چرا همتی در دولت رئیسی به بازی گرفته نشد؟

در هفته‌های اخیر عبدالناصر همتی، رئیس سابق بانک مرکزی و نامزد انتخابات ریاست جمهوری، موجی از انتقادات را نسبت به دولت فعلی نشانه گرفته که محوریت آن بر عدم عاملیت دولت سیزدهم در برخی فرآیندها از جمله فروش نفت و نیز کم‌ توجهی دولت رئیسی در زمینه رشد کل‌های پولی از جمله نقدینگی بوده است. این مساله گاهی لبه‌های جدی سیاسی نیز می‌گیرد و موضع دولت را در زمینه مسائل تحریمی نیز مورد نقد قرار می‌دهد که بعضا توسط رسانه‌های نزدیک به دولت نیز مورد پاسخ واقع می‌شود. نکته مهم آن است که به نظر دولت رئیسی کم‌ توجهی زیادی به نظرات عبدالناصر همتی داشته و این مساله باعث شده فردی که در سخت‌ترین دوران مالی ایران، یعنی مقارنت تحریم و کرونا، ریاست بانک مرکزی را در اختیار داشته عملا به حاشیه رانده شود. حاشیه‌ای که اگر متنی نیابد، ناگزیر حاصل آن یا تکرار اختراع چرخ از نو خواهد بود یا سیاسی شدن مسائلی که عمیقا نیاز به گفتگوی نزدیک و صمیمانه دارند.

اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی چقدر جدی است؟

شواهد نشان می‌دهد مساله اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی همچنان جدی است. در واقع نشانه‌های مشخصی برای نگرانی در این مورد وجود دارد. اولین مورد آن است که بانک مرکزی در اطلاعیه‌های خود گزاره‌های زیادی در باب کنترل رشد ترازنامه بانک‌ها و نیز سودهای غیرمتعارف برخی بانک‌ها اعلام کرده است که تقریبا معنای تلویحی آن وجود چنین شرایطی است. دیگر اینکه علی رغم کاهش رشد نقطه به نقطه تورم هنوز رشد سپرده‌ها و تسهیلات در آذر نزدیک ۶۰ درصد رشد داشته است که در شرایطی که افزایش سرمایه جدی در شبکه بانکی اتفاق نیفتاده تقریبا معنایی جز رشد طرف سپرده ندارد. دیگر اینکه همانطور که در داده‌های زیر مشاهده می‌کنیم بر اساس آخرین داده‌های در دسترس رشد پایه پولی در مهر و آبان همچنان تداوم یافته و بنا به گزارش بانک مرکزی محوریت این رشد نیز افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی (اضافه برداشت) بوده است. این مساله در حالی اتفاق افتاده است که امروز عبدالناصر همتی ابعاد دیگری از اضافه برداشت شبکه بانکی را تایید کرده است.

چگونه عملیات بازار باز به ضد خود تبدیل می‌شود؟

بنا به آنچه در نمودار زیر مشاهده می‌کنیم به صورت واضحی حجم بازار ثانویه عملیات بازار باز بسیار افزایش یافته است که نشان می‌دهد نقدشوندگی اوراق دولتی به تدریج در حال افزایش بوده است. عملیات بازار باز از دو بازار اولیه و ثانویه تشکیل شده است که در بازار اولیه اوراق دولتی برای اولین بار به فروش می‌رسد که در هفته اخیر حدود ۴۵۰ میلیارد از این اوراق به فروش رفت. در بازار ثانویه این اوراق خرید و فروش می‌رسد که بازارگردان آن نیز بانک مرکزی است و بانک مرکزی بسته به تعهد خود به نرخ سیاستی اقدام به خرید و فروش اوراق دولتی در قالب توافق بازخرید (Repo) و توافق بازخرید معکوس (Reverse Repo) می‌کند. اما نکته‌ای که وجود دارد در ماه‌های اخیر نسبت عملیات بازار ثانویه به بازار اولیه بسیار زیاد شده است. که از همین زاویه نقد عبدالناصر همتی، رئیس پیشین بانک مرکزی، به فشارهای دولت بر شبکه بانکی وارد می‌شود؛ چرا که از نظر او فشارهای بودجه‌ای دولت بر شبکه بانکی عملا ادامه سیاست‌های غلط سلطه مالی دولت بر بانک مرکزی است که حاصل آن اضافه برداشت بانک‌ها از بانک‌ مرکزی به روش جدید است.

نرخ سود سرکوب شده یا تقاضای شدید منابع؟

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان ،   طبعا نگارنده نسبت به تفاوت جنس دخالت بانک مرکزی در بازار ثانویه و اضافه برداشت واقف است و همانطور که می‌دانیم مهم‌ترین تفاوت آن نیز کوتاه‌مدت بودن چنین دخالت‌هایی است؛ اما در هفته‌های اخیر عملا حجم عملیات ریپو افزایش یافته و به نظر بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در حال غلتانده شدن (Roll over) است به نحوی که ‌حلقه‌های کمک کوتاه‌مدت بانک مرکزی به بانک‌ها تقریبا پیوسته شده و هفته‌ای نیست که بانک مرکزی پیشنهادهای تزریق منابع توسط بانک‌ها را پاسخ ندهد. طبعا این حجم از تقاضا در نرخ‌های فعلی یا نشان می‌دهد نرخ پایین است یا تقاضا زیاد است به نحوی که در هر نرخی حاضر به قرض گرفتن است. شواهدی وجود دارد که حالت دوم در حال وقوع است و به همین دلیل اساسا خود دولت باید در نحوه توقعات خود از شبکه بانکی تجدید نظر کند. در چنین شرایطی وقتی از دولت حرف می‌زنیم به صورت مشخصی نه وزارت اقتصاد یا سازمان برنامه و بودجه، بلکه وزارتخانه‌هایی همچون مسکن و صنعت، معدن و تجارت، رفاه، آموزش و پرورش و بهداشت صحبت می‌کنیم که تقاضا کننده‌های اصلی اعتبار هستند. و این نقطه مشترکی است که بیم آن می‌رود در برخوردهای سیاسی با تذکرات رئیس سابق بانک مرکزی نادیده گرفته شود.

چرا همتی در دولت رئیسی به بازی گرفته نشد؟

پس از انتخابات ریاست جمهوری می‌دانستیم که تنها منتقد اصلی دولت فعلی عبدالناصر همتی بود که در اولین دیدار رئیس جمهور منتخب با نامزدهای انتخاباتی نیز حضور داشت. همتی پس از آن دیدار همچنان انتقادات خود را به دولت وارد دانسته که این انتقادات در رسانه‌های نزدیک به دولت بازخورد داشت و آن هم عمدتا در راستای مخالفت بود. در هر حال شواهد نشان می‌دهد برخی از نگرانی‌های رئیس کل سابق واقعا وارد است که در زنگ خطر تورمی در دولت رئیسی به ابعاد آن اشاره داشتیم. اما با توجه به برخوردهایی که با نگرانی‌های رئیس کل سابق بانک مرکزی که در دولت قبلی نیز در موضع انتقادی نسبت به عملکرد دولت بود، بار دیگر نشان می‌دهد نگاه‌های سیاسی مسائل اصلی کشور را که نیازمند گفتگوی صمیمانه و عمیق و نزدیک است را به حاشیه می‌برد. حاشیه‌ای که اگر متنی نیابد یا تکرار وضعیت چندین ساله اخیر خواهد بود یا بر فرض افزایش درآمدهای نفتی احتمالا مسیری خواهد داشت از جنس بهبود مقطعی و ناترازی واگرا شونده.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع