نفت و تحریم دو مسئله پیش روی دولت سیزدهم

اقتصاد ایران به دلیل ماهیت نفتی بودن، به عنوان یک اقتصاد تک‌محصولی شناخته می‌شود و از زمان کشف نفت تا کنون در عرض ۱۱۳ ساله گذشته، یک چهارم از کل ذخائر خود را به مصرف رسانده است و هم اکنون با ۲۰۸ میلیارد بشکه بعد از ونزولا و عربستان در رتبه سوم دنیا قرار دارد. ولی کشور نروژ  در عرض ۳۰ سال گذشته یعنی از زمان کشف، استخراج و فروش نفت توانسته است با روزی یک میلیون و نهصد و پنجاه هزار بشکه، صندوق توسعه خود را به رقم باورنکردنی ۱۳۵۷ میلیارد دلار برساند.

به گزارش اقتصاددان به نقل از فساد نیوز   ،    در مقابل، صندوق توسعه ما با فروش نفتی بیش از این کشور،  یعنی بطور متوسط دو میلیون و دویست هزار بشکه در روز  و با نزدیک به ۴ برابر مدت زمان استحصال و فروش آن کشور ، یعنی ۱۱۳ سال به رقم تقریبا “هیچ” رسیده است. نروژی ها سالانه از این مبلغ صندوق، ۱۰۰ میلیارد دلار سود بانکی می گیرند و آن را برای نسل فعلی که به زعم آنها پیمانکار نسل های آتی هستند خرج می کنند. یعنی منابع چه در زیر زمین باشد به صورت نفت و یا در روی زمین باشد به صورت موجودی دلار در صندوق توسعه، از نظر آنها متعلق به تمام نسل های این کشور است.

اقتصاد شکننده ایران وابستگی بسیار زیادی به نفت دارد. تغییرات و نوسانات حاصله از “نرخ و میزان فروش” این نعمت خدادادی، باعث شده است که همواره این اقتصاد با تکان های شدیدی روبرو باشد. فاصله معنی دار درآمد نفتی ۱۱۷ میلیارد دلار در سال ۹۰  تا ۸ میلیارد دلار در سال ۹۸ ، عملاً باعث گردیده است که ” اقتصاد  یک کشور تک محصولی ” همانند اقتصادکشور ما به شدت آسیب پذیر باشد. بنابراین قطع وابستگی به صادرات نفت خام در گام اول و جلوگیری از خام فروشی در گام دوم باید به قید فوریت، در دستور کار دولت سیزدهم قرار گیرد.

از طرف دیگر تحقق وعده های رئیس جمهور منتخب مانند رفع فقر ، تامین مسکن ، اشتغال و  ….نیاز به منابع مالی سنگین دارد که آقای رئیسی می بایست برای تامین آن تکلیف خود را با تحریم ها که هم اکنون نفس های این صنعت نفت را در زیر زانوی خود به شماره انداخته است، روشن نماید.

در مواجه با تحریم ها، دولت سیزدهم با سه رویکرد خاص روبرو خواهد بود که عبارتند از : ۱- خنثی سازی تحریم ها ۲- دور زدن تحریم ها ۳-  و لغو تحریم ها.

۱- خنثی سازی تحریم ها

بی‌اثر کردن تحریم های نفتی از طریق توسعه ظرفیت پالایشگاها و پتروپالایشی ها به خوبی امکان پذیر است. در سال ۸۵  که اوباما قصد داشت با تحریم بنزین، نارضایتی اجتماعی را به نارضایتی سیاسی تبدیل کند، کشورمان توانست با احداث پالایشگاه ستاره خلیج فارس و تولید روزانه ۱۱۰ میلیون لیتر بنزین، نیاز کشور را  برطرف و عملاً این تحریم ها را خنثی نماید.

یکی دیگر از روش های خنثی سازی تحریم ها توجه به صنایع پائین دستی نفت است که بدلیل سودآوری و ارزش افزوده ۱۵ برابری فراورده های نفتی نسبت به فروش نفت خام و اشتغال بیش از ۳۰۰ هزار نفر و خیلی از مزایای دیگر  عملا باعث شده است که صنایع نفتی دنیا  در حال گذار از صنایع پالایشگاهی به سمت پتروپالایشگاهی باشند که بدلیل تحریم پذیری اندک محصولات آنها ، ضرورت  دارد که  کشورمان هرچه سریعتر  به سوی این صنعت گام بردارد.

ایران دارای ظرفیت پالایشی ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت در روز است و با وجود همه افزایش ظرفیت‌ها، تنها ۲ درصد از سهم ظرفیت پالایشگاهی جهان را در اختیار دارد. در حال حاضر ۹ پالایشگاه با میانگین سنی بیش از ۳۵ سال در کشور وجود دارد که بدلیل طراحی قدیمی و انحراف از حالت بهینه با کاهش حاشیه سود و عدم جذابیت مواجه شده‌اند. برآورده ها نشان می دهد که پالایشگاه  آبادان تنها با راندمان ۳۰ درصد مشغول بکار است.

در مجلس دهم بود که کمیسیون انرژی قانون «توسعه صنایع پایین دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی» را در صحن علنی مطرح و توسط نمایندگان وقت مجلس به تصویب رساند. در این طرح از «تنفس خوراک» برای سهامدارانی که در احداث پتروپالایشگاه ها سرمایه گذاری می‌کنند نام برده شده است. تنفس خوراک یک مشوق اقتصادی است که به کمک آن می‌توان نقدینگی سرگردان در کشور را جذب طرح‌های پتروپالایشی کرد. در این روش، ابتدا یک پتروپالایشگاه به کمک سازمان بورس و با استفاده از سرمایه‌های مردمی تأمین مالی شده و طی مدت ۴ سال ساخته می‌شود، سپس به محض بهره‌برداری از یک تا ۲ سال از نفت محبوس شده در مخزن، خوراک رایگان دریافت می‌کند. یعنی هزینه خوراک دریافتی را در تقریباً ۱ سال ابتدایی پرداخت نمی‌کند و سپس هزینه این یک سال را به صورت اقساطی در ۸ سال به صندوق توسعه ملی بازپرداخت می‌ نماید. در طی یک فراخوانی که انجام شد بیش از ۸۰۰ سرمایه گذار کوچک و بزرگ برای احداث این نوع پالایشگاهها اعلام امادگی کردند ولی در طول عملکرد دولت یازدهم و دوازدهم چیزی به عنوان پالایشگاه غیر از ستاره خلیج فارس به بهره برداری نرسید. از آنجایی که ساخت این پالایشگاهها زمان بر بوده به گونه ای که ستاره خلیج فارس ۱۱ سال به طول انجامید و همچنین این صنایع جز صنایع هایتک به شمار می روند و بسیار سرمایه بر هستند به گونه ای که هزینه ایجاد یک فرصت شغلی درآن بالغ بر یک میلیارد و دویست و پنجاه میلیون تومان است لذا  بخش خصوصی در ایران بدون تقویت دولت سیزدهم،  مسلما به تنهایی قادر نیست  به چنین سرمایه گذاریهای عظیمی اقدام نماید.

۲- دور زدن تحریم

عدم استفاده از مکانیزم دور زدن تحریم ها به لحاظ ترس از متهم شدن به فساد اقتصادی و درگیری با قوه قضائیه باعث شد که دولت یازدهم و دوازدهم با بستن منافذ دور زدن تحریم ها عملا حجم فروش نفت را به بیش از یک دهم سال ۹۰ کاهش دهند که این میزان درآمد به هیچ وجه تکافوی هزینه های دولت که هرساله به دلیل تورم بر میزان آن افزوده می شود را  نمی دهد و عملا کشور را دچار بحران های متعدد ارزی کرده است.

اما خسارت ناشی از  دور زدن تحریم ها و عدم برگشت پول توسط بابک زنجانی به روایت سخنگوی قوه قضائیه تنها معادل ۲ میلیارد یورو بوده و این هزینه برای آوردن ۶۱۸ میلیارد درآمد نفتی در طول دولت یازدهم و دوازدهم به کشور، علی رغم تحریم های  سنگین آن زمان رقم ناچیزی به نظر می رسد. در حالیکه هزینه های مستقیم و غیر مستقیم ناشی از تحریم ، انبارداری ، خواب سرمایه و بطور کلی هزینه سربار برای فروش ماهانه فقط ۱۰ کشتی نفت، از رقم هزینه دور زدن تحریم ها که بوسیله بابک زنجانی ایجاد گردید بسیار بسیار فراتر رفته و آنرا قابل توجیه می کند.

بنابراین وزرای نفت و صمت هر دو باید بدانند که در جنگ نظامی رزمندگان، جانشان را در کف دستشان قرار دادند و در این جنگ تمام عیار اقتصادی  که شما در آن پا به میدان گذاشته اند می بایست  آبروی خود را ضمیمه مسئولیت‌ تان نمایید و از برچسب زدن منتقدین تحت عنوان کاسبان تحریم و …. نهراسند و به هر ترتیبی که ممکن است تحریم ها را به نفع مردم ولی با حفظ و مراقبت شدید به منظور جلوگیری از سواستفاده های فردی دور بزنند.

هرچند دور زدن تحریم‌ها در کوتاه مدت می تواند یکی از راه‌های نجات‌بخش اقتصاد ایران باشد ولی تصور اینکه این راهی پایدار و مطمئن برای رشد و توسعه اقتصاد قلمداد شود قطعا تصور اشتباهی است. تجربه موفق ایران در بحث خنثی‌سازی تحریم بنزین با احداث پالایشگاه خلیج فارس نشان داد که تنها راه اصولی اتکای به چنین ظرفیت‌های داخلی برای  مقابله با این نوع تحریم هاست.

۳- لغو تحریم ها

در صورت موفقیت در دو راهبرد گذشته، تیم مذاکره کننده دولت سیزدهم  قادر خواهد بود از ابزار چانه زنی فوق العاده موثری برای مذاکرات در  وین برخوردار باشد. یعنی همانطوری که راهبرد احداث پالایشگاه ستاره خلیج فارس با تولید ۱۱۰ میلیون لیتر، تحریم بنزین را خنثی کرد و راهبرد “دورزدن تحریم ها” توانست  ۶۱۷ میلیارد دلار پول حاصله از فروش نفت را – به روایت اوپیک-  وارد کشور نماید، گروه  ۱+ ۵  متقاعد شدند که در سال ۹۵ به پای میز مذاکره بیایند و به ناچار بروی برجام با کشورمان توافق نمایند.

در غیر اینصورت مذاکره بدون این دو راهبرد اشاره شده،  به صورت “دیپلماسی التماسی” خواهد بود که نتیجه ای جز ” *اتلاف زمان* ” و ” *شکنندگی بیشتر وضعیت اقتصاد* ” و  ” *از هم گسیختگی انسجام داخلی* ”  نخواهد داشت

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع