ماجرای یک صفحه از کتاب تاریخ دوره راهنمایی در آمریکا

وزارت آموزش در آمریکا ، برخلاف ایران، متولی تولید کتابهای درسی نیست. وزارت آموزش استانداردها را تعیین می کند و ناشران معمولا بسیار بزرگ، در رقابتی سخت، تلاش می کنند تا کتابهایی تولید کنند که واجد همه شرایط تعیین شده از سوی وزارت آموزش باشند. سپس، گروههایی از متخصصان آموزش و پرورش و آموزگاران و در برخی ایالتها حتی شهروندان عادی در سطح ایالتی و منطقه ای کتابهای ناشران را بررسی می کنند و سرانجام کتابهای دوره آموزش دوازده ساله را انتحاب می کنند. البته هر دوره آموزشی – دبستان، دوره راهنمایی و دبیرستان – گروههای بررس متفاوتی دارد و بر نحوه انتخاب کتابها نظارت دارند. حتی دسترسی دانش آموزان به کتابها (رایگان/امانتی یا با پیش پرداخت) به طور ایالتی تعیین می شود. تقریبا در تمام ایالتها کتابهای درسی رایگان است و فقط در صورت گم شده یا آسیب دیدنشان باید هزینه آن را پرداخت کرد.
در سال ۱۳۰۰/۱۹۲۱ شورای ملی تعلیمات اجتماعی در آمریکا تاسیس شد که بزرگترین انجمن غیرانتفاعی مطالعات اجتماعی آمریکاست و هدفش پشتیبانی و تقویت آموزش اجتماعی و آموزگاران علوم اجتماعی است. گرچه تا اوایل دهه ۱۳۷۰ شمسی/ ۱۹۹۰ میلادی استانداردهایی برای تدریس علوم اجتماعی در سطح ایالتی یا دانشگاهی تعیین می شد، این شورا در سال ۱۳۷۳ استانداردهای فراگیری برای آموزش علوم اجتماعی در سراسر آمریکا تدوین کرد و چارچوبی کلی برای همسویی در آموزش، یادگیری و ارزیابی برنامه های درسی علوم اجتماعی ارایه داد. سپس، در سال ۱۳۸۹ و در پی تحولات زیادی که در دنیا و همچنین در امر آموزش و فناوری روی داده بود، ویرایش جدیدی از سند ۱۳۷۰ منتشر شد که رهیافت آن فراتر از آموزش صرف و انتقال دانش بود. در اهداف این سند آمده است که: “مطالعه منسجم و بدون تبعیض علوم اجتماعی و انسانی برای پیشبرد و ارتقای قابلیتهای مدنی است. در برنامه مدارس، با مطالعه مردم شناسی، باستانشناسی، اقتصاد، جغرافیا، تاریخ، حقوق، فلسفه، علوم سیاسی، روانشناسی، دین، وجامعه شناسی، به همراه مفاهیم متناسبی از علوم انسانی، ریاضیات و علوم طبیعی، مطالعه منسجم و منظم علوم اجتماعی مقدور می شود. هدف اصلی مطالعات اجتماعی این است که کمک کنیم تا جوانان در این جهان همبسته، به عنوان شهروندان جامعه ای دمکراتیک با تکثر فرهنگی، تصمیمات آگاهانه و منطقی برای خیر عموم بگیرند. ”
هدف علوم اجتماعی ارتقای شایستگیهای مدنی است، یعنی ارتقای دانش، تحلیل خردمندانه و طبع آزادمنشانه دانش آموزان تا اعضای موثر و متعهد زندگی اجتماعی باشند. رسالت مدنی مطالعات اجتماعی، مشارکت همه دانش آموزان – فارغ از تنوع فرهنگی، زبانی، نژادی، جنسیتی، دینی وقابلیتهای یادگیری – را طلب می کند. تنوع دانش آموزان هدف آزادمنشانه پذیرش تکثر را عینیت می بخشد و کلاسهای علوم اجتماعی را به آزمایشگاههای تمرین دمکراسی بدل می کند.
در این سند، ده مضمون زیر به عنوان مفاهیم سازماندهنده برنامه مطالعات اجتماعی پیشنهاد شده اند:
یک- فرهنگ
سه- مردم، مکانها و محیط زیست
چهار- رشد فردی و هویت
پنج- افراد، گروهها، و نهادها
شش- قدرت، صلاحیت، و حکومت
هفت- تولید، توزیع و مصرف
هشت- علم، فناوری، و جامعه
نه- ارتباطات جهانی
ده- آرمانهای مدنی و عمل

با درنظر گرفتن این ده مضمون اصلی در تدوین برنامه های درسی علوم اجتماعی و کتابهای درسی ، دانش آموز با فرهنگهای مختلف آشنا می شود، روابط بین انسانها را در مکانهای مختلف در طی تاریخ درک می کند، به مشارکت انسانها و تمدنها در درک پدیده ها و طبیعت پیرامون پی می برد و تاریخ را نه فقط در محدوده زمان، بلکه با در نظر گرفتن همه این ده مضمون یاد می گیرد.

