کرونا در روستاها چه کرد؟

نویسنده : دکتر فاطمه پاسبان استاد موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی

کووید-۱۹ چه برسر روستاها و اشتغال زنان آورده است؟

نقش اساسی که زنان و دختران در تضمین پایداری خانوارها و جوامع روستایی ، بهبود معیشت روستایی و رفاه ایفا می کنند ، بر همگان شناخته شده است. اما در مقابل وضعیت موجود آنان تصویری ناعادلانه را ترسیم می­نماید، نگاهی به آمار و ارقام این واقعیت را به تصویر می کشاند. که زنان بخش قابل توجهی از نیروی کار کشاورزی، از جمله کار غیررسمی را تشکیل می دهند و بخش عمده مراقبت های بدون حقوق و کار خانگی را در مناطق روستایی انجام می دهند. آنها سهم قابل توجهی در تولید محصولات کشاورزی ، امنیت غذایی و تغذیه ، مدیریت زمین و منابع طبیعی و مقاومت در برابر تغییرات آب و هوایی دارند. بااین وجود ، زنان و دختران مناطق روستایی به طور نامتناسب از فقر چند بعدی رنج می برند.زنان کشاورز ممکن است به اندازه همتایان مرد خود کارآمد و کارآفرین باشند ، اما کمتر قادر به دسترسی به زمین ، اعتبار و وام ، نهاده های کشاورزی ، بازارها و زنجیره­های ارزش صنایع فرآوری هستند و قیمت کمتری برای محصولات خود به دست می­آورند. موانع ساختاری و هنجارهای تبعیض­آمیز اجتماعی همچنان به محدودیت قدرت تصمیم­گیری زنان و مشارکت سیاسی زنان در خانواده  و جوامع روستایی  منجر می شود. زنان و دختران در مناطق روستایی از دسترسی برابر به منابع و دارایی­های تولیدی، خدمات عمومی مانند آموزش و مراقبت­های بهداشتی و زیرساخت ها از جمله آب و فاضلاب برخوردار نیستند، در حالی که بخش عمده­ای از کار آنها نامرئی و بدون حقوق است .زنان ۴۱ درصد نیروی کار کشاورزی در جهان را تشکیل می دهند، این سهم در کشورهای کم درآمد به ۴۹درصدافزایش می­یابد و در کشورهای در حال توسعه ۴۳ درصد نیروی کار بخش کشاورزی را  تشکیل می دهد و بیشتر تولید مواد غذایی در جهان را به عهده دارند. با این وجود آنها دسترسی کمتری نسبت به مردان به فن آوری­ها ، بازارها ، دارایی­های مالی و منابع کشاورزی دارند. زنان کارگر بخش کشاورزی در مشاغل فصلی یا پاره وقت یا  بدون حقوق و دستمزد کار می­کنند که  جزو کارگران غیررسمی بوده و از حمایت های  اجتماعی مخصوص کارگران رسمی بی بهره هستند. تقریباً ۱٫۷ میلیارد زن و دختر در مناطق روستایی زندگی می­کنند که بیش از یک پنجم جمعیت جهان را نشان می دهد. در این شرایط ناعادلانه زنان در بخش کشاورزی و روستایی، کووید-۱۹ آمد و سرتاسر جهان از کسب و کار و شغل تا خانواده و رفتارهای فردی را تحت تاثیر قرار داد و در این میان زنان روستایی و کشاورز  را در برابر  تأثیرات کووید-۱۹ بسیار آسیب پذیر نمود. زنگ خطر به صدا در آمد و روز جهانی زنان روستایی مصادف با ۲۳ مهر برابر با ۱۵ اکتبر، بر این شعار استوار گردید : “مدیریت تاب آوری زنان روستایی در مقابل  کووید۱۹”. تاب آوری یعنی ظرفیت تحمل شوک‌ها و بازگشت به حالت اول به شکل کارکردی یا دست‌کم، تاب‌آوری کافی در جلوگیری از شکستن یا از هم پاشیدن فرد یا کسب و کار اوست. زنان روستایی در مقابل کووید-۱۹ تاب آوری لازم دارند چرا که زنان فقیر روستایی، به ویژه در آسیای جنوبی و آفریقا ، بیش از ۳۹۳ میلیون نفر دسترسی به تلفن های همراه و ارتباطات اینترنتی ندارند و برای کسب اطلاعات به شبکه­های ارتباطی فردی و گروهی و چهره به چهره متوسل می­شوند و در شرایط کووید ۱۹ که قرنطینه و محدودیت جابجایی است و سیستم­های دیجیتالی و اینترنتی برای ثبت اطلاعات و یا انتشار اطلاعات و یا حمایتها به کار گرفته می شوند، این گروه از  زنان روستایی کنار گذاشته ­شوند. در مطالعه­ای که توسط نهاد زنان سازمان ملل(UN-Women)  انجام شده ۸۷ درصد از زنان روستایی مورد مطالعه اذعان نمودند که نگران افزایش بیکاری و کاهش تقاضا برای محصولات خود  حتی پس از بحران بوده و کاهش درآمد ناشی از بحران را گزارش کردند. تقریباً ۴۳ درصد اززنان درآمداصلی آنان از طریق کار در خانه هست با درآمد متوسط ۷ دلار در روز. در این میان تنها ۱۰ درصد زنان روستایی مشاغل ثبت شده داشتند و بقیه مشاغل خانگی و غیررسمی. حتی با وجود نگرانی در مورد کاهش تقاضا برای محصولات و خدمات ، جالب است که ۷ درصد از زنان روستایی که درگیر تولید و فروش رشته فرنگی خشک هستند ، افزایش تقاضا را از زمان بحران گزارش دادند که به احتمال زیاد  تمایل به ذخیره آن در زمان قرنطینه  اتفاق افتاده است یعنی در فضای تهدید یک فرصت هم فراهم شده است اما این فرصت برای همه زنان روستایی مهیا نیست.

نکته مهم دیگر افزایش ساعات کاری زنان روستایی است که بر سلامت جسم و روان آنها و در نهایت بهره­وری آنان در مدیریت خانه و کسب و کار و اشتغال تاثیر گذار است .از زمان شیوع کووید-۱۹ ، پاسخ دهندگان مطالعه مورد نظر  خاطرنشان کردند که زمان صرف شده برای مراقبت های بدون حقوق و کارهای خانگی به طور قابل توجهی افزایش یافته است و برای بسیاری این تقریباً دو برابر شده است. به طوری که  ۷۳ درصد ازپاسخ دهندگان ۳ ساعت یا بیشتر به کار مراقبت­های بدون حقوق پرداخته اند،  برای ۳۸ درصد ازپاسخ دهندگان،این زمان به ۶ ساعت یا بیشتر در روز می رسد.  حالا با افزایش ساعت کاری بدون حقوق،  چه مزایایی به زنان روستایی برای توانمند شدن آنها بایستی تعلق بگیرد ؟ به نظر می رسد یکی از موثرترین راهها برای دستیابی به مدیریت تهدیدها و مخاطرات برای بانوان روستایی و افزایش تاب­آوری آنان ، رسیدگی  و توجه به نابرابری جنسیتی است.  بانوان توانمند ظرفیت بیشتری برای مقابله  با  تهدیدها دارند. مبارزه با ویروس کووید-۱۹ بایستی با فعالیتهای دیگر در مناطق روستایی و بر حسب جنسیت ، مانند دسترسی به آب آشامیدنی ، غذا ، تحصیلات یا آموزش های حرفه ای در مناطقی که درصد افراد در مشاغل خطرناک یا بدون کار بسیار زیاد است،  سازگار باشد. نمی­توان بدون رویکرد عدالت محورانه و بدون توجه به مشکلات و محدودیتهای از قبل بوده و انباشت شده برای زنان روستایی و کشاورز انتظار داشت که مدیریت آثار نامطلوب کووید-۱۹ به حداقل برسد و برخی تهدیدها به فرصت برای توانمندسازی آنان تبدیل شود .

در شرایط عادی دسترسی نابرابر کشاورزان خرده مالک زنان به منابع ، تولید آنها را ۲۰-۳۰ درصد در مقایسه با مردان کاهش می دهد. وجود شکاف دیجیتالی بین زن و مرد دسترسی زنان به منابع کشاورزی و سایر منابع مهم را بیشتر مختل خواهد کرد. به دلیل وجود شکاف در دسترسی به اطلاعات ، افزایش بار مراقبت ، کاهش خدمات بهداشتی جنسی و باروری ، افزایش خشونت مبتنی بر جنسیت و استثمار جنسی ، محدودیت های حرکتی و شوک های قیمت ، به احتمال زیاد کووید۱۹- باعث کاهش بیشتر تولید زنان کشاورز خرده پا خواهد شد.

کشاورزان خرده مالک زن ، که برای دسترسی به منابع اصلی کشاورزی به تعاملات و شبکه های حضوری متکی هستند و این باعث مشکلاتی برای آنان در تولید خواهد شد. در سطح جهان ، ۳۲۷ میلیون زن کمتر از مردان به تلفن های هوشمند دسترسی دارند. در جنوب صحرای آفریقا ، فقط ۵۸ درصد از زنان درمقایسه با ۷۱ درصد ازمردان تلفن همراه دارند و عدم برخورداری از تلفن همراه  زنان کشاورز خرده پا را برای خرید آنلاین نهاده­ها همانند بذر، کود و سایر ابزارها به دلیل محدودیت جابجایی و سفر و قرنطینه با مشکل مواجه می سازد. بررسی های اولیه حاکی از آن است که تاثیر کووید-۱۹ بر معیشت کشاورزان خرده مالک است. در یک نظرسنجی اخیر از ۵۵ کشاورز خرده مالک چینی که توسط سلنا احمد، دانشیار دانشگاه ایالتی مونتانا انجام شد، حاکی از آن است که ۹۳ درصد ازشرکت کنندگان گزارش کرد ندکه به دلیل کووید-۱۹ کاهش در درآمد خانواده خود را تجربه کرده اند. آسیب پذیری های موجود مانند خشکسالی ، سوءتغذیه ، هجوم ملخ ، دسترسی ضعیف به خدمات بهداشتی و شستشو و نابرابری های جنسیتی احتمالاً با تأثیرات اقتصادی-اجتماعی کووید-۱۹ بیشتر می شود. از طرف دیگر  هجوم ساکنان شهری به زادگاه خود در روستاها باعث استرس اضافی برای کشاورزان خرده­پا ساکن در این مناطق از منظر دسترسی به غذا (فیزیکی و اقتصادی) ایجاد می کند. آسیب پذیری های منحصر به فرد و شدید کشاورزان خرده مالک را می توان با ایجاد دسترسی به سیستم های غذایی محلی و غیرمتمرکز ، افزایش دسترسی به ارتباطات سیار برای ایجاد بازارهای محلی جدید ، دسترسی به سیستم های انتقال پول نقد از طریق موبایل و دسترسی به بازارها را  با تمرکز ویژه بر اطمینان از تساوی زنان کشاورزان خرده مالک ، کاهش داد.

از طرف دیگر محدودیت های حرکتی توانایی  زنان تولیدکنندگان روستایی در رشد و فروش محصولات خود را محدود کرده است. زنان روستایی که غالباً به صورت غیررسمی و بدون هیچ گونه حمایت اجتماعی استخدام می شوند ، نسبت به مردان با از دست دادن شغل مواجه شده اند ، از دست دان شغل و کار یعنی کاهش درآمد و افزایش فقر. زنان در معرض اخراج و از دست دادن معیشت و درآمد خود بوده و بسیار  آسیب پذیر هستند. بر اساس  اطلاعات  سازمان بین المللی کار (ILO) ، تا ژوئن سال ۲۰۲۰ ، تخمین زده می شود که ۷۲ درصد از کارگران در جهان در اثر کووید ۱۹ شغل خود را از دست داده اند.  شیوع ویروس کووید-۱۹ با پیامدهای مختلفی همراه بوده که یکی از آنها افزایش تعداد فقرای زن و نابرابری جنسیتی است. برابری جنسیتی مسئله زنان نیست به آن دلیل که  وقتی زنان از حقوق برابر مردان برخوردار باشند، جوامع سالم‌تر ، ثروتمندتر و دارای تحصیلات بالاتر خواهند بود.بر اساس اطلاعاتی که سپتامبر توسط سازمان ملل متحد و برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) منتشر شده  بحران کوید ۱۹  به طور چشمگیری نرخ فقر در میان زنان را افزایش داده  به طوری که شکاف فقر میان زنان و مردان فقیر را افزایش داده است. پیش‌بینی ‌های قبلی حاکی از آن بود که میزان فقر برای زنان بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱  حدود ۲٫۷  درصد کاهش یابد ، اما اکنون پیش‌ بینی ها به دلیل همه‌گیری و عواقب کووید-۱۹، افزایش  ۹٫۱ درصد میزان فقر را  برای زنان به همراه دارد. پیش‌بینی ‌های  انجام شده نشان می‌دهد اگرچه همه‌گیری بر فقر جهانی تأثیر خواهد گذاشت ، اما زنان بخصوص زنان در سن باروری بیشتر  تحت تأثیر قرار می‌گیرند. تا سال ۲۰۲۱ ، به ازای هر ۱۰۰ مرد ۲۵ تا ۳۴ ساله که در فقر شدید زندگی می‌کرد (با ۱٫۹  دلار در روز یا کمتر) ، ۱۱۸ زن وجود داشت  اما پیش‌بینی می شود تا سال ۲۰۳۰ به ۱۲۱ زن  به ازای هر ۱۰۰ مرد برسد.دادههای گزارش مورد نظر نشان می دهد که این بیماری همه‌گیر تا سال ۲۰۲۱  در حدود ۹۶ میلیون نفر را به فقر شدید سوق خواهد داد که ۴۷ میلیون نفر از آنها زن و دختر هستند. این باعث افزایش تعداد کل زنان و دختران در فقر شدید به ۴۳۵ میلیون نفر می شود . نکته قابل توجه آن است که  پیش بینی میشود تعداد زنان و دختران فقیر  تا سال ۲۰۳۰ به تعداد  قبل از همه‌گیری باز نخواهد گشت.

گیلبرت اف. هونگبو ، رئیس صندوق بین المللی توسعه کشاورزی سازمان ملل (IFAD) در یک فراخوان قوی از دولتها برای افزایش سرمایه گذاری برای تاب آوری زنان روستایی درخواست نموده و گفته است: اگر ما اولویت بندی  را از زنان روستایی در این بیماری همه گیر شروع نکنیم ، تامین مواد غذایی ما در معرض خطر است. زنان روستایی – افرادی که بیشترین مسئولیت تهیه غذا و پرورش نسل بعدی را دارند – در این بحران مورد بی توجهی قرار گرفته اند. وقت آن رسیده است که سهم مهمی را که آنها در خانواده  ، جوامع و اقتصاد ملت های خود دارند ، ارتقا بخشیم و اطمینان حاصل کنیم که آنها در این برهه زمانی حمایت و محافظت می شوند.”

این سخنان هشدار است نه تنها از بعد تهیه غذا برای سفره ما و چرخاندن اقتصاد روستایی و کشاورزی بلکه به عنوان حقی که زنان روستایی از همه امکانات و منابع و رفاه دارند  که هنوز بعد از  طی شدن  ۲۵ سال از زمان اعلامیه و برنامه عملیاتی پکن که چارچوبی برای پرداختن به توانمندسازی زنان فراهم کرده است ،دستیابی به برابری جنسیتی در مناطق روستایی چالش برانگیز است. زنان ۲۵ تا ۳۴ ساله در روستا  هنوز ۲۵ درصد بیشتر از مردان در فقر شدید زندگی می کنند.

در ایران نیز همین روندها وجود دارد. بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ ، ۴۹ درصد جمعیت روستایی کشور  حدود ده میلیون نفر  را زنان روستایی تشکیل می دهند . بخش بزرگی از جمعیت روستایی که  می توانند توسعه پایدار را برای کشور رقم بزنند اگر و تنها اگر از توسعه و حمایت  سهم آنان پرداخت شود.

باتوجه به نتایج پیش­بینی ها توصیه هایی برای جلوگیری از فقیرترشدن زنان و نابرابری جنسیتی و کاهش تأثیرات منفی اقتصادی کووید-۱۹ پیشنهاد شده است :

۱-حمایت مستقیم از درآمد زنان: بسته های حمایتی اقتصادی ، از جمله انتقال مستقیم وجه نقد ، افزایش مزایای بیکاری ، تخفیف های مالیاتی  و پرداخت مراقبت از خانواده و کودک برای زنان آسیب پذیر .

۲- حمایت از مشاغل تحت مالکیت زنان :  از جمله پرداخت کمک های بلاعوض ویژه ،اعطای وام های یارانه ای ، کاهش مالیاتها و  بهبود اقتصادی فعالیتهایی را هدف قرار دهد که کارگران آن بیشتر زنان هستند.

۳-حمایت از زنان کارگر: به عنوان مثال ، دسترسی گسترده به خدمات ارزان قیمت و با کیفیت مراقبت از کودکان، رفع شکاف جنسیتی حقوق و دستمزد ،اعطای بسته های غذایی ، کوپن های غذایی و سایر اشکال کمک های اجتماعی می تواند شامل بانک های مواد غذایی ، آشپزخانه های محلی، برنامه های تغذیه مدارس و معافیتیا تعویق پرداخت های آب و برق باشد.

۴-پشتیبانی از کارگران غیر رسمی: مزایای اجتماعی کارگران غیررسمی  فراهم شود همانند مزایای بیکاری ، معافیت مالیات و پرداخت های تأمین اجتماعی برای کارگران در بخش غیررسمی

۵- فراهم سازی بسترهایی برای دسترسی کسب و کار زنان به نهاده ها و بازار فروش محصولات همانند ایجاد بازارهای آنلاین و فروش اینترنتی

۶- افزایش تاب آوری زنان در مقابل شوکهای آینده : سیاست هایی در نظر گرفته شود که پیامد آنها  توانمندسازی زنان برای رویارویی آنان با شوک های آینده باشد. پرداختن به موضوعاتی همچون  دسترسی برابر زنان به زمین و منابع تولیدی ،حمایت از مشارکت آنها در فعالیت های دارای ارزش افزوده بالا در زنجیره ارزش و خریدهای دولتی از کسب و کارهای زنان

در این میان سرمایه گذاری در زمینه  توانمندسازی زنان برای مشارکت و طراحی اقدامات سیاستی مشارکتی  برای رفع بحران های آینده نیز مهم است. توانمندسازی زنان بایستی  عنصر اصلی واکنش به همه گیری و تاب آوری بلند مدت باشد.

اقتصاددان منتظر نظرات و پیشنهادات و راه حل های سازنده شما سروران در دیدگاه ها می باشد.

ع