چرخش عجیب آذربایجان به سمت ایران

همین چند ماه قبل بود که ایران و جمهوری آذربایجان در ماجرای درگیری نظامی این کشور با ارمنستان بر سر قره‌باغ دچار تنشی جدی شده بود. تنشی که گاه با پاسخ‌های تند و تیز طرفین به هم ملتهب‌تر نیز می‌شد. این تنش بعضا در سال‌های قبل با رگه‌هایی کم‌رنگ‌تر نیز رخ‌نمایی می‌کرد. اختلاف بر سر ساخت راه‌آهن رشت-آستارا که کریدور شمال-جنوب را تکمیل می‌کند، سبب شد تا در سفر اخیر رئیس‌جمهور ایران به مسکو، این موضوع به یکی از محورهای مذاکره با روس‌ها بدل شود، درحالی‌که پیشتر مقرر بود آذری‌ها برای تکمیل این پروژه اقدام کنند، اما تنش‌ها بر سر ساخت پایانه ریلی آستارا-آستارا که در قالب قرارداد BOT به‌صورت ۲۵ ساله به آذربایجان سپرده شد، سبب شد تا این‌ پروژه مهم به آذری‌ها محول نشود.

حالا با گذشت چند ماه از این ماجرا به نظر می‌رسد اختلافات بین دو کشور مدیریت شده و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان که پیشتر با تبختر علیه ایران سخن می‌گفت، در چرخشی قابل‌توجه، همکاری و همراهی با ایران را در پیش گرفته است و با ورود سپهبد ذاکر حسن اف، وزیر دفاع باکو به ایران، دیروز از سردار سرلشکر محمد باقری، وزیر دفاع ایران برای حضور در جمهوری آذربایجان دعوت کرد. او با حضور در ایران با ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران نیز دیدار کرد. حدود یک‌ماه قبل نیز ایرعبدالهیان، وزیر امور خارجه ایران در سفر به باکو با الهام علی‌اف دیدار کرد تا بر روابط همسایگی و دوستی دو ملت تأکید کند.

سفر رستم قاسمی، وزیر راه‌وشهرسازی ایران به باکو که البته در قامت رئیس جدید اجلاس کمیسیون مشترک ایران و جمهوری آذربایجان به این کشور صورت گرفت، با امضای قراردادی برای احداث پل مرزی آستاراچای با هزینه مشترک ایران و آذربایجان همراه بود. اقدامی که می‌تواند چالش‌ها بر سر قراردادهای سابق زیرساختی با جمهوری آذربایجان را کمتر کند. با این حال دیدار مجازی او با علی‌اف در خاک آذربایجان، یادآور دیدار با فاصله رئیسی و پوتین در مسکو بود.

چرا ایران بر سر راه‌آهن رشت-آستارا با باکو به توافق نرسید؟

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان  ، در رابطه با شیوه همکاری ایران و جمهوری آذربایجان در سنوات قبل، یک منبع آگاه در گفت‌وگو با «بورسان» می‌گوید: «در پایانه ریلی آستارا-آستارا، طبق قرارداد BOT ۲۵ ساله، این پروژه که بخشی از آن در خاک ایران (آستارا) قرار داشت به آذری‌ها سپرده شد. ساخت این پایانه ریلی و ۸ کیلومتر راه‌آهن برای مبادله کالا دو کشور با یکدیگر و همچنین ترانزیت بار به روسیه دارای اهمیت بالایی بود. حجم سرمایه‌گذاری‌ که آذری‌ها تعهد کرده بودند انجام دهند ۶۰۰ میلیون دلار بود، اما برآورد ایران از حجم سرمایه‌گذاری آذری‌ها، کمتر از ۶۰۰ میلیون دلار و در حدود ۲۰۰ میلیون دلار است اما آنها تأکید دارند که این میزان سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. اختلاف در بخش سرمایه‌گذاری طرفین سبب شد تا برای مدتی بخشی از راه‌آهن در این منطقه بسته شود تا موضوع حل‌وفصل شود. ساخت کل پروژه در سه سال انجام شد و اکنون حدود ۵ سال از قرارداد گذشته و ۲۰ سال برای بهره‌برداری در قالب BOT باقی مانده است. وقتی ایران و آذربایجان دوره تنش‌آلودی را تجربه می‌کردند هیچ مسئول دولتی اجازه ورود نداشت.»

به گفته او، اختلاف بر سر هزینه این پروژه بین ایران و آذربایجان اکنون وارد دعوای حقوقی شده است.

این منبع آگاه تأکید می‌کند: «تجربه ایران درباره آذربایجان در پایانه ریلی تجربه تلخی بود و بهتر آن بود که همانند همکاری ایران با هند در بندر چابهار، ازسوی هند یک شرکت خصوصی معرفی می‌شد و طرف ایرانی با بخش خصوصی این کشور و نه دولت وارد مذاکره می‌شد. این‌چنین دیگر سایه روابط سیاسی بر سر روابط تجاری سنگینی نمی‌کرد.»

تجار مجبور به رمزخوانی از اظهارات مسئولان ایران و آذربایجان

او چنین اتفاقاتی را به زیان بخش خصوصی دانسته و می‌گوید: «با تداوم این اتفاقات، چه در مورد قراداد ترانزیتی و چه در مورد پایانه ریلی، بخش خصوصی و تجار و صاحبان کالا نمی‌توانند پیش‌بینی در مورد فعالیت‌های تجاری خود داشته باشند، زیرا در حین اختلافات، بعضا راه‌آهن مسدود و غیرقابل استفاده می‌شود. هربار که یک مقام دولتی در ایران یا آذربایجان صحبت می‌کرد تجار باید رمزخوانی می‌کردند که ممکن است چه اتفاقی در فعالیت‌های آنها رخ دهد.»

این منبع آگاه این نکته را یادآور می‌شود که: «ایران و کشورهای حاشیه دریای خزر هیچ‌گاه قرارداد رسمی درباره ترانزیت کالا با یکدیگر نداشتند. این اتفاق سبب شده تا روابط تجاری بین دو کشور سرگردان شود.» و بر این اساس می‌افزاید: «پیش‌پینی‌ناپذیری دغدغه اصلی تجار و فعالان اقتصادی است. آن چیزی که در روابط ایران و آذربایجان مشکل‌ساز است، فقدان برنامه‌ریزی مشترک است. این امر سبب شده تا روابط شخصی حاکم شود و دلال‌ها کار در این بخش را اداره کنند.»

روابط اقتصادی تهران-باکو هرگز متوقف نشده است

در همین رابطه مهدی بابایی، رایزنی بازرگانی ایران در آذربایجان به نیابت از سازمان توسعه تجارت نیز در گفت‌وگو با «بورسان» از منظر دیگری به ماجرا می‌نگرد. او معتقد است که هرچند حواشی در مورد تنش‌ها بین روابط ایران و آذربایجان وجود داشت، اما روی روابط تجاری دو کشور اثرگذار نبوده است.

بابایی با دفاع از همکاری تمام‌قد آذربایجان با ایران در زمان پاندمی کرونا و همچنین تنش‌های سیاسی بین دو کشور، می‌گوید: «خوشبختانه در دو سالی که پاندمی کرونا در جهان رخ داد، از معدود کشورهایی که هیچ محدودیتی با ایران در مراوردات تجاری قائل نشد، جمهوری آذربایجان بود. تمام مرزهای بین دو کشور در طول دو سال پاندمی کرونا باز بود و مراودات تجاری کاملا برقرار بود. حتی در دوره‌ای که با یکدیگر اختلا‌ف نظری داشتیم، اصلا روابط تجاری دچار اختلال نشد و حتی نزدیک به ۳۰ درصد افزایش صادرات به آذربایجان را طی ۹ ماهه امسال تجربه کرده‌ایم.»

پل آستاراچای صادرات جاده‌ای را به آذربایجان افزایش می‌دهد

او حتی به پایانه ریلی و مشکلاتی که بخش خصوصی بیان کرده بودند، اشاره کرد و با تکذیب آن گفت: «پایانه ریلی ایران و آذربایجان نیز اصلا متوقف نشده بود. نه مرزها بسته شد و نه مشکل کشتیرانی داشتیم. تنها مشکل ما مربوط به روابط تجاری در حمل‌ونقل جاده‌ای بود. در برخی زمان‌ها به‌واسطه افزایش حجم بار، صادرات جاده‌ای با مشکل روبرو شد. گفته شد که این امر به‌واسطه اختلافات سیاسی بین دو کشور رخ داد و بسیاری از کامیون‌ها پشت مرز روسیه ماندند، اما واقعیت چیز دیگری بود. حقیقت آن است که کشش محور عبوری آذربایجان کم بود و وقتی اواخر پاییز تا زمستان حجم کامیون‌ها در برهه‌ای از زمان چندین برابر شد، اختلال ایجاد می‌شود، اما این اختلال عمدی نبود. معبر خروجی به آذربایجان کشش ۲۰۰ کامیون دارد و ۵۰۰ تا ۶۰۰ کامیون نمی‌تواند عبورکند و تا کارهای اداری و بازرسی‌ها انجام شود، زمان می‌برد. بنابراین در وهله اول باید زیرساخت‌ها تقویت شود. اگر پل جدیدی بر روی آستاراچای ساخته ‌شود، احتمالا تردد کامیون‌ها از ۲۰۰ به ۵۰۰ کامیون برسد، اما همزمان با آن باید پایانه ریلی خود را تکمیل و تقویت کنیم و بارهای حجیم و سنگین خود را که به سمت روسیه که از طریق زمینی از آذربایجان عبور می‌کند، تقویت کنیم. همینطور باید ناوگان دریایی خود را مخصوصا بندر آستارا را که مشکلات فنی دارد را برطرف کنیم. کشتی‌های بزرگ و کشتی‌های رورو که کامیون‌ها را جابه‌جا می‌کنند، امکان پهلوگیری ندارند. بنابراین توافقات جدید می‌تواند به نفع روابط تجاری دو کشور باشد.»

۱۸ ماه تا اتمام ساخت پل آستاراچای

شاهین مصطفی اف، معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان در مراسم کلنگ‌زنی این پروژه گفته بود: «عملیات احداث پل مرزی و جاده‌ای بین ایران و آذربایجان تا ۱۸ ماه آینده به اتمام می‌رسد. این پل جاده‌ای، ایران، آذربایجان و روسیه را در حوزه زمینی به یکدیگر متصل کرده و باعث افزایش سرعت جابه‌جایی بارهای ترانزیتی در این کریدور می‌شود. اتوبان رشت – آستارا – باکو، کشورهای ایران، آذربایجان و روسیه را به هم متصل می‌کند.»

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع