ذخایر‌آبی؛میان هشدار و بحران

وضعیت تامین منابع آبی تهران دچار چالش شده تا جایی که سناریوهای بدبینانه‌ای برای هفته‌های آتی درنظر گرفته شده است؛ هرچند پیش‌بینی می‌شود پاییز را با کمترین چالش پشت‌سر می‌گذاریم اما نمی‌توان شرایط موجود را کتمان کرد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب تهران اواخر مهر در برنامه‌ای تلویزیونی با بیان اینکه مصرف آب شرب روزانه تهران ۳ میلیون مترمکعب است، اعلام کرد که تهران فقط برای ۱۰۰ روز آب دارد. او هشدار داد؛ اگر تمهیدات لازم و صرفه‌جویی صورت نگیرد، اوایل زمستان به مشکل خواهیم خورد. اکنون ۳۰ روز از این هشدار می‌گذرد. با یک حساب سرانگشتی متوجه می‌شویم که تهران تنها برای ۷۰ روز آب دارد. این اتفاقات اما در شرایطی رخ می‌دهد که ایران در هفته‌های اخیر شاهد ناآرامی‌های اجتماعی بوده است و اگر کمبود آب چه در بخش شرب و چه در حوزه کشاورزی به درستی مدیریت نشود، احتمال دارد با تبدیل شدن این کمبود به بحران آب، شاهد بروز مشکلات تازه باشیم. مشکلاتی که در دو سال گذشته در استان‌هایی نظیر خوزستان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، سیستان و بلوچستان و همدان رخ داد و حالا بازهم، همین استان‌ها و البته دیگر استان‌های کم‌آب کشور نیز مستعد چنین وضعی هستند.

آمار مقایسه‌ای بارش‌ها

به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان‌صنعت ،   براساس آخرین آمار اعلام‌شده توسط دفتر مطالعات پایه منابع آب، از ابتدای سال آبی تا بیستم آبان‌ماه، ارتفاع کل بارش‌های جوی کشور معادل ۱۹ میلی‌متر است. این مقدار بارندگی نسبت‌ به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۱/۲۱ میلی‌متر) ۱۰ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۳/۱۷ میلی‌متر) ۱۰ درصد افزایش را نشان می‌دهد. همچنین میزان کل خروجی سدهای کشور در بازه زمانی ابتدای سال آبی تا بیست‌ویکم آبان‌ماه، ۰۷/۳ میلیارد مترمکعب بوده و نسبت ‌به سال گذشته ۶ درصد کاهش یافته است. در مدت زمان مشابه سال گذشته، میزان کل خروجی سدهای کشور ۲۶/۳ میلیارد مترمکعب بوده است. میزان کل ورودی آب به سدهای کشور، یک درصد افزایش داشته و ۷۵/۱ میلیارد مترمکعب در این بازه زمانی است.
همچنین حجم فعلی آب موجود در مخازن ۸۰/۱۷ میلیارد مترمکعب بوده که در سال گذشته ۷۷/۱۷ میلیارد مترمکعب بوده است. با توجه به اینکه ظرفیت کل مخازن سدها ۵/۵۰ میلیارد مترمکعب بوده، اکنون پرشدگی سدها به ۳۶ درصد رسیده است.

کاهش و افزایش مخازن آبی

موجودی مخزن ۲۰ سد در کشور کاهش داشته که از این بین می‌توان به کاهش ۳۸ درصدی حجم «سد ۱۵ خرداد» در حوضه قمرود، کاهش ۵۳ درصدی حجم سدهای چاه نیمه در استان سیستان‌وبلوچستان و کاهش ۲۰ درصدی حجم مجموع سدهای پنج‌گانه تهران اشاره کرد. حجم آب «سد استقلال»، ۱۳۹ درصد و شمیل و نیان در استان هرمزگان ۱۸۹ درصد رشد داشته؛ همچنین در استان خوزستان حجم «سد دز» ۴۰ درصد و زنجیره کارون ۱۱ درصد افزایش یافته است. حجم آب «سد دوستی» در خراسان‌رضوی کاهش ۳۳ درصدی و آب «سد شیرین‌دره» خراسان‌شمالی کاهش ۲۰ درصدی دارد. همچنین در حوضه قمرود سد «کوچری» گلپایگان شاهد کاهش هشت درصدی حجم مخازن و در استان کرمانشاه در سد «سلیمان‌شاه» گاوشان با کاهش ۲۲ درصدی حجم مخازن مواجه هستیم. علاوه بر این در «سد شهر بیجار» گیلان نیز وضعیت مخزن نشان‌دهنده کاهش ۵۳ درصدی است.
در همدان نیز «سد آبشینه» اکباتان ۸۷ درصد کاهش و در زنجان سد تهم ۵۴ درصد و سد ایلام ۵۴ درصد کاهش حجم مخزن را تجربه می‌کند. درمجموع ۱۳ سد حوضه دریاچه ارومیه ۱۴ درصد، سد یامچی در استان اردبیل ۶درصد و «سد ملاصدرا» درودزن در استان فارس ۲۷ درصد نسبت به سال قبل افزایش مخزن داشته است. حجم آب پشت سد زاینده‌رود به ۱۳۴ میلیون مترمکعب رسیده که برابر ۱۱ درصد از حجم سد بوده و نسبت به سال گذشته ۲۳ درصد کاهش را ثبت کرده است.

استان‌های درگیر بی‌آبی

در همین رابطه «محمد درویش» فعال محیط‌زیست  گفت: با توجه به شرایط کم‌آبی کنونی و برنامه دولت برای ایجاد محدودیت در تخصیص آب کشاورزی، ممکن است در ماه‌های آینده، مهم‌ترین استان‌های تولیدکننده محصولات کشاورزی در ایران یعنی استان‌های خوزستان، فارس، خراسان رضوی، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی بیش از سایر استان‌های کشور با بحران تامین آب مورد نیاز در بخش کشاورزی روبه‌رو شوند.
درویش با تاکید بر اینکه نباید نگران تامین آب شرب مناطق مختلف کشور در ماه‌های آینده بود، بیان کرد: مجموع آمار وزارت نیرو و پیش‌بینی‌های هواشناسی نشان می‌دهد که با وجود پایین بودن سطح ذخایر سدها، در چند ماه آینده مشکلی در حوزه تامین آب شرب مردم ایران به وجود نخواهد آمد. اساسا همیشه در فصل پاییز، مخازن سدها در پایین‌ترین حد خود قرار داشتند و بزرگنمایی مساله کم‌آبی فعلی، غیرمنطقی به نظر می‌رسد، زیرا بررسی‌های هواشناسی نشان می‌دهد که در هفته‌های آینده شاهد بارندگی‌های بهتری خواهیم بود و حتی اگر این اتفاق نیفتد، بازهم این طور نیست که مخازن سدهای ایران برای ماه‌های آتی نتواند پاسخگوی نیاز تامین آب شرب مردم باشد.
رئیس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در ادامه تاکید کرد: با وجود اینکه به نظر می‌رسد در ماه‌های آینده مشکل زیادی از بابت تامین آب شرب ایجاد نشود، ولی شکی نیست که ما در بلندمدت حتما باید رویکرد خودمان را درباره مصرف شدید آب در بخش کشاورزی در تمام نقاط ایران و استقرار صنایع آب‌بر در مناطق کم‌آب کشور تغییر دهیم، یعنی ما باید به سمت تعریف نوعی از اقتصاد برویم که آب‌محور نباشد و اساسا باید چیدمان توسعه ایران را برمبنای واقعیت‌های اکولوژیکی کشور عوض کنیم و به سمت استفاده از ظرفیت‌های موجود توسعه در حوزه‌های غیرآب‌محور نظیر انرژی‌های تجدیدپذیر، گردشگری و صنایع‌ های‌‌تک برویم.

وضعیت هشدارآمیز آب

«احد وظیفه» رئیس مرکز اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی نیز با اشاره به وضعیت سدهای استان تهران  گفت: براساس آخرین عدد از داشته‌های سدهای استان تهران که به اواخر مهر برمی‌گردد و میزانش در سایت وزارت نیرو هم ثبت شده است، نشان می‌دهد که میزان آب پشت سدها بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون مترمکعب است، که البته همه این آب قابل برداشت نیست چراکه برای حفظ بدنه سد و پیشگیری از شکستگی و مشکلاتی چنین، باید تا میزانی از آب همیشه پشت سد بماند. پس این رقم هم به معنی همه آب قابل برداشت از سدها نیست. به همین دلیل از آنجا که مصرف روزانه آب در تهران ۳ میلیون مترمکعب اعلام شده است، پس در حال حاضر حدود ۷۰ روز ذخیره آب در سدهای استان تهران موجود است.
وی افزود: یکی از مهم‌ترین دلایل کمبود آب پشت سدهای استان تهران کاهش بارندگی و خشکسالی است. آخرین‌باری که در تهران بارش کافی و خوب داشتیم به سال ۱۳۹۸ برمی‌گردد، سال ۹۹ هم بارندگی بد نبود اما طی سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ با کاهش ۳۵ درصدی بارندگی نسبت به میزان نرمال روبه‌رو شده‌ایم. به عبارتی طی سال آبی اخیر مجموع بارش‌ها ۱۹۱ میلیمتر بوده که نسبت به شاخص بلندمدت بارش‌ها یعنی عدد ۲۹۴ میلیمتر، ۱۰۳ میلیمتر کمتر باران داشته‌ایم.
این کارشناس بیان کرد: البته بخشی از این مشکل به مصرف بیش از حد است. قسمتی از آب ورودی به پشت سدها از سرچشمه‌ها و منابع بالادستی می‌آید، در حالی که اگر گشت و گذاری به دره‌های تهران داشته باشید، می‌بینید که سرچشمه‌ها را با اتاقک‌هایی محصور کرده و بعد حوضچه‌هایی ساخته و با یک لوله پلاستیکی آب چشمه را به سمت باغات و مزارع و ویلاها هدایت کرده‌اند. این درحالی ا‌ست که اغلب این باغات و مزارع یا غیرمجاز هستند و یا به شکل غیرمجازی گسترده شده‌اند. درواقع سرچشمه‌های تهران به جای اینکه به سدها برسند از همان منبع به دست خوش‌نشین‌ها می‌رسند.
وظیفه در پاسخ به اینکه آب در تهران جیره‌بندی می‌شود یاخیر، گفت: درحال حاضر چون در آغاز فصل سرما هستیم، به خاطر حذف کولرها و کمتر شدن میزان دوش‌گرفتن و حمام کردن و همچنین پیش‌بینی بارش در اواخر آبان و ماه آذر، امیدواریم که با کمبود آب مواجه نشویم، البته بخش زیادی از منابع آبی تهران از چاه‌های زیرزمینی هم تامین می‌شود. بر این اساس برای سال جاری بعید است که با جیره‌بندی آب روبه‌رو می‌شویم. اما درباره آینده نگران هستیم. در هر صورت وضعیت آب کاملا هشداری و خطرناک است، باید توجه کنیم آب خلق نمی‌شود، روند بارش‌ها نزولی شده، با گرم شدن زمین و خشکسالی روبه‌رو هستیم، دما و به تبع آن تبخیرها افزایش یافته است و در نهایت افزایش جمعیت هم داریم و همه این عوامل یعنی با بحران و جیره‌بندی آب در سال‌های آینده روبه‌رو می‌شویم؛ همان اتفاقی که امسال در همدان رخ داد و مردم با گالن دنبال آب بودند.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع