شایسته‌گماری در عرصۀ مدیریّت کشور

یک رهنمود از مولا علی(ع):

«یُستَدَلُّ عَلی اِدبارِ الدُّوَلِ بِاَربَع: تَضییعِ الاُصولِ وَ التَّمَسُّکِ بِالفُروعِ وَ تَقدیمِ الاَراذِل وَ تَاخیرِالاَفاضِل » (میزان الحکمه ج۳ ، ص ۳۹۵ )

چهار چیز دلیل سقوط دولت‌ها شمرده‌شده‌است:

۱- ضایع کردن کارهای اصلی،

۲ – مشغول‌شدن به کارهای جزئی،

۳ – برتری دادن افراد پست و

۴ – کنارگذاشتن افراد با فضیلت.

راز پیروزی اسکندر بر ایران

می گویند اسکندر قبل از حمله به ایران درمانده و مستاصل بود. از مشاوران خود پرسید :

چگونه می شود بر ملّتی که از ملّت من بیشتر می فهمند، حکومت کرد؟

یکی از مشاورانش می‌گوید:

کتاب‌هایشان را بسوزان ، بزرگان و خرمندانشان را بکش و دستور بده به زنان و

کودکانشان تجاوز کنند.

اما ظاهراً یکی از مشاوران ( به قول برخی ، ارسطو) پاسخ می‌دهد که :

نیازی به چنین کاری نیست.

از میان مردم آن سرزمین ،آن ها را که نمی‌فهمند و کم‌سوادند، به کارهای بزرگ بگمار.

بی سوادها و نفهم‌ها همیشه شکرگزار تو خواهند بود و هیچ گاه توانایی طغیان

نخواهند داشت.

فهمیده‌ها و باسوادها هم یا به سرزمین‌های دیگر کوچ می‌کنند، یا خسته و سرخورده،

عمر خود را تا لحظۀ مرگ ،در گوشه‌ای از آن سرزمین در انزوا سپری خواهندکرد.

…و عبرتی از تاریخ

می‌گویند سلطان سنجر سلجوقی پس از شکست و سقوط دولتش به زندان افتاده بود.

دربارۀ علّت سقوط دولت شکوهمند و مقتدر سلجوقی از او پرسیدند. او پاسخ داد:

علّت سقوط دولت مقتدر من این بود که کارها و مسئولیت‌های بزرگ و مهم را

به افراد پست و چاپلوس و فرومایه واگذار کردم و مدیران شایسته و توانمند را به

کارهای کوچک و حقیر گماردم!! در نتیجه ملک و مملکت به تباهی و فساد و سقوط

کشیده شد!!

سه نکته فوق بیانگر حقیقتی بزرگ و نکته‌ای سترگ یعنی لزوم گزینش مدیران لایق

و شایسته برای امور مهم جامعه است. ارزش و اهمّیّت شایسته‌گزینی در عرصۀ مدیریت

به ویژه در بخش فرهنگی تا بدان پایه ارجمند است که می توان آن را مهم‌ترین عامل

ترقّی یا انحطاط یک ملّت و نظام دانست.

در این گفتمان به نظر می‌رسد رهنمودهای پیشوایان معصوم(ع) نکته ای را فروگذار

نکرده اند. برای نمونه لحظاتی پای مناره نور و منبر شعور می نشینیم و زلال

رهنمودهای مدیریتی چند تن از رهبران الهی را در جام نیاز می نوشیم و با

گوش جان می نیوشیم :

ما در طول تاریخ و عرض جغرافیا بیش از هر حکومتی داعیۀ دینی و اجرای احکام

الهی داریم ، بنابراین پیش از هر بحثی در محضر و مکتب چند تن از معصومین

بزرگوار (ع) ، پذیرای چند رهنمود مدیریتی باشیم:

۱ – پیامبر اکرم(ص) : اِذا وُسُّدَ الاَمر اِلی غَیرِ اَهلِهِ فَانتَظِرُ السّاعَه

هرگاه کار و زمام امور به دست نا اهلان سپرده شود ، منتظر رستاخیز باش .

۲ – پیامبر اکرم(ص) : لِکُلِّ شَیءٍ آفَهٌ تُفسِدُهُ وَ آفَهِ هذَا الدّینِ وُلاهِ السّوءِ

( نهج الفصاحه، ص ۴۷۸)

برای هر چیزی آفتی است که مایۀ فساد آن می شود و آفت این دین ،

زمامداران و مدیران بد هستند .

۳ – پیامبر اکرم (ص) :

مَن وَلّی عَلی عَشرَهِ کانَ لَهُ عَقلُ اَربَعین وَ مَن وَلّی اَربَعینَ کانَ لَهُ عَقلُ اَربَعَه مِاَه

(نهج الفصاحه ، ص ۵۷۳)

کسی که متولّی امور ده نفر شود ، باید عقل و اندیشه چهل نفر را داشته

باشد و کسی که مدیریت و مسئولیت ادارۀ چهل نفر را بر عهده می‌گیرد ،

باید عقل و اندیشۀ چهارصد نفر را داشته‌باشد.

۴ – پیامبر اکرم (ص) : اگر امّتی کسی را برای زمامداری برگزیند ، در حالی

که داناتر از او در بین مردم وجود داشته‌باشد ، کار مردم به طرف سقوط

می رود . ( کتاب سلیم بن قیس ، ص ۱۱۸)

۵ – پیامبر اکرم(ص) : مَن وَلّی شَیئاً مِن اُمورِالمُسلِمینَ فَضَیَّعَهُم ضَیَّعَهُ اللهُ تعالی

( بحار، ۷۲ ، ۳۴۵) و ( ثواب الاعمال و عقابها ، ص ۵۹۱، از محمد علی دخیل)

کسی که امری از امور مسلمانان را متولّی و مسئول گردد ، سپس از عهدۀ

انجام آن برنیاید و ضایع کند ،خداوند متعال نیز او را از رحمت خود محروم می‌گرداند .

۶ – پیامبر اکرم(ص) : مَن تَقَدَّمَ عَلَی‌المُسلِمین وَ هُوَ یَری اِنَّ فیهِم مَن هُوَ اَفضَلُ مِنه

فَقَدخانَ اللهُ وَ رَسولُهُ وَالمُسلِمین ( الغدیر ، ج۸ ، ص ۲۹۱)

هر کس در تصدّی امور، بر دیگر مسلمانان در کارها پیشی گیرد ، درحالی که

می داند در میان آن جامعه از او برتر و بالاتر وجود دارد ، به خدا و رسول

خدا و مسلمانان خیانت کرده‌است .

۷ – امام علی (ع) : اَلوَلایاتِ مَضامیرُ الرِّجال ( نهج البلاغه ، کلمات قصار ۴۳۲)

حکومت ها ، میدان آزمایش مردان است.

۸ – امام علی(ع) :

لا تَقَبَّلَنَّ فِی استِعمالِ عُمالِکَ وَ اُمَرائِکَ شَفاعَهِ اِلّا شَفاعَهِ الکَفایَهِ وَ الاَمانَه

( نظام الحکم و الاداره فی الاسلام ، ص ۳۰۱)

ای مالک ! در به کارگیری کارمندان و مدیرانی که باید زیر نظر تو کار کنند ،

هیچ گونه واسطه و شفاعتی را نپذیر ، مگر شفاعت ” کفایت ” و ” امانت ” را .

۹ – امام جعفر صادق (ع) : ما اُبالی اِلی مَنِ ائتَمَنَت خائِناً اَو مُضَیِّعاً

( بحار ، ۷۵ ، ۲۵۰)

کسی را که مسئول کاری می کنم ، چه خیانت کند و چه ضایع نماید ،

فرقی نمی‌کند .

(یعنی بین خائن و بی تجربه فرقی نیست و نتیجه آن یکی است .)

پیام رسای مجموعۀ این نکات حکیمانه و رهنمودهای جاودانه به ما این است که

متولّیان جامعۀ اسلامی موظّف و مکلّف‌اند برای ادارۀ امور جامعه ساز و کارهایی پ

علمی و عادلانه بیندیشند و با تنظیم نظام‌نامه‌ای مُتقن و محکم مدیرانی شایسته

و مسئولانی بایسته برای مسئولیت های مهم و کلیدی کشور برگزینند.

نکته شایان ذکر این است که به قول بزرگان:

« به عمل کار برآید به سخندانی نیست!»

ما در بررسی و ارزیابی ضوابط شایسته‌گماری در عرصۀ مدیریت از دیگر کشورها

و ملّت‌های پیشرفته و موفّق چیزی کم نداریم؛ اما عاملی که موجب پیشرفت برخی

کشورها شده عمل به ضوابط و قوانین است ( هر چند در متن آن نواقصی باشد )

و عاملی که باعث عقب‌ماندگی می‌شود، عدم اجرای دقیق معیارها و ضوابط قانونی

است ( اگر چه دارای کامل ترین قوانین باشیم).

بنابراین مهم ترین گام در راه بهبود در عرصۀ مدیریت کشور نفی هر گونه رابطه بازی

و بخشی‌نگری و خط‌بازی است.

امید که این رهنمودهای ارزنده گامی آغازین در پویش این راه بنیادین و مورد قبول

مدیران گزینشگر و متولّیان اندیشور میهن اسلامی قرارگیرد.

از همه فرهیختگان فهیم و فرزانه چشم داریم تا با نقدهای سازنده و رهنمودهای

ارزنده مسئولان را راه نمایند و کاستی ها و کمبودهایشان را بزدایند .

در کسب رضای حق موفق باشید