راز اوج‌گیری اختلاف قیمت دلار نیما و آزاد

 گرچه از دیروز دلار در بازار آزاد پس از صعودهای روزهای گذشته مسیر نزولی را در پیش گرفت اما همچنان در سطوح بالای خود به سر می‌برد. دلار وارد کانال ۲۸ هزار تومان شده است و نگرانی از رسیدن به ۳۰ هزار تومان میان فعالان اقتصادی مشهود است. در همین حین نیما اما در کانال ۲۳ هزار تومان به سر می‌برد و اختلاف بیش از ۵ هزار تومانی (بیش از ۲۰ درصد) با نرخ آزاد را شاهد هستیم. همین موضوع کارشناسان و همچنین فعالان اقتصادی را با سوال مواجه کرده است.

اختلاف نرخ دلار آزاد و نیمایی به سقف ۱۳ ماهه رسیده است. در حالی که دلار در بازار تهران در یک ماه اخیر بیش از ۶ درصد رشد کرده و به نزدیکی ۲۹ هزار تومان رسیده بود، نرخ حواله‌های ارزی در بازار ثانویه در مدت مشابه حتی کاهش نزدیک به یک درصدی داشته و همچنان در نیمه کانال ۲۳ هزار تومان قرار دارد.

رانت ارزی برای واردکنندگان؟

حفظ چنین اختلافی در اقتصاد کشور باعث می‌شود تا رانت حاصل از اختلاف بیش از ۵ هزار تومانی (۲۲ درصدی) نرخ آزاد و نیمایی به جیب واردکنندگان سرازیر شود و با تشویق واردات، در تنگنای ارزی کنونی می‌تواند فشار مضاعفی بر نرخ ارز وارد کند. در سوی مقابل، صادرکنندگان را که مجبورند ارز حاصل از صادرات را ۲۲ درصد ارزان‌تر بفروشند، نیز به اعتراض واداشته است و این موضوع به خصوص برای صادرکنندگان کوچک (نسبت به پتروشیمی‌ها و فلزی‌ها) پررنگ‌تر است.

اقتصاد کشور سه نرخ ارز متفاوت را به خود می‌بیند و حاصل این فضای چند نرخی جز رانت و تشدید التهاب نیست. اما نه راه‌حل درست و نه ابزار کافی برای عبور از این فضا وجود ندارد. با همه این موارد اما راه درست همان کاهش نیما با بازار آزاد است. تعهدات ارزی که برای دومین بار در اقتصاد کشور طی ده سال گذشته اجرا می‌شود و صادرکنندگان را به مجبور به فروش ارز در نرخ‌های پایین‌تر می‌کند درنهایت به صادرکنندگان و اقتصاد کشور ضربه خواهد زد.

چرا آزاد گران‌تر از نیما است؟

به گزارش اقتصاددان به نقل از بورسان،  اما سوالی که در هفته‌های گذشته بارها از سوی مخاطبان مطرح شده که چرا این همه اختلاف نیما با آزاد زیاد شده است. سناریوهای متفاوتی در این خصوص مطرح می‌شود و اما نتیجه تمام سناریوها معمولا به یک نتیجه ختم می‌شود. در میان سناریوهای مطرح‌شده موج خروج سرمایه و تقاضای خرد ارز در بازار آزاد نیز مشاهده می‌شود. در حالی‌که نیما ارز واردات کشور را تامین می‌کند اوج‌گیری نرخ دلار در بازار آزاد شاید به خروج سرمایه اشاره داشته باشد. در این خصوص برخی کارشناسان افزایش خریداران ایرانی در بازارهای مسکن کشورهای همسایه مانند ترکیه از دلایل تب تقاضا در بازار آزاد ارز می‌دانند. این هشدار باید به دولت رییسی داده شود که اختلاف کنونی ارز آزاد و نیما علاوه بر رانت و تخریب ساختارهای اقتصادی از تشدید خروج سرمایه به دلایل مختلف مانند تشدید بی‌اعتمادی به آینده حکایت دارد.

در این شرایط گرچه اخبار امیدوارکننده‌ای از رشد تجارت خارجی یا آزادسازی منابع ارزی بلوکه‌شده کشور شنیده می‌شود که می‌تواند با تقویت عرضه نیما از ادامه رشد ارز در این بازار جلوگیری کند اما همچنان علامت هشدار ارزی در بازار آزاد روشن است و حتی سرازیر کردن منابع ارزی برای سرکوب نرخ در بازار آزاد نیز راه‌حل اساسی برای کنترل شرایط در میان‌مدت نیست.

