ریشه های اقتصادی جنگ اکراین و روسیه و تضاد های آمریکا با چین

به گزارش اقتصاددان دکتر عبدالله صوفی استاد بازنشسته دانشگاه ویسکانسین در یادداشتی اختصاصی برای اقتصاددان نوشت:

ریشه مالی  گسترش  ناتو در اروپای شرقی، عملیات  نظامی در اکراین و تحریم های اقتصادی علیه روسیه توسط  کشورهای عضو ناتو:

 آیا سیاست ناتو رسیدن به پکن از راه مسکو هست؟

به نظر میرسد که حضور کشور های ناتو در کشور های اروپای شرقی به خصوص در اکراین و عکس العمل نظامی فدراسیون روسیه در آن کشور با سیستم پترو -دلار که در اوایل دهه ۱۹۷۰  توسط آمریکا بر قرار شد از یک طرف،  و همکاری روسیه با چین برای ایجاد سیستم پترو-یوآن و همچنین جهانی کردن پول چین ,یوآن ، برای جانشین کردن و یا حد اقل ایجاد رقابت برای سیستم پترو-دلار  از طرف دیگر در رابطه باشد. این مقاله کوتاه رابطه جریانات اخیر در اکراین را به سیستم مالی پترو-دلار و سیاست حهانی کردن یوآن چین را ترسیم  و نشان میدهد که  عکس العمل غیر منطقی مسئولین کشور های عضو ناتو ناشی از به چالش کشیدن  سیستم پولی-تجاری جهانی  موجودکه بعد از جنگ جهانی دوم توسط آمریکا بر قرار شده و مدیریت  می شود می باشد.

پایان سیستم ارزی برنتن وودز  و بر قراری سیستم پترو -دلار

سیستم ارزی برنتن وودز

در اواخر جنگ دوم جهانی کنفرانسی در شهر برنتن وودز در ایالت نیو همشایر در ایالات متحده آمریکا برای ایجاد یک سیستم ارزی نوین در جهان بر قرار شد. طی این کنفرانس متحدین توافق کردند که دلار آمریکا با پشتوانه طلا معیاری برای نرخ ارز کشورهای دیگر قرار گیرد. در این کنفرانس قرار شد که بانک جهانی و صندوق بین المملی پول سازماندهی شده، دولت آمریکا تضمین کند که هر اونس از طلا را با قیمت ۳۵ دلار خرید فروش نماید. علاوه بر آن قیمت پول های دیگر نیز بر اساس دلار تعین گردید و دولت های دیگر قبول کردند که نرخ ارز پول ملی را بر حسب دلار ثابت نگهدارند. برای مثال، قیمت یک دلار برابر ۴ مارک آلمانی، ۷ فرانک فرانسوی و همچنین ۰٫۳۶ پوند انگلیسی تعین گردید.

این نظام ارزی تا سال ۱۹۷۱ ادامه پیدا کرد اما به خاطر گردش مبالغ هنگفت دلار آمریکایی درخارج از آمریکا و حقیقت این که آمریکا طلا به میزان کافی برای خرید دلارهای در گردش در جهان  را نداشت با بحران های متوالی ارزی روبرو میشد.  بلاخره دولت ریچارد نیکسون در سال ۱۹۷۱ اعلان نمود که پایبند به توافق برنتن وودز نخواهد بود،  هر اونس طلا را با ۳۵ دلار نخواهد خرید ، و تعین  قیمت طلا را به عهده بازارآزاد خواهد گذاشت.

جنگ اعراب-اسرائی اکتبر ۱۹۷۳ و بر قراری سیستم پترو-دلار

بعد از جنگ اعراب و اسرائیل در جنگ شش روزه در اکتبر سال ۱۹۷۳ کشور های عربی صادرات نفت را به کشور های غربی که در جنگ حامی اسرائیل بودنند قطع نمودنند. این تحریم باعث افزایش چهار برابری قیمت نفت در جهان گردید و عامل اصلی تورم بیش از ده در صد در آمریکا که بی سابقه بود گردید.

بعد از جریان تحریم های نفتی ، چند کشور صادر کننده نفت دیگر نیز به سازمان اوپک که در سپتامبر سال ۱۹۶۰ تشکیل  و از اول ژانویه ۱۹۶۱ شروع به کار نموده بود پیوستند. این سازمان که بزرگترین کشور های تولید کننده نفت به غیر از روسیه را در بر میگیرد قیمت نفت را  در سال  ۱۹۷۴ چهار برابر افزایش داد و به ۱۲$  برای هر بشکه رساند. در همان دوران  آمریکا قرارداد مخفی با عربستان سعودی  که بزرگترین تولید کنند نفت در اوپک بود در باره ایجاد سیستم پترو-دلار امضا نمود. مطابق این قرار داد عربستان توافق کرد که از دلار آمریکا به عنوان تنها پول در ارزش یابی ، تسویه حساب ، و پرداخت وجه در معاملات نفتی خود استفاده نماید . علاوه بر آن عربستان پذیرفت که در آمد های نفتی خود را در کشور های صنعتی سرمایه گذاری نماید. همین سیاست نیز توسط سایر کشور های عضو اوپک پذیرفته شد و سیستم جهانی پترو-دلار به وجود آمد.

نتایج مثبت سیستم پترو-دلار برای آمریکا

ایجاد سیستم پترو-دلار  تنها برای آمریکا امتیاز خاص ایجاد نمود. تجارت بین المللی نفت و سایر کالا ها نظیر غلات ، سنگ معدن و غیره از دو عامل تاثیر پذیرند. اول تغیر قیمت کالا ها و دوم تغیران نرخ ارز. اما  آمریکا تنها کشوریست که قیمت تنها عامل موثر در بازار نفت آن می باشد. چونکه، قیمت نفت که فقط در پنج بازار نفت  در جهان به صورت معاملات فردایی خرید و فروش میشود تنها بر حسب دلار آمریکایی ارزش یابی، تسویه و پرداخت میگردد.

 اعتراض چین به نظام پترو-دلار

از آنجایی که چین بزرگ ترین وارد کننده نفت در جهان هست به  نظام  پترو-دلار معترض است. چین معتقد است که نقش آن کشور در مدیریت جهان نا چیز است و سیستم پترو-دلار باعث گردیده که استفاده از دلار به عنوان پشتوانه پول در جهان افزایش یابد. همینطور چین معتقد است که سیستم پترو-دلار از دلار در نوسانات ارزی حمایت می کند. علاوه بر آن ، هم زمان با ایجاد امتیازات برای دلار این سیستم برای کشور های وارد کننده نفت علاوه بر نوسانات نفت نوسانات ارزی نیز ایجاد می نماید.

ضرورت بر بر قراری سیستم پترو- یوآن

با وجود اینکه  اقتصاد چین بر اساس نرخ ارز برابری قدرت خرید بزرگ ترین و بر اساس نرخ ارز دلار-یوآن دومین اقتصاد جهان هست و همینطور هر چند که چین بزرگترین کشور در تجارت بین المللی  و سرمایه گذاری در امور مالی در جهان هست اما  پول آن کشور نقش مهمی به عنوان پول جهانی بازی نمی کند. این به معنی آن است که با وجود حدود ۳ تریلیون دلار در پشتوانه ارزی در سال های اخیر که بالا ترین پشتوانه ارزی در جهان است  و بر خلاف دلار و یورو، یوآن که- «رنمن بی» یا «پول مردم »هم نامیده میشود -گردش محدودی در سیستم مالی جهان داشته ، به آسانی نمیتوان از آن برای خرید پول های دیگر استفاده نمود، و آن پول را نمیتوان در حساب های بانکی کشور های دیگر سپرد.

صندوق بین المللی پول که سهم پول های کشور های عضو را در واحد پولی خود به نام «حق برداشت خاص» یا   Special Drawing Rights (SDR)  تعین می کند تا سال ۲۰۱۵ سهمی برای یوآن تخصیص نداده بود. اما از سال ۲۰۱۶ تنها ۱٫۱ در صد    SDR  را به یوآن اختصاص داد . در حالی که سهم پول های کشور های صنعتی درSDR   در سال ۲۰۱۶ به ترتیب عبارت بود از دلار آمریکا (۶۴%) ، یورو (۱۹٫۷%)، پوند انگلیس (۴٫۴%) ، ین ژاپن (۴٫۲%) ، دلار کانادا (۲%) و مابقی در صد پول های کشور های دیگر بود. در سال ۲۰۲۱ این در صد ها به صورت زیر تغییر کرد: دلار آمریکا (۵۸٫۸۱%)، ین (۵٫۵۲%)، پوند (۴٫۷۸%)، یوآن (۲٫۷۹%)، دلار کانادا (۲٫۳۸%) و بقیه ۲۵ در صد پول کشور های دیگر بود. دانستنی است که سهم دلار آمریکا در  SDR به بالاترین میزان یعنی ۸۴٫۸۵ در صد در سال ۱۹۷۰ رسید.

راهکار های دولت چین برای  ایجاد سیستم عادلانه پرداخت ها برای وارد کنندگان نفت

دولت چین برای حل این معضل  دو سیاست را اتخاذ نمود. اول، در ماه ژوئن ۲۰۰۹ بانک مردم چین که بانک مرکزی آن کشور است اقدام به جهانی شدن یوآن  با همکار های پولی با کشور های برزیل، روسیه، هندوستان و آفریقای جنوبی نمود. دوم، دولت چین  بر قراری سیستم پترو-یوآن  را آغاز کرد.

بر اساس تجربه پترو-دلار آمریکا ،چین امیدوار است که  با بر قراری سیستم پترو-یوآن واحد پول آن کشور برای ارزیابی و پرداخت در معاملات کالا هائی نظیر سنگ های فلزی، گاز طبیعی، زغال سنگ و غلات  هم استفاده شود.

بنا بر این سیاست چندین کشور شروع به جانشین کردن پول های دیگر به جای دلار نمودنند.

ونزوئلا در سپتامبر  سال ۲۰۱۷ شروع به استفاده یوآن  به عوض دلار در صادرات نفت خود نمود ه و از تجار نفت در خواست کرد که از دلار آمریکا در معاملات خود استفاده نکنند. از آن تاریخ پرداخت های بین المللی ونزوئلا بر اساس یک سبد پول های یوآن، یورو و ین ژاپن قرار دارد. به عبارت دیگر ارزش پول ونزوئلا بر اساس میانگین وزنی این سه پول تعین میشود.

روسیه و چین در سال ۲۰۱۰  اعلان کردند که این دو کشور استفاده از دلار را در معا ملات بین خود کاهش داده و به عوض از پول های ملی خود در معاملات تجاری بین دو کشور استفاده خواهند نمود. در نتیجه در سال ۲۰۱۵ ، استفاده از یوآن در معاملات بین روسیه و چین ۲۵۰ در صد افزایش یافت و  به بیش از ۱۲۰ ملیارد یوآن رسید. تعویض یوآن -روبل طی سال ۲۰۱۵ یازده برابر شد و به میزان ۹۲ میلیارد یوآن رسید (حدود ۱۴٫۱ میلیارد دلار). علاوه بر آن معاملات اعتبار نامه ای بر حسب یوآن ۱۲ برابر طی سال ۲۰۱۵ بین کشور افزایش یافت. در همین دوران صادرات نفت روسیه به چین از ۵ در صد نفت وارداتی چین به ۱۵ در صد افزایش یافته است.

ایران در سال ۲۰۰۶  با ایجاد بازار نفت با معاملات فردائی بر اساس یورو  اقدام به معاملات نفتی نمود.

نیجیریه و چین در سال ۲۰۱۰، تفاهم نامه اقتصادی امضا نمودند. بر اساس این تفاهم قرار شد که چین برای ساختن سه پالایشگاه نفت در نیجریه ۲۳ میلیارد دلار تسهیلات به آن کشورعرضه کند. در سال ۲۰۱۳، چین مبلغ ۱٫۱ میلیارد دلار به نیجریه اعتبار داد. یکی از شرایط ارائه این اعتبار افزایش صادرات نفت نیجریه به چین  از بیست هزار بشکه در روز به دویست هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۵ بود. در فوریه ۲۰۱۴، بانک مرکزی نیجریه اعلان نمود که سهم یوآن در پشتوانه ارزی آن کشور از ۲ در صد به ۷ در صد افزایش و به همان میزان از دلار در پشتوانه ارزی خود کاسته است.

بلاخره  اخبار حاکی هست که قرار داد های نفتی بین چین و عربستان  تغیر یافته و این تغییرات شامل پرداخت یوآن برای واردات نفت چین از عربستان است. در صورتی که عربستان از دریافت یوآن برای صادرات نفت به چین اجتناب کند چین واردات نفت از عربستان را کاهش داده و به عوض واردات نفت از روسیه و سایر کشور های نفت خیز را افزایش خواهد داد. در این رابطه مشاهده میشود که واردات نفت چین از عربستان کاهش و واردات نفت چین از روسیه، ایران، عراق و عمان افزایش یافته است. بنا بر این عربستان مجبور است از تکیه خود بر  سیستم پترو-دلار کاسته و به سیستم پترو-یوآن تمایل بیشتری پیدا کند.

نتیجه گیری

واضح هست که سیاست های پولی چین و روسیه سیستم مالی-تجاری بین المللی را که آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم طراحی کرد و مدیریت می کند و نظم جهانی  مبتنی بر قانون (Rule-based order) نامیده میشود، نظمی که تنها منافع کشور های غربی و هم پیمانانشان  را در نظر دارد به چالش کشیده است. هیجان احساساتی و غیر منطقی رهبران سازمان تعرضی ناتو در جریان عملیات نظامی روسیه در اکراین که مضرات عدیده ای برای کشور های تحریم گر ایجاد نموده است  را لازم است از این دید گاه مشاهده نمود.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع