مخاطرات جدی حمله روسیه به اوکراین برای ایران

مقامات تهران از روابط نزدیک کشور با مسکو سخن می گویند، اما نمی توانند از اثرات دامنه دار جنگ در اروپای شرقی خرسند باشند.

اقتصاددان: جنگ در اوکراین، فضای بین المللی پس از پایان جنگ سرد را با چالش جدی مواجه کرده است. برخی تحلیلگران از آغاز جنگ سرد جدید سخن گفته اند و تقریبا عموم کارشناسان بر این باورند که دوره نظام تک قطبی رو به افول است. در این میان جبهه غرب به شدت تمایل دارد جنگ اوکراین به منازعه ای گسترده تر میان غرب و شرق متصل کرده و دولتها را وا دارد تا در یکی از صفوف این درگیری قرار دهد. با اینن حال بسیاری از دولتها تلاش کرده اند که دامن خود را از این منازعه بیرون کشند و از پیامدهای آن تا حد ممکن اجتناب ورزند.

با این حال، علی رغم شروع جنگ اوکراین و پیامدهای آن، روابط میان تهران و مسکو نه تنها رو به کاهش ننهاده، بلکه در هفته های اخیر شاهد نوعی نمایش همبستگی میان مقامات دو کشور بوده ایم. به همین بهانه مارک کاتز، تحلیلگر مسائل منطقه ای با انتشار یادداشتی با عنوان «مخاطرات حمله روسیه به اوکراین برای ایران» به تحلیل این موضوع پرداخته است.

روابطی نزدیک و نزدیکتر

همانطور که دیدارهای سطح بالای اخیر بین رهبران روسیه و ایران نشان می دهد، روابط مسکو و تهران از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ همچنان قوی باقی مانده است. با این حال، جنگ جاری در اوکراین، پیامدهای منفی جدی برای ایران داشته است. عواقبی که ممکن است با ادامه جنگ بدتر شوند. با وجود این، به نظر می‌رسد تمایل ایران برای همکاری با روسیه همچنان ادامه خواهد داشت.

در ۲۹ ژوئن، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در حاشیه اجلاس سران خزر در ترکمنستان با یکدیگر دیدار کردند -اجلاس سران خزر، رهبران پنج کشور ساحلی دریای خزر شامل روسیه، ایران، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان را گرد هم می آورد. پوتین در این دیدار خاطرنشان کرد که تجارت روسیه و ایران در سال ۲۰۲۱ بیش از ۸۱ درصد و در چند ماه نخست سال ۲۰۲۲ رشد ۳۱ درصدی را تجربه کرد. رئیسی هم به نوبه خود اظهار داشت: «هیچ چیزی مانع از پیشرفت روابط تجاری و اقتصادی ما نشده و نخواهد بود».

رئیسی به همکاری روسیه و ایران در زمینه انرژی و مواد غذایی و همچنین همکاری روسیه و ایران در سوریه «و سایر حوزه‌ها» اشاره کرد و اینکه این امر نه تنها برای روسیه و ایران بلکه برای کل منطقه «مفید» است. رئیسی همچنین به همکاری مشترک در زمینه حمل و نقل، ترانزیت، ماهیگیری، گردشگری و (جای تعجب ندارد که در اجلاس سران خزر) در خصوص دریای خزر اشاره کرد.

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه هم چند روز قبل از این اجلاس، برای دیدار با همتای ایرانی خود به تهران سفر کرد. لاوروف حمایت خود را احیای برجام را که دولت ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و دولت بایدن و ایران هنوز در مورد آن به توافق نرسیده اند، ابراز کرد. همچنین اشکال مختلف همکاری های اقتصادی روسیه و ایران از جمله اتصال سیستم راه آهن روسیه و ایران از طریق ترکمنستان و قزاقستان مورد بحث و بررسی قرار گرفت. مسائل نظامی، امنیتی و دیگر مسائل بین المللی – از جمله «مقابله با یکجانبه گرایی» (یعنی ایالات متحده)- نیز مورد بحث قرار گرفت.

مخاطرات نمایش یک همبستگی

با وجود این نمایش همبستگی در بالاترین سطح رهبری، جنگ در اوکراین پیامدهای منفی متعددی برای ایران داشته است. مانند سایر کشورهای خاورمیانه، ایران نیز از اوکراین و روسیه گندم وارد می کرد. محاصره صادرات گندم اوکراین توسط روسیه و همچنین عدم تمایل روسیه به فروش بیشتر گندم خود، هم باعث افزایش قیمت گندم و هم محدود کردن عرضه گندم برای همه کشورهای واردکننده گندم از جمله ایران شده است. مانند سایر کشورها، این امر به نارضایتی در ایران به دلیل افزایش قیمت مواد غذایی منجر شده است. این مشکل پیامد مستقیم تهاجم روسیه به اوکراین است، اما به نظر نمی‌رسد مسکو مایل یا قادر به کمک به تهران در بهبود آن نیست.

عده ای در ابتدا تصور می کردند که تحریم صادرات نفت روسیه توسط غرب با افزایش تقاضا برای نفت به ایران کمک خواهد کرد. در عوض، گفته می شود صادرات نفت ایران از آغاز حمله روسیه به اوکراین کاهش یافته است. این مسئله به این علت است که روسیه با ارائه تخفیف‌هایی بیشتر از آنچه ایران ارائه می‌کرد، توانست صادرات نفت خود به چین و هند را افزایش دهد. به گفته یک کارشناس ایرانی، مسکو نیز مایل به هماهنگی با تهران در زمینه صادرات نفت نبوده است – این تضاد شدید با نحوه رد درخواست‌های آمریکا برای افزایش تولید نفت توسط عربستان سعودی و امارات متحده عربی مرتبط است که به تمایل آنها برای پایبندی به توافق اوپک پلاس با روسیه در مورد محدودیت های تولید نفت اشاره کرده اند. ایران در نهایت با افزایش تخفیف خود بر صادرات نفت پاسخ داد، اما این یک «مسابقه تا ته خط» نیست که به نفع ایران باشد.

روسیه به طور مشابه از طریق کاهش شدید قیمت فولاد خود به مشتریان آسیایی ایران از جمله افغانستان، چین، کره جنوبی و تایلند، صادرات فولاد ایران را کاهش داده است.

همچنین گزارش های ضد و نقیضی منتشر شده که روسیه برخی از نیروهای خود را از سوریه برای استقرار در اوکراین خارج کرده است. اگر چنین باشد، از نظر تئوری فرصتی را برای ایران فراهم می کند تا نفوذ خود را در سوریه نسبت به روسیه افزایش دهد. با این حال، آنچه در واقع ممکن است به این معنا باشد، که بار بر دوش نیروهای ایران و متحدانش برای دفاع از حکومت رژیم اسد در برابر مخالفان داخلی مختلفش افزایش یابد – که ممکن است با عقب‌نشینی روسیه در صدد اجرای برنامه های جدیدی باشند.

ایران از مصالحه پنهان بین روسیه و اسرائیل که به موجب آن مسکو چشم خود را بر حملات اسرائیل به مواضع ایران و حزب الله در سوریه می بندد، خوشحال نیست. اگر مسکو واقعاً سطح نیروی خود را در سوریه کاهش دهد، اسرائیل ممکن است تمایل کمتری به آرام کردن حساسیت های روسیه و در نتیجه افزایش حملات خود داشته باشد – چیزی که احتمالاً در تهران مورد استقبال قرار نمی گیرد. محکومیت اخیر چنین حملاتی از سوی وزارت خارجه روسیه نشان می دهد که حملات اسرائیل در سوریه ممکن است حتی با وجود نیروهای روسی در آنجا افزایش یابد.

پس جنگ روسیه در اوکراین چندین مشکل جدی برای ایران ایجاد کرده است. با این حال، این بدان معنا نیست که ایران احتمالاً از روسیه فاصله می گیرد. تا زمانی که روسیه و ایران هر دو با ایالات متحده و غرب به طور گسترده‌تر در تضاد باشند، تهران احتمالاً علی‌رغم جنبه‌های منفی کنونی به روابط خود با مسکو ادامه می دهد و مسکو نسبت به چنین چیزی آگاه است.

/پ