یکی از ثمرات این اندیشه راهبردی در نوشتن کتابهای درسی تاریخ، پرداختن به تاریخ علم و فناوری در میان تمدنها، تبادل فرهنگی بین تمدنها و نشان دادن پیوستگیها و گسستها در تحول اندیشه های علمی و نوآوریهای تکنولوژیکی در تاریخ بشر است. این رهیافت فارغ از تعصب، تاریخ نوع بشر را فارغ از نژاد و دین و رنگ و جنسیت و قومیت برای شاگردان بازگو می کند و روایت خود را بر مبنای پژوهشهای تاریخی تنظیم می کند نه باورهای جانبدارانه ایدیولوژیک.
درس تاریخ دوره راهنمایی در آمریکا (بسته به ایالت، سالهای ۵ تا ۸ یا ۶ تا ۸) تاریخ دنیاست و دانش آموزان، تاریخ شرق و غرب دنیا را از قدیمیترین تمدنها تا عصر حاضرمرور می کنند. دوره اسلامی قرون میانه، علم و فناوری، و تبادلات فرهنگی در این دوره از جمله مباحث کتاب تاریخ دوره راهنمایی است.

درکتاب جدیدی که انتشارات مک گراهیل برای درس تاریخ دوره راهنمایی (سال تحصیلی ۲۰۲۲-۲۰۲۳) تهیه کرده است۱، صفحه ای هم به رصد خانه مراغه اختصاص یافته است. نویسندگان کتاب، متن مربوط به رصدخانه مراغه را از فصل دهم کتاب
Heritage Sites of Astronomy and Archaeoastronomy in the context of the UNESCO World Heritage Convention – A Thematic Study (UNESCO, 2010)
گرفته اند. این فصل کتاب را من حدود ۱۲ سال پیش برای مرکز میراث جهانی یونسکو نوشته بودم. سه سال پیش، وکیل انتشارات مک گراهیل در نامه ای که یک متن حقوقی طولانی پیوست آن بود اجازه گرفت که یک پاراگراف از نوشته مرا در این کتاب استفاده کند. رعایت حقوق مولف به این شکل برایم تازگی داشت. می توانستند متن را استفاده کنند و مشخصات کتابشناختی مرجع را بنویسند. اما ناشر می خواست بداند که دستمزد نویسنده را چقدر پرداخت کند. من با خوشحالی اعلام کردم که دستمزدی نمی خواهم و اگر اطلاعات دیگری هم خواستند فراهم خواهم کرد. نمی دانم نویسندگان و ویراستاران این کتاب بعد از چه مدت تحقیق دریافته بودند که باید برای دانش آموزان ۱۰-۱۲ ساله امریکایی در باره رصدخانه مراغه بنویسند و بعد از بررسی چه منابعی به این نتیجه رسیده بودند که یونسکو مقالاتی درباره رصدخانه های تاریخی منتشر کرده است که می توانند عینا استفاده کنند. هر چه بود، کار حرفه ای دلپذیری بود. اما بخاطر همه گیری کرونا انتشار کتاب دو سال به تعویق افتاد.
ویراستاران کتاب تاریخ دوره راهنمایی دو سوال مهم در پایان متن آورده اند که دانش آموزان باید جواب دهند: چرا رصدخانه مراغه ساخته شد وچرا این رصدخانه چنان تاثیرگذار بوده است. منصور وصالی در مقاله “ردپای نجوم در برنامه درسی” (نجوم، شماره ۲۸۰، صص ۵۸-۹) کل دانش نجومی را که دانش آموزان ما در دوره ۱۲ ساله یاد می گیرند فهرست کرده است. مقایسه آنچه دانش آموز دوره راهنمایی امریکایی در باره رصدخانه مراغه یاد می گیرد و آنچه دانش آموزان ما در دوره ۱۲ ساله یاد می گیرند باید درس عبرتی باشد برای دست اندرکاران آموزش و پرورش ما. به همین قیاس، نویسندگان کتاب تاریخ دوره راهنمایی ما نه تنها باید تاریخ علم را در ایران به دقت بنویسند بلکه آنقدر هم باید تحقیق کنند که اهمیت یک مرکز علمی مثلا در چین یا تمدن مایا را به نوجوان ایرانی بشناسانند. این مطلب رصدخانه مراغه در صفحه ۴۴۸ این کتاب تاریخ است! کتاب بیش از پانصد صفحه است. گرچه کتاب برای کل دوره راهنمایی نوشته شده ولی حجم اطلاعات آن شگفتی آور است.
نگارنده در همان زمان که متن مربوط را برای انتشار توسط یونسکو آماده کرده بود (۲۰۱۰)، با دفتر یونسکو در ایران تماس گرفت تا یونسکوی ایران رسما برای ثبت رصدخانه مراغه به عنوان یک میراث جهانی اقدام کند. به خاطر اهمیت رصدخانه مراغه در تاریخ نجوم و تاثیر آن بر ساخت رصدخانه های بعدی در سرزمینهای اسلامی و حتی هند، دلایل کافی برای ثبت آن به عنوان میراث جهانی وجود دارد. از اینکه دفتر یونسکو در ایران چه اقدامی کرد خبر ندارم، ولی رصد خانه مراغه هنوز جزو میراث جهانی نیست

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع