دورنمای ماشین های هوشمند در خدمات بهداشت و درمان

به گزارش اقتصاددان یک متخصص هوش مصنوعی در یادداشتی اختصاصی برای اقتصاددان نوشت:
از زمان ساخت اولین ربات ها ذهن طراحان همواره روی دو موضوع مشغول بوده است :
۱- از ربات ها می توان در چه نقش ها و محیط هایی استفاده کرد که حضور در آنها برای انسان مناسب نیست.
۲- ربات ها چه نقشی می توانند در بهبود فرآیند ها از انجام عملیات حساس تا ارائه بهتر خدمات ایفا کنند؟
تاکید بر این دو سوال و تلاش برای پاسخ به نیاز های روز افزون بهداشت و درمان توسط متخصصان حوزه های مهندسی و پزشکی بود که پای ربات ها را به حوزه پزشکی نیز باز کرد. ربات های پزشکی (Medical Robots) از جمله ابزار های فناوری محور روبه رشدی هستند که پیشرفت شان را در دو حوزه کاربرد مکاترونیک در پزشکی و اهمیت شان در تلفیق بخش های مهندسی با بهداشت و سلامت می توان بررسی نمود. در تعریف ساده ربات های پزشکی ابزار های خدماتی حرفه ای در داخل و خارج از مراکز درمانی به شمار می روند که در راستای پیشرفت سطح کلی مراقبت از بیمار استفاده می شوند. توجه به استفاده از ربات ها در توانبخشی و جراحی های از راه دور، رشد استارتاپ های رباتیک در حوزه درمان و نقش سیستم های رباتیک در کاهش هزینه های بهداشتی از جمله فاکتور هایی هستند که در روند زو افزون توجه به کاربرد های ربات ها در خدمات بهداشت و سلامت نقش دارند. بر اساس اعلام فدراسیون جهانی رباتیک فروش ربات های پزشکی بین سال های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ بیش از ۷۳ درصد رشد داشته است که ۲٫۷ درصد از کل فروش ربات های خدماتی را شامل می شود. مقرون به صرفه بودن سیستم های هوشمند رباتیک در جراحی های رباتیک و مراقبت از سالمندان از جمله دلایل این رشد سریع می باشند.
چرا ربات های پزشکی مهم اند؟
اگرچه از ابتدای توسعه ربات های متحرک (Mobile Robots) و بازوهای رباتیک (Robotic Manipulator) بحث استفاده از آن ها در عملیاتی مانند ضدعفونی کردن خودکار محوطه ها، دارو رسانی و فیزیوتراپی داغ بود اما ریشه های توسعه استفاده از ربات های پزشکی و به طور کلی ربات ها در بخش های خدماتی را می توان در چند دایره مهم بررسی کرد. نخست آن که با معرفی صنعت نسل ۴ در سال ۲۰۱۷ و خصوصیات این نسل از صنعت که عنصر ارتباط انسان و ماشین را تسهیل می کند توجه به نقش ماشین ها در انجام عملیات و ماموریت ها در همکاری با انسان بیشتر شد و رشد فزاینده فناوری های تحول آفرین دیجیتال مانند هوش مصنوعی و اینترنت اشیا در بهبود کیفیت انجام فرآیند ها توسط ماشین های رباتیک از جمله عوامل دیگر در توسعه بازار ربات های خدماتی می باشند. با این که از زمان شیوع ابولا در سال ۲۰۱۵ ، برنامه های دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی در طراحی و پیاده سازی فرآیند های اتوماسیون جایگزین انسان در زمان های بحرانی شروع شده بود اما پاندمی ویروس Covid_19 و نیاز به انجام طیف وسیعی از ماموریت ها بدون دخالت مستقیم انسان مانند خطوط تولید تجهیزات مراقبتی مهم ترین نقش را در توجه به توسعه سیستم های رباتیک در ذهن طراحان و تصمیم گیرندگان داشتند. یکی از نمونه های ملموس ربات هایی که در دوران کرونا وارد فاز عملیاتی شدند ربات های ضد عفونی کننده محیط با اشعه فرابنفش (UVD) ها هستند. دانمارک از جمله پیشتازان استفاده از این ربات ها در ضدعفونی سازی فضای بیمارستانی به شمار می رود. ربات های UVD قادر اند در مدت زمان ۸ الی ۱۰ دقیقه ای بیش از ۹۹٫۹ درصد عوامل بیماری زای اتاق بیماران را از بین برده و محیط را برای استفاده های بعدی آماده کنند. قابلیت حرکت هوشمند به سمت فضای مشخص شده بدون دخالت انسان از جمله ویژگی های مثبت این ربات ها به شمار می رود. توسعه استفاده از ربات های دارو رسان در کشور های با بازار مصرف وسیع مثل چین و هندوستان مورد دیگری است که پیش بینی می شود بعد از عملیاتی شدن تاثیر مهمی در بازار ربات های دارو رسان هوشمند داشته باشد. استفاده از ربات ها در خدمات پزشکی از راه دور شاخه منشعب دیگری است که بیشترین تغییر و جهش را در دوران کرونا شاهد بود. مقررات قرنطینه و نیاز به ارائه خدمات در مناطق دور افتاده از دلایل توسعه ربات های پزشکی از راه دور(telepresence) به شمار می روند.

حوزه های کلیدی توسعه ربات های پزشکی
امروزه کسب و کار های مبتنی بر ارائه خدمات رباتیک در پزشکی به دو دسته خدمات عمومی و خدمات تخصصی تقسیم بندی می شوند. بیشترین تمرکز خدمات تخصصی رباتیک بر روی خدمات توانبخشی و عملیات جراحی حساس متمرکز است. در سال ۲۰۱۹ شرکت بیولینک یک اسکلت رباتیک هوشمند را ارائه داد که قادر است در راه رفتن و حفظ تعادل بیماران دارای مشکل نخاعی به خوبی عمل کند. در همان سال بود که شرکت Intuitive Surgical توانست مجوزات FDA برای سیستم جراحی رباتیک داوینچی را دریافت کند. یک سال بعد بود که شرکت Stryker توانست مجوز دولت ژاپن برای ربات جراحی محدود زانو به نام Mako را به دست آورد. از سال ۲۰۲۰ روند استفاده از هوش مصنوعی برای بالا بردن دقت عملیات و پردازش داده ها در سیستم های رباتیک به خصوص سیستم های تصویر برداری افزایش یافته است. این موضوع اهمیت استفاده از ابزار های یادگیری ماشین در افزایش دقت جراحی ها به خصوص جراحی هایی مانند استریو تاکتیک (SRS) را مشخص می سازد. از جمله دیگر بخش های تخصصی رباتیک پزشکی می توان به لاپاروسکوپی، جراحی های ارتوپدی، جراحی های اندام ها و خدمات داروسازی اشاره نمود. با رشد نوآوری در حوزه پزشکی رباتیک و تلفیق حوزه های مختلف از جمله نانو فناوری، پیش بینی می شود ۳ حوزه دیگر از جمله نانو ربات های دارو رسان تزریق شونده به بدن، میکرو ربات های یکبار مصرف نمونه بردار و ربات های انجام عملیات جراحی بدون دخالت انسان در ۱۰ سال آینده دارای بیشترین میزان رشد باشند. هرچند که شاید جالب ترین بخش در ربات های پزشکی را می توان ربات های دارای تعامل با انسان (Interaction) دانست که می توانند در بهبود مراقبت از کودکان و سالمندان به کار روند.
دورنمای بازار ربات های پزشکی
در حال حاضر آمریکا در مقام اول و اتحادیه اروپا در مقام دوم بازار کسب و کار های رباتیک پزشکی قرار دارند. آسیا نیز رتبه سوم توسعه سیستم های رباتیک پزشکی را به خود اختصاص داده است. به نظر می رسد روند روبه رشد کسب و کار های رباتیک پزشکی بر ۳ حوزه متمرکز خواهند بود که عبارت اند از استفاده از فناوری هوش مصنوعی در توسعه کمی ابزار ها و بالا بردن دقت و کیفیت عملیات در عین کاهش دخالت انسان در جراحی ها، استفاده از ابزار های ارتباطی سریع مانند شبکه های ۵G برای تسهیل خدمات پزشکی از راه دور و توسعه استفاده از سیستم های هوشمند در زنجیره ساخت، تولید و توزیع دارو. آمار ها نشان می دهند که بازار ربات های پزشکی در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۸٫۱۶ میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که کارشناسان تخمین می زنند تا سال ۲۰۲۸ و با توسعه استفاده از ابزار های رباتیک در مراقبت مستقیم از بیماران، بازار کسب و کار های این ربات ها به بیش از ۲۳٫۹۲ میلیارد دلار خواهد رسید. اهمیت رشد ربات های پزشکی نه صرفا در بعد مالی شان بلکه در سر ریز فناوری به خصوص در خودکار سازی فرآیند های بهداشتی و درمانی ملموس خواهد بود. ماشین های هوشمندی که قادر به انجام عملیات بسیار دقیق در نقاط دور دست و بدون دخالت انسان باشند بخش مهمی از پلتفرم های خدماتی نسل جدید به شمار می روند و ابزار های رباتیک پزشکی به عنوان ثمره تلفیق صنعت نسل ۴ با حوزه های درگیر در سلامت و درمان جوامع انسانی بخشی از روند تکینگی (Singularity) انسان با ماشین ها به شمار می روند جایی که در آن مصنوعات الکترومکانیکی بشر نقش مهمی در بهبود سطح دسترسی به خدمات با کیفیت حوزه های سلامت و درمان ایفا خواهند نمود.

م.حاجی زاده