مالی اقتصادهای پیشرفته، اگر پکن بخواهد ذخایر خود را به دور از دارایی‌های دلاری متنوع کند، چاره‌ای جز تخصیص مجدد پرتفوی خود به ابزارهای مالی سایر اقتصادهای پیشرفته نخواهد داشت. در واقع، اقتصادهای پیشرفته ۹۶ درصد از بازار اوراق قرضه جهانی را به استثنای ایالات متحده و چین تشکیل می دهند.

رکورد میزان خرید طلا از سوی چین، شگفتی ناظران و حتی همپیمانان آمریکایی را برانگیخته است بطوریکه اداره گمرک فدرال سوئیس در آگوست سال جاری اعلام کرد که چین یکی از بزرگترین خریداران شمش طلا در جهان است، برای نمونه در ماه جولای بیش از ۸۰ تن طلا از سوئیس دریافت کرده که بیش از دو برابر ژوئن و هشت برابر بیشتر از ماه می است

ایجاد ارز جدید با پشتوانه طلا

اخیرا شبکه فاکس آمریکا اعلام کرد که چین و روسیه احتمالا در حال کار برای راه اندازی ارز جدیدی با پشتوانه طلا باشند، این اقدام با هدف جایگزین کردن دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره اصلی در جهان است، اما پکن و مسکو تا کجا می‌توانند آن را ادامه دهند؟ این تصمیم چه تاثیری بر وضعیت دلار خواهد داشت؟

هنوز چین نیز مانند روسیه، اتخاذ یک جهت‌گیری خاص دو کشور در مورد ارز جایگزین را تایید و یا رد نکرده است، اما پکن از چند ماه پیش کمپین بزرگی را برای خرید مقادیر زیادی طلا به راه انداخته بود. مسکو نیز ناگزیر به کنار گذاشتن دلار به دلیل تحریم‌های غرب در نتیجه حمله این کشور به اوکراین شد، همچنین این جنگ منجر به افزایش تقاضا برای طلا به عنوان یک پناهگاه مناسب برای حفظ ارزش دارایی ها شده است. با توجه به تحولات جنگ اوکراین، تنش‌های فزاینده در جزیره تایوان و تشدید جنگ تجاری که برای سال‌ها مشخصه روابط چین و ایالات متحده بوده، بسیاری از کارشناسان راه اندازی ارز جدید با پشتوانه طلا را رد نمی‌کنند.

مین هواچیانگ، اقتصاددان در مرکز مطالعات آسیایی بنیاد هریتیج، در اینباره گفت که دلار آمریکا امن‌ترین، ثابت‌ترین و پرکاربردترین ارز در آسیا و جهان باقی خواهد ماند. هیچ ارز دیگری با پشتوانه طلا یا غیره وجود ندارد که در حال حاضر بتوان آن را با دلار آمریکا مقایسه کرد، و بعید است که این امر در آینده نزدیک تغییر کند.

ایده یک واحد پول مشترک روسیه و چین در دهه گذشته و به ویژه پس از افتتاح اولین دفتر خارجی بانک مرکزی روسیه در پکن در سال ۲۰۱۷ بارها مورد بحث قرار گرفته است. مقامات چینی در دو دهه گذشته همواره در مورد ضرورت اصلاح نظام مالی جهانی به گونه‌ای صحبت کرده‌اند که پایان سلطه دلار آمریکا در بازار مالی جهانی را تضمین کند. در این راستا بر دو عنصر مهم تمرکز می‌شود؛ نخست مربوط به توسعه سیستم تجارت جهانی کالا بر اساس یوان است و دومی در مورد تلاش‌های مشترک چین با روسیه و سایر کشورهای همسو از طریق ایجاد یک ارز ذخیره جدید، سلطه دلار را به چالش می‌کشد. در واقع، پکن و مسکو به دنبال ایجاد حوزه نفوذ خود با واحد پولی هستند که مصونیت آنها از تحریم‌های آمریکا را تضمین می‌کند.

رکورد میزان خرید طلا از سوی چین، شگفتی ناظران و حتی همپیمانان آمریکایی را برانگیخته است بطوریکه اداره گمرک فدرال سوئیس در آگوست سال جاری اعلام کرد که چین یکی از بزرگترین خریداران شمش طلا در جهان است، برای نمونه در ماه جولای بیش از ۸۰ تن طلا از سوئیس دریافت کرده که بیش از دو برابر ژوئن و هشت برابر بیشتر از ماه می است. همچنین داده‌های مالی بین المللی منتشر شده از مارس گذشته نشان می‌دهد که چین هفتمین ذخایر بزرگ طلا در جهان را در اختیار دارد، و البته همچنان به خرید محموله‌های بیشتری از این فلز گرانبها ادامه می‌دهد. به باور کارشناسان، افزایش ذخایر طلا بهترین راه برای ایجاد اطمینان به ارز مذکور است.

در سوی دیگر، موفقیت بالقوه یک ارز جدید به دلیل «حجم نسبتاً کوچک تجارت» را نباید نادیده گرفت. حتی اگر روسیه و چین از یک ارز جدید در مبادلات تجاری دوجانبه استفاده کنند، بازهم تأثیر آن بر دلار آمریکا محدود خواهد بود. چون در حال حاضر هماهنگی و یکپارچگی اقتصادی در آسیا آسان نیست.باید توجه داشت که در آگوست سال جاری، ۴۳ درصد از پرداخت‌های جهانی به دلار آمریکا و ۳۴ درصد به یورو انجام شده است، در حالی که پرداخت‌های جهانی به رنمینبی (پول رسمی چین) تنها ۲ درصد از کل پرداخت های جهانی را تشکیل می‌دهد. رنمینبی در حال افزایش بوده اما همچنان فاصله آن از دلار و یورو بسیار است.