سرانجام سهم صنایع از زاینده رود اعلام شد

با این که اصفهان در ۵۲ سال اخیر رتبه ۲۵ را در بارندگی میان ۳۱ استان کشور داشته ولی همزمان رتبه سوم در داشتن صنایع آب‌بر است. بدتر اینکه ظاهرا نقش این صنایع در بحران آب اصفهان هم شفاف نیست و گفته‌ها درباره میزان استفاده این صنایع از منابع آبی بسیار متناقض است. حالا هم شرکت آب‌منطقه‌ای اصفهان آماری به اقتصادآنلاین ارائه کرده که با تمام اعداد ادعا شده، فرق دارد.

اقتصاددان؛ بیش از ۱۰ روز است که کشاورزان اصفهانی معترضانه بستر زاینده رود را ترک نکرده‌اند.

آنطور که از شعارهای مردم و کشاورزان معترض برمی‌آمد، از نگاه عموم آنان خشکی امروز زاینده رود بیش از هر عاملی، محصول طرح‌های انتقال آب از این رود و البته نقش پررنگ صنایع آب‌بر در اصفهان است.

اصفهان با بیش از ۹ هزار واحد صنعتی و بزرگترین کارخانجات از جمله فولادمبارکه، ذوب‌آهن و غیره، براساس آخرین آمار مرکز آمار ایران، در جایگاه سوم صنایع کشور قرار دارد. براساس آمار شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان، بیش از ۴۳۰ شهرک، ناحیه صنعتی یا واحد کارگاهی در این استان مستقر است که بخش زیادی از آن در حوزه آبریز زاینده رود قرار دارد یا در نزدیکی آن احداث شده است.

اگرچه ممکن است از میزان مصرف آب همه این واحدها دقیقا اطلاعی در دسترس نباشد اما احداث بخش عمده‌ای از این واحدها در جوار حوزه آبریز زاینده رود یا در نزدیک آن، به وضوح نشانگر وابستگی این صنایع به آب است.

بنابراین و با توجه به کمبود شدید بارش‌ها و افت منابع آبی، دور از ذهن نیست که استقرار صنایع آب‌بر در شعاع ۵۰ کیلومتری شرق، غرب، جنوب و شمال از مرکز شهر اصفهان نفس‌ زاینده‌رود همیشه جاری را اینگونه قطع کند یا در حالت خوشبینامه با برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی به بحران فرونشست در اصفهان شدت ببخشد.

آمارهای ضدونقیض مصرف آب صنایع

در حالی که صنایع اصفهان و به ویژه صنایع فولادی همواره از کاهش میزان مصرف آب این واحدهای صنعتی سخن می‌گویند اما کارشناسان محیط‌زیست همچنان معتقدند ذوب آهن و فولاد مبارکه اصفهان به عنوان صنایع بسیار آب‌بر در منطقه‌ای کم آب، توجیه زیست محیطی و آمایشی ندارند.

این روزها گروهی حتی دلیل اصلی خشکی زاینده رود را هم صنایع می‌دانند. گواه ادعایشان هم اتفاقی است که در ۳۰ فروردین ماه سال ۹۸افتاد. هنگامی که روشن شد شرکت ذوب آهن در حال احداث یک خط لوله انتقال آب به قطر ۶۰۰ میلیمتر از دریاچه قایقرانی این شرکت است. درحالی که براساس قانون و طبق بند ۲ مصوبه ۹ ماده‌ای شورای‌عالی آب، که در سال ۱۳۹۲ تصویب شد، هر گونه بارگذاری جدید بر زاینده‌رود تا تعیین تکلیف حقابه داران و جبران خسارات آنها ممنوع است.

با این حال بدون بررسی آمارهای مصرف آب صنایع، نمی‌توان تاثیرگذاری یا عدم نقش‌آفرینی‌شان بر افت منابع آبی استان را ارزیابی کرد.

یک جست‌وجوی ساده نشان می‌دهد که آمارها در این باره بسیار متفاوت و بعضا با فاصله چشمگیری از یکدیگر است. برای مثال شهریورماه سال گذشته، محمدجواد بگی، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان اصفهان حجم مصرف آب کل واحدهای صنعتی این استان را معادل ۳ تا ۵ درصد مصرف آب کل اصفهان اعلام کرد.

روزهای نهایی سال ۹۹ نیز سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با بیان این که سهم صنایع از زاینده‌رود در مقایسه با سایر بخش‌ها بسیار ناچیز است، گفت: « سهم برداشت صنایع استان اصفهان از آب رودخانه زاینده‌رود بین ۵۵ تا ۶۰ میلیون‌مترمکعب است».

درحالی که ۲۹ آبان ماه سال ۱۴۰۰ و به دنبال گسترش دامنه اعتراضات کشاورزان اصفهانی، هوشنگ ملایی، رییس حوضه آبریز زاینده‌رود، مصرف صنایع بزرگ و ملی مستقر در این استان از جمله صنایع ذوب آهن، فولاد و پالایشگاه‌ها را ۲۰۰میلیون متر مکعب در سال اعلام کرد! ولی در ادامه سخنانش اضافه کرد که از این ۲۰۰ میلیون متر مکعب، کمتر از ۵۰ میلیون متر مکعب از زاینده رود تامین می‌شود.

همزمان با او محمود چیتیان، معاون آبفای استان اصفهان در گفت‌وگو با اقتصادآنلاین، مصرف صنایع استان اصفهان از زاینده‌رود را ۴۶ میلیون متر مکعب اعلام می‌کند و می‌گوید: « ما سال گذشته ۴۶ میلیون مترمکعب آب سطحی به صنایع بزرگی مثل فولاد، پتروشیمی، نیروگاه‌ها و ذوب‌آهن تخصیص دادیم».

ناگفته نماند که ظاهرا حتی درباره میزان کلی مصرف آب این صنایع هم اطلاعات متناقض است چه رسد به میزان برداشت آنان از زاینده رود.

برای مثال درحالی که رییس حوضه آبریز زاینده‌رود میزان مصرف را ۲۰۰ میلیون متر مکعب اعلام کرده، دوهفته قبل یعنی ۱۵ آبان ماه سال ۱۴۰۰، رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت اصفهان این میزان را ۱۳۰ میلیون مترمکعب در سال خوانده بود. چند ماه پیش نیز استاندار سابق اصفهان گفته بود: « در زمان حاضر حدود صد میلیون مترمکعب آب برای صنایع استان مصرف می‌شود و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۱۰ این میزان مصرف به ۱۸۰ میلیون مترمکعب برسد».

سهم هر بخش از زاینده‌رود چقدر است؟

با تمام این‌ها آماری که اقتصادآنلاین از شرکت آب‌منطقه‌ای اصفهان دریافت می‌کند، با تمام اعداد و ارقام گفته شده متفاوت است؛ بر اساس این آمار سال گذشته ۵۶ و شش ماهه ابتدایی امسال ۲۰ میلیون مترمکعب از آب زاینده رود به صنایع داده شده است.

در ادامه احجام توزیعی‌ زاینده رود در چهار سال اخیر به تفکیک آمده است:

سهم سایر استان‌ها از زاینده‌رود

یک محقق و استاد دانشگاه که مایل به افشای نام خود در شرایط موجود نیست، در گفت‌وگو با اقتصادآنلاین ضمن تایید آمار شرکت آب‌‌منطقه‌ای استان و رد سایر آمارها می‌گوید: میزان برداشت آب از زاینده رود توسط صنایع اکنون همین مقدار است. این در حالی است که این میزان در سال‌های گذشته ۸۰ و حتی ۱۰۰ میلیون متر مکعب بوده است. حالا بخشی از مصارف آنان با پسآب یا توسط برداشت از منابع زیرزمینی تامین می‌شود و به بحران فرونشست دامن می‌زند.

این عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان میزان انتقال آب به یزد را سالانه حدود ۱۰۰ میلیون مترمکعب و برداشت در چهارمحال و بختیاری را ۴۳۸ میلیون متر مکعب اعلام می‌کند و می‌افزاید: ۴۰۰ میلیون متر مکعب هم سالانه مختص مصرف شرب گزارش شده است.

منافع صنایع به اصفهان نمی‌رسد

او در ادامه تصریح می‌کند: برخی برخوردها در زمینه بهره‌برداری اصفهان از آب زاینده رود که تنها صنایع اصفهان را هدف قرار داده است، نادرست و یکجانبه نگری است. شهروندان اصفهانی منتقد شرایط موجود و احداث کارخانه‌های متعدد در این استان هستند چرا که منافع ایجاد صنایعی مانند فولاد در بیشتر به سایر استان‌ها می‌رسد.

این محقق ادامه می‌دهد: ایجاد صنایعی مانند فولاد در اصفهان باعث مهاجرپذیری اصفهان و ایجاد اشتغال برای سایر استان‌ها شده است که این موضوع قابل بررسی و اثبات است. بیشتر شاغلان در این واحدهای صنعتی از سایر استان‌ها به اصفهان مهاجرت کرده‌اند.

به گفته او احداث صنایع بزرگی مثل ذوب آهن اصفهان به قبل از انقلاب و فولاد مبارکه به اوایل دهه۶۰ باز می‌گردد اما تا دهه ۸۰ خبری از بحران آب در اصفهان نبوده و حتی کاشت برنج هم به طور گسترده در حوزه زاینده‌رود انجام می‌شده است. آن هم در حد ۳۰ هزارهکتار.

این محقق ادامه می‌دهد: نخستین خشکی زاینده‌رود همزمان با انتقال آب به یزد در سال ۷۹ اتفاق افتاد. اما سوال اصلی اکنون این است که اگر سیاست احداث واحدهای صنعتی فولادی و سایر کارخانه‌ها در اصفهان اشتباه بوده، چرا حالا باید شاهد احداث کارخانه‌های فولادی در یزد و کرمان هم باشیم؟

وی به مصاحبه‌ای از احمدی نژاد، رییس‌جمهوری وقت در یزد، اشاره می‌کند که گفته بود” شما صنعت را احداث کنید، من آب آن را تامین می‌کنم»و می‌گوید: وضع موجود حاصل این دست بی‌تدبیری‌ها در مدیریت و احداث صنایع است نه کشاورزان. پایین دست زاینده رود اکنون خشک است و کشاورزی در این بخش از اصفهان انجام نمی‌شود که علت خشکی زاینده رود را به گردن کشاورزان بیاندازیم.

/پ