فرمول قطر برای منطقه

وزیر خارجه قطر با بیان اینکه کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس به گفت‌وگو با ایران «علاقه‌مندند»، اعلام کرد: اکنون زمان برای میانجی‌گری دوحه در این‌خصوص، مناسب است. شیخ محمد بن‌عبدالرحمان آل‌ثانی می‌گوید که کشورش از دیگر کشورهای عرب خلیج‌فارس خواسته است با ایران وارد گفت‌وگو شوند.

به گزارش اقتصاددان به نقل از دنیای اقتصاد ،   وزیرخارجه قطر می‌گوید که کشورش از دیگر کشورهای عرب خلیج‌فارس خواسته است با ایران وارد گفت‌وگو شوند. شیخ محمد بن‌عبدالرحمان آل‌ثانی روز دوشنبه در مصاحبه‌ای با خبرگزاری بلومبرگ گفت که کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس هم به گفت‌وگو با ایران «علاقه‌مندند» و اکنون زمان برای میانجی‌گری دوحه در این‌خصوص، مناسب است. قطر از متحدان نزدیک آمریکا است و در برخی مقاطع به عنوان میانجی بین تهران و واشنگتن ظاهر شده است. اظهارات وزیرخارجه قطر می‌تواند پیامی به جو بایدن تلقی شود که امروز چهارشنبه ۲۰ ژانویه ( اول بهمن) دوره ریاست‌جمهوری‌اش را آغاز می‌کند. تیم سیاست خارجی بایدن از آمادگی واشنگتن برای بازگشت به برجام و گفت‌وگو بر سر مسائل موشکی و منطقه‌ای خبر داده‌اند. موضوعی که با استقبال عربستان، امارات و بحرین مواجه شده، اما تهران اعلام کرده که درباره مسائل امنیتی خود هیچ گفت‌وگویی را با آمریکا نخواهد داشت اما چنانچه آمریکا به توافق هسته‌ای برجام برگردد، مذاکرات در چارچوب این توافق با واشنگتن را طبق روال سابق ادامه خواهد داد. از این زاویه است که نگاه متفاوت ایران و بلوک به رهبری عربستان به مذاکره و شرایط و جزئیات آن می‌تواند آمادگی دوحه برای گفت‌وگوهای منطقه‌ای را با چالش مواجه کند.

در همین ارتباط، وزیرخارجه قطر در پاسخ به پرسشی درباره احتمال انجام مذاکرات بین ایران و ایالات‌متحده، گفت که اگر از قطر خواسته شود، برای تسهیل چنین مذاکراتی کمک خواهد کرد و از هر تسهیل‌کننده دیگری نیز حمایت خواهد کرد. شیخ محمد بن‌عبدالرحمان آل‌ثانی در مورد احتمال انجام گفت‌وگو بین واشنگتن و تهران تاکید کرد که «ما خواهان موفقیت چنین گفت‌وگوهایی هستیم و می‌خواهیم که توافقی در این زمینه صورت بگیرد.» او همچنین تاکید کرده که قطر همچنان به پشتیبانی خود از پیشبرد مذاکرات بین جمهوری اسلامی و کره‌جنوبی بر سر رفع توقیف از نفت‌کش متعلق به آن کشور ادامه می‌دهد.

پیش‌تر نیز نخست‌وزیر پیشین قطر گفته بود که با توجه به حل اختلافات میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و روی کار آمدن دولت جدید در کاخ‌سفید باید فرصت را غنیمت شمرد و با ایران گفت‌وگو کرد. حمد بن‌جاسم، روز یکشنبه ۲۱‌دی ۹۹ در صفحه توییتر خود نوشت: پیش از این در زمان بالا گرفتن تنش‌های آمریکا در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ گفتم که ایجاد گفت‌وگو میان ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج(فارس) نتایج مهمی به‌دنبال خواهد آورد. چنین گفت‌وگویی به تنش‌های منطقه پایان می‌دهد و اعتماد میان دو کرانه خلیج(فارس) را قوی‌تر می‌کند.

وی در توییت دیگری نوشت: امروز پس از پایان تنش‌ها میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج(فارس) و رسیدن دولت جدید به کاخ‌سفید، این فرصت را می‌بینیم که گفت‌وگوی مذکور انجام شود، نصیحت می‌کنم که فرصت را غنیمت بشمارید و بر روی تنش موجود میان ایران و آمریکا به‌خصوص بعد از روی کار آمدن دولت بایدن حساب باز‌نکنیم. ما نیازمند ایجاد برنامه‌ای در تمام سطوح بدون شرط‌بندی‌های غیربررسی شده هستیم.

حمد بن‌جاسم نوشت: در ایجاد این گفت‌وگو نباید تردید کنیم زیرا می‌تواند به بسیاری از تنش‌های موجود پایان دهد. ما می‌دانیم که در رابطه با مسائل متعدد رویکرد‌های مختلفی میان ما و ایران وجود دارد اما این مساله نباید مانع ایجاد گفت‌وگو با ایران شود زیرا ما با کشورهایی همکاری داریم که در بسیاری از مسائل با آنها توافق‌نظر نداریم.

هفته گذشته هم «مطلق القحطانی»، نماینده ویژه وزیر امورخارجه قطر گفت که کشورش آماده است بین ایران و عربستان سعودی وساطت کند. او سه‌شنبه در گفت‌وگو با شبکه عربی «التلفزیون العربی» گفت که دوحه مانعی نمی‌بیند درصورت درخواست ریاض یا تهران برای وساطت بین آنها ورود کند. قحطانی گفت:‌ «هم عربستان‌سعودی و هم ایران همسایه قطر هستند و با آنها روابط اقتصادی و همسایگی داریم و در قالب موسسه‌های بین‌المللی همکاری‌های مختلفی داریم، قطر برای وساطت بین آنها خود را تحمیل نمی‌کند ولی آمادگی خود را در صورت درخواست این کشورها اعلام می‌کند.»

قطر اخیرا توانست بحران دیپلماتیک خود با عربستان‌سعودی، بحرین، امارات و مصر را که بیش از سه سال به طول انجامیده بود در نشست ۵ ژانویه در شهر العلا در شمال‌غرب عربستان حل‌وفصل کند. عربستان‌سعودی، بحرین، امارات‌متحده‌عربی و مصر حدود سه سال و نیم پیش با متهم کردن قطر به حمایت از گروه‌های تروریستی و نزدیک بودن سیاست‌هایش به ایران روابط دیپلماتیک با دوحه را قطع کرده و این کشور را تحت محاصره دریایی، زمینی و هوایی قرار دادند. محور اتهامات بلوک‌عربی محاصره‌کننده قطر این بود که دوحه تلاش‌ها برای منزوی‌کردن ایران را تضعیف می‌کند.

 نگاه متفاوت به مذاکره

اعلام آمادگی قطر برای میانجی‌گری میان ایران و شورای همکاری و تسهیل گفت‌وگوها بین تهران و واشنگتن در شرایطی است که نگاه بلوک عربی به رهبری عربستان متفاوت از نگاه ایران و قطر به مذاکرات ایرانی-عربی است. عربستان، امارات و بحرین همواره و در شرایط کنونی نیز ایران را تهدیدی برای ثبات و امنیت منطقه‌ می‌بینند و در این چارچوب به‌صورت تمام‌قد از راهبرد فشار حداکثری ترامپ علیه ایران حمایت به‌عمل آوردند. عربستان همچنین از مخالفان توافق هسته‌ای یا همان برجام است که خروج یک‌جانبه آمریکا از آن تحریم‌های ایران را دوباره برقرار کرد.

در این میان و با وجود درخواست‌های مکرر ایران برای گفت‌وگو با عربستان و آمادگی تهران برای امضای معاهده عدم‌تعارض، ریاض رغبتی به مذاکره نشان نداده است و حتی در مقطعی ولیعهد‌عربستان هرگونه گفت‌وگو با تهران را بی‌فایده دانسته بود. تنش ایران و عربستان در سال‌های اخیر روندی فزاینده داشته و دو کشور در درگیری‌های نظامی با واسطه که به جنگ نیابتی معروف است، روبه‌روی هم قرار گرفته‌اند.

عربستان، امارات‌‌‌متحده‌عربی و بحرین امیدوارند که دولت جدید آمریکا به رهبری دموکرات‌ها اشتباهات اوباما را اصلاح کند و با گنجاندن مسائل موشکی و منطقه‌ای، زمینه را برای اجماع‌جهانی علیه ایران فراهم کند. این سه کشور در یک ماه اخیر که جو بایدن رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا از بازگشت به برجام خبر داده، اعلام کرده‌اند که شورای همکاری خلیج‌فارس باید بخشی از مذاکرات منطقه‌ای با ایران باشد. از همین زاویه است که مدل مدنظر این سه بازیگر با مدل مطلوب قطر و همچنین نگاه ایران به مذاکرات منطقه‌ای متفاوت است و از این زاویه می‌تواند اعلام آمادگی قطر را با شکست مواجه کند.

در واقع عربستان‌سعودی بر این اعتقاد است که برد موشک‌های ایران و مداخلات این کشور در خاورمیانه و در چهار پایتخت عربی یعنی بغداد، دمشق، صنعا و بیروت باید به‌عنوان بخشی از مذاکرات جامع بین شورای امنیت سازمان‌ملل و شورای همکاری خلیج‌فارس قرار داده شود و به یک توافق بلندمدت، باثبات و محدودکننده رفتار تهران منجر شود. به‌عبارت دیگر ریاض برای هرگونه گفت‌وگو با تهران پیش‌شرط قائل است و این مساله باعث‌شده تا عملا هیچ پیشرفتی در روابط ایران و عربستان حاصل نشود. این درحالی است که قطر در کنار کویت و عمان اگرچه در نهایت نسبت به حل مساله هسته‌ای و موضوعات موشکی ایران با سه عضو دیگر شورای همکاری هم‌نظر هستند، اما در شروط و کم و کیف این مذاکرات با عربستان، امارات و بحرین دارای اختلاف‌نظر هستند. این اختلاف‌نظر ابتدا به‌ساکن به این مساله برمی‌گردد که از دید قطر ایران یک قدرت و بازیگر مهم منطقه‌ای است و ضروری است تا ضمن احترام به ملاحظات و دغدغه‌های این بازیگر، بدون پیش‌شرط با آن وارد دیالوگ منطقه‌ای شد و در این چارچوب نسبت به حل اختلافات اقدام کرد.

مساله دوم این است که قطر ایران را تهدیدی برای خود و سراسر منطقه نمی‌بیند، برخلاف عربستان که ایران را مسوول تمامی بحران‌ها و بی‌ثباتی‌های خاورمیانه می‌داند. مقامات دوحه بعد از تجربه محاصره در ۵ ژوئن ۲۰۱۷ و در شرایطی که از زمین، هوا و دریا تحت‌محاصره عربستان، امارات و بحرین با مشارکت مصر قرار گرفتند، از آسمان ایران برای پروازهای هواپیمایی قطر ایرویز استفاده کردند. این مساله باعث شده قطر با درس‌گرفتن از تجربه محاصره، به ایران به‌عنوان منبع تهدید ننگرد و بر حل اختلافات در یک فضای دوستانه تاکید کند. از این‌رو نگاه متفاوت موجود در شورای‌همکاری که این بلوک منطقه‌ای را به دو قسمت تقسیم کرده، مجددا اختلافات خود را در نگاه به ایران به‌عنوان بازیگر منطقه‌ای یا منبع‌تهدید بروز خواهد داد، مساله‌ای که می‌تواند میانجی‌گری قطر را با چالش مواجه کند.

ع