نقش ریش سفیدان، شیوخ و بزرگان اقوام در مدیریت بحران و پدافند غیرعامل

هدف از اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل، کاستن از آسیب‌پذیری نیروی انسانی و تجهیزات حیاتی، حساس و مهم کشور علی رغم حملات مخرب دشمن و استمرار فعالیت‌ها و خدمات زیربنایی و تامین نیازهای حیاتی و تداوم اداره کشور در شرایط بحرانی ناشی از جنگ است.

در پدافند عامل فقط نیروهای مسلح مسئولیت دارند، در حالی که در پدافند غیرعامل تمام نهادها، نیروها، سازمانها، صنایع و حتی مردم عادی می توانند نقش مؤثری بر عهده گیرند.

یکی از اهداف پدافند غیرعامل، تحقیق و پژوهش، تولید علم و فناوری و فرهنگسازی و تبدیل آن به معارف عمومی است.

در بین اقوام، فرهنگسازی و تبدیل آن به معارف عمومی توسط بزرگان، معتمدین، شیوخ، خوانین و کلانتران قوم صورت می گیرد.

مدیریت بحران در بسیاری شرایط، اعم از وقوع بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله و آتش سوزی گرفته تا وقوع بحرانهای سیاسی و اقتصادی از قبیل جنگ، قحطی و … ، می تواند به کنترل و مدیریت هر چه بهتر شرایط کمک کند؛ میتوان گفت یافتن راهکار و اتخاذ تصمیمهای کاربردی قبل، حین و بعد از بحران و ساماندهی منابع موجود و استفاده بهینه از آن در جهت پیشگیری از برخی بحرانها، کاهش اثرات آن و بازگرداندن شرایط عادی زندگی به مردمی که در معرض این بحران ها قرار گرفته از ضروریات مدیریت بحران می باشد.

بحران اجتماعی و مدیریت آن توسط بزرگان اقوام:

اختلاف امری طبیعی است، نزاع و درگیری پدیده ای اجتماعی است که در تمام دوره ها کم و بیش اتفاق افتاده. درگیری فیزیکی از قدیم در مسائلی چون دفاع از آب، خاک، حیثیت، غیرت و تعصب مطرح بوده. امروزه نزاع دسته جمعی یکی از شاخصهای مهم وجود خشونت در جامعه تلقی می شود که بین افراد به وقوع می پیوندد و همه ساله براساس آمار واخبار، تعدادی قربانی میگیرد.

یکی از اهداف پدافند غیرعامل پیشگیری است، در قوه قضاییه هم فعالیتهای آموزش شهروندان برای پیشگیری از وقوع جرم از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
پیشگیری در شرع مقدس اسلام بصورت دستورات امر به معروف و نهی از منکر توسط مبلغین مذهبی به مردم آموزش و تذکر داده میشود.

پیشگیری در بین اقوام بصورت نصیحت های پدرانه توسط بزرگان قوم، شیوخ و ریش سفیدان انجام می گیرد.

قوانین و مقررات توسط بشر تنظیم و مرتب بروزرسانی می شوند، در زمانهای مختلف نوع زندگی بشر تغییر می کند، بنابراین نوع ناهنجاری های اجتماعی نیز تغییر می کنند.

برای فعالیتهای مختلف قوانین متناسب با آن تصویب میشوند، برخی از قوانین هشدار دهنده هستند و برخی بازدارنده.

برای افراد خاطی و نقض کنندگان قوانین، مجازاتهایی تعیین میشود.

همیشه مجازاتها منجر به عدالت نمی شوند، فرد مجرمی که سرپرست خانواده ای است اگر مجازات شود، خانواده وی نیز غیرمستقیم مجازات میشود و اثراتی در اجتماع بجای می گذارد که افراد و یا سازمانهایی را درگیر می کنند.

با بررسیهای بعمل آمده، تخلفات، عامل ثانویه هستند، مثلا: بیکاری و نداشتن منبع درآمد برای امرار معاش ممکن است فردی را وادار به عمل دزدی کند و در حین ارتکاب عمل مجرمانه درگیری با صاحب مال پیش بیاید، قتلی هم صورت بگیرد، هرکدام از طرفین که کشته شود، قاتل آن مجازات می شود، موجه نیست که برای دفاع از مال خود، دزد را به قتل برسانی. از طرفی هم انسان ناخودآگاه به دفاع از مال خود می پردازد، اتفاقی ناخواسته رخ می دهد که متاثر از عامل اولیه است.

ایران رنگین کمان اقوام است، یک اتفاق کوچک اگر مدیریت نشود ممکن است منجر به اتفاقات بزرگتر شود و ممکن است قبیله یا قبائلی را درگیر کند، امنیت منطقه ای به خطر می افتد و پیامدهای بعدی رخ می دهد.

مدیریت بحران اجتماعی، میان اقوام و جامعه تعریف نشده و یا خیلی جدی و علمی مورد توجه مسئولین قرار نگرفته، ستادی در استانها به این منظور وجود ندارد.

دستورالعمل و راهکاری برای پیشگیری وجود ندارد، نیروهای انتظامی و ضابطه های قضائی قبل از وقوع جرم اقدامی نمی کنند، چون کارشان بعد از حادثه آن هم موقعی که شکایتی دریافت کنند، شروع میشود.

در صورتی که بزرگان قوم چون در بین مردم زندگی می کنند، هر اتفاقی که رخ بدهد، توسط افراد امینی که در منطقه دارند در کوتاه ترین زمان به اصل واقعیت ماجرا پی می برند، اگر اختیارات داشته باشند با اقدامات سریع می توانند هرگونه ناهنجاریهایی را مدیریت کنند و از گسترش و تکثیر جرائم بعدی جلوگیری کنند، فرآیند دادرسی را تعدیل کنند و در کوتاه ترین زمان صلح و سازش برقرار کنند و دیگر طرفین دعوی متحمل هزینه های دادرسی، دستمزد وکلاء، کارشناسان و ایاب و ذهاب و…نمی شوند.

در پایان دادرسی یک طرف خوشحال و طرف دیگر ناراضی است، گاهی اوقات کسی که مورد تعدی قرارگرفته، مدارک محکمه پسندی ندارد، بنابراین دادخواست آن رد می شود، احساس می کند فریادرسی ندارد، حق وی ضایع شده و می خواهد خودش و یا به کمک دیگران حق خود را پس بگیرد، آتش به اختیار عمل می کند و ماجرای تازه تری رقم می خورد، از طرفی در صلح و سازش، کرامت انسانی رعایت می شود.

برای طرفین دعوی اختلاف و نزاع حتی اگر منجر به فوت شود، عمل صلح و سازش”برد برد” محسوب می شود، طرفین راضی هستند و ماجرا خاتمه می یابد، در نتیجه پرونده های در نوبت دادرسی کاهش یافته و فرایند رسیدگی در مدت زمان کمتری رخ می دهد، دادگستری هم در این امر منتفع می شود.

در نهایت پیشنهاد میشود برای مدیریت بحران ناهنجاریهای اجتماعی به بزرگان اقوام(شیوخ و خوانین)بهاء داده شود، از ظرفیت بزرگان بعنوان همیار و همکار دادگاهها استفاده شود، مکانی و ستادی در اختیار آنها در پاسگاهها و دادگاهها درنظر گرفته شود.

بهمن امامی، فعال اجتماعی در عرصه صلح و سازش مردمی