راه‌حل چیست؟

راه موقتی عبور از این مخمصه یا در کاهش نرخ بازار آزاد است یا آنکه اجازه رشد به نرخ نیمایی داده شود. اما وقتی عمیق‌تر به داستان نگاه می‌کنیم اصل این داستان به نبود اعتماد کافی به آینده اقتصاد و کشور اشاره دارد و باید به فکر راهی برای کاهش التهاب در اقتصاد کشور بود. برخی راه چاره در کوتاه‌مدت را احیای برجام و اطمینان‌بخشی نسبت به آینده می‌دانند.

دلار آزاد اما طی روزهای اخیر در حال سقف‌شکنی بوده و حتی اخبار اخیر در مورد آزادسازی دلارهای بلوکه شده نتوانست مانع از رشد آن شود. احیای برجام احتمالا تنها عاملی باشد که بتواند در ماه‌های پیش رو افسار رشد دلار را بکشد. در خصوص بازار نیما اما گفته می‌شود که عرضه در آن افزایش یافته و احتمالا همین موضوع عامل پایین بودن نرخ‌ها در این سامانه تلقی شود. رئیس کل بانک مرکزی گفته است «در ۷ ماه و نیم ابتدایی امسال نسبت به کل سال گذشته، عرضه ارز در سامانه نیما بیشتر بوده است». او تایید کرده که محدودیت‌های مربوط به برخی وجوه خارج از کشور نیز رفع شده و همین موضوع به افزایش عرضه در بازار کمک کرده است.

اما سوال اصلی در ذهن فعالان بازارها آن است که اگر عرضه ارز افزایش داشته است چرا روند نرخ‌ها همچنان صعودی است؟ آیا این مسأله به آن معناست که اگر میزان عرضه کاهش یابد، قیمت دلار سطوح بسیار بالاتری را لمس خواهد کرد؟

سناریوی شکست مذاکرات وین و تشدید تحریم‌ها از همین جهت برای نرخ ارز تهدیدآمیز است. فراموش نکنیم دلار تنها حدود ۵ درصد تا رسیدن به مرز روانی مهم ۳۰ هزار تومان فاصله دارد.

منتظر تورم بیشتر باشیم؟

بر اساس نمودار و وقتی روند تاریخی ۴ سال اخیر بازار ارز و نیما (یا ثانویه) را مشاهده می‌کنیم هر زمان اختلاف آزاد با نیما افزایش پیدا کرده به دنبال آن یا آزاد افت شدیدی را تجربه کرده یا این‌که نرخ نیمایی مسیر صعودی را در پیش گرفته است. معمولا هر زمان دلار رشدهای هیجانی را تجربه کرد مانند نیمه دوم سال ۹۷ یا نیمه نخست سال ۹۹ در ادامه شاهد کاهش نرخ دلار در بازار آزاد و کاهش فاصله با نرخ نیما بودیم و حتی در برخی مواقع دلار نیما به کمتر از دلار آزاد نیز رسید. اما هر زمان واقعیت‌های اقتصادی و عدم بهبود چشم‌انداز آتی خود را نشان داد نیما مسیر صعودی را در پیش گرفت و فاصله خود را با آزاد کاهش داد. در شرایط کنونی گرچه نشانه‌های بهبود درآمد ارزی کشور نسبت به قبل مشاهده می‌شود که نوید کاهش آزاد و در نتیجه کاهش فاصله با نیما را می‌دهد اما در نقطه مخالف وضعیت متغیرهای پولی در اقتصاد کشور و رشدهای بی‌محابای نقدینگی از دلار بازار آزاد حمایت می‌کند. در این شرایط است که شاید نخستین نشست دولت رییسی برای احیای برجام در آذرماه نقش سرنوشت‌سازی برای نرخ‌های آزاد و نیما دارد.

بی‌نتیجه بودن مذاکرات می‌تواند تب دلار آزاد را تشدید کند و نیما را مجبور به رشد بیشتر کند. در این شرایط ارز وارداتی گران‌تر می‌شود و اثرات آن مشابه چند سال گذشته در شاخص قیمت مصرف‌کننده و تورم مشاهده خواهد شد.