درآمدی بر لوطی های تهران قدیم

لوطی ها از ناموس مردم حراست می کردند
آئین جوانمردی یا همان فتوت که از زمان های دور بین مردم سراسر جهان وجود داشته و امروزه نیز این آئین در بین اقشار مختلف با توجه به اقتضای زمان بروز و به اوج خود رسیده و در مواردی نیز به افول نزدیک شده ولی این آئین با توجه به فطرت بشر و نوع دوستی که درنهاد او نهفته است هیچ وقت به فراموشی سپرده نشده و در مواقع اضطرار این آئین جوانمردی به اوج خود رسیده است. امروز این آئین بین جوانمردان و صنوف مختلف و با سلیقه های متفاوت جاری و ساری است.
فتوت نامه در باب منش، عقاید، قوانین و آداب جوانمردی نوشته شده است که بخش قابل توجهی از ادبیات عامیانه را شکل داده و نماینده فرهنگ توده های مردم این مرزوبوم در روزگاران گذشته بوده.این سلسله تعالیم اخلاقی به یک نوع حکمت عملی برای عامه ی مردم در آمده و در دوره های فتوت کارساز بوده است.
این انسان های آزاده و بزرگوار در ادوار پراشوب و به هنگام فترت ها و انتقال قدرت ها و انحطاط و تغییر حکومت ها پناه مردم سرزمین خود، بالاخص ساکنان شهرها بوده اند و آنها را از گزند انواع تجاوزات محفوظ داشته و با تعمیم اصول و مبانی جوانمردی به همه¬ی جنبه های زندگی و به روابط انسانی حال و هوایی از محبت و دوستی بخشیده اند و بدین نحو سرمایه گران بهایی از عشق و محبت و کف نفس و خویشتن داری و مدارا و گذشت برای ما به جا گذاشته اند سرمایه ای که برای امروز و فردایمان نیز بسیار کارامد است و در وضعیت کنونی کشور همگی سخت بدان نیازمندیم زیرا خردمندان جامعه بشری معترف اند که انسان امروز نیاز مبرم به ارامش و مدارا و تساهل و تسامح و تفاهم قلبی و تحمل دیگران را دارد و در دنیای صنعت زده آزمند معاصر تجربه زندگی نشان داده است که پیشرفت علوم و فنون و صنایع و ارتباطات به تنهایی ادمی را به آن هدف های مالی و معنویت متعالی نمی رساند.
به عقیده فتیان اولیه دوازده کس شایسته ورود در مسلک فتیان نبودند: کاهن، خوگرفته به شراب خواری، دلاک، دلال، جولا، قصاب، جراح، صیاد، کارگزاران دیوان دولتی و محتکر به دلیل همین شرایط سخت در ورود به جرگه فتیان اولیه بود که بعدها فتوت اصنافی به وجود امد بی گمان از جالب ترین و ارزشمندترین فتوت نامه ها، فتوت نامه های صنفی است در این میان می توان به فتوت نامه چیت سازان، آهنگران، سلمانیان، سقایان، قصابان و طباخان و… اشاره نمود.
اهل صنایع در گذشته در تلاش جهت خودکفایی و استقلال و رهایی از وابستگی را به خود فرض میدانستند.از سوی دیگر امید خود باوری، همت بلند و اراده قوی استفاده از فرصت ها و سرعت مطلوب در کار، استفاده کامل از دانش و امکانات موجود تلاش و جدیت در انجام کار همراه با پیگیری و استقامت، تحمل مشکلات و مشقات ، باور به توان انجام کار و پرهیز از اظهار ناتوانی از صفات و مرام ایشان بوده است. از صفات بارز اهل پیشه، یکی لزوم مراعات تعهد ها و قراردادها. دو دیگر دوری از صفات آزمندی، طمع،خیانت، فریب، اسراف، ظلم، کفران نعمت ها، احتکار و سه دیگر لزوم رعایت عدالت و انصاف را می توان به شمار آورد.
در فتوت اصنافی کار و تلاش اقتصادی و خدماتی به عنوان یک سلوک دینی شمرده شده و کار به عنوان یک وظیفه الهی مطرح است و این همان وظیفه گرایی دینی در کار و پیشه است. داشتن نیت تقرب در کار و تولید بر اهل پیشه فرض بوده و در دیدگاه ایشان کار و تولید به صورت یکی از عمل صالح تلقی می شود.
پیشینیان بر این اعتقاد بودند که تمامی پیامبران گذشته و امامان هرکدام صاحب حرفه ای بوده اند. در صنف، یک (ولی) داشته و رسم براین بود که وضع و ابتکار حرفه را به شخصی که معمولا نبی، حکیم، پادشاهی مومن و یا یکی از صالحان بود نسبت دهند. صنعت گران معتقداند که اصالت حرفه از شناخت ولی که آن را پایه نهاده محقق می گردد و با این شناخت برای کارآموز اطمینان خاطر حاصل می شود و رغبت او نسبت به آن کار افزوده می گردد و می پندارند که معرفت ولی کسب را حلال می گرداند.
در فتوت نامه بنایان می خوانیم: اگر پرسند که اول بنا که بود بگو که اول بنا ابراهیم خلیل بود که خانه کعبه بنا کرده اگر پرسند بزرگتر بنایان که بود بگو که پیامبر ما بود چون سیل بیامد و بنای کعبه بنشست حضرتش با دیگر مومنان به تجدید بنای ان اقدام نمودند. اگر پرسند که بهترین بنایان که بود بگو علی(ع) بود، که در بنای مسجد مدینه پیامبر را معاضدت کرده و او سر جوانمردان است و بزرگترین در این مقام.
فارغ از فتوت و جوانمردی در صنایع پهلوانان و عیاران و لوطی ها نیز از جایگاه ویژه ای در نزد مردم شهرها و روستا برخوردار بوده اند انها با تشکیل دسته و جماعتی مخصوص حافظ منافع مال و جان وعفت مردم محله ها را به دوش می کشیدند و از خانه های مردم نگهبانی می کردند به عنوان نمونه در تهران قدیم جوانمردان از جان گذشته و عیاران پاک باخته ای بودند که بسیاری از خصوصیات انسان های آزاده و شریف و حامیان مظلومان و ضعیفان در مانده را در خود جمع داشته اند و در واقع آیین مروت و سنت های آزادگی و مردانگی و حمایت از مظلوم را شعار خویش می دانستند. یک لوطی آدم رک گوی بی پروایی بود که در عین سادگی و تواضع حاضر نبود زور از کسی بشنود و یا حرف توهین امیز و به اصطلاح بخاطر جیفه دنیایی پیش این و آن سر خم کند و یا اینکه تملق و خوش آمد هرکس و ناکسی را بگوید. می گویند وقتی یک لوطی اصیل خونش به جوش می آمد و رگ غیرتش تحریک می شد دیگر بر روی پای خود بند نبود و آماده بود تا هر حادثه و ماجرایی را پذیرا شود.
در تهران قدیم اگرچه هر لوطی به یک محله و تکیه و خیابان مخصوص تعلق داشت ولی اکثرا دایره کارشان به ان محله ای که او جز ساکنانش بود محدود نمی شد و یک لوطی یا لوطی های دیگر حمایت از مظلومان و ناموس کسانی که در سایر محلات هم بودند جز وظایف خود می دانستند.
از لوطی های قدیمی تهران می توان به چند چهره سرشناس دوره معاصر از جمله لوطی صالح، لوطی عظیم، لوطی اکبرخان و لوطی نایب ولی را نام برد.
در پایان این مطلب سئوالی مطرح می گردد:
چگونه ما می نوانیم: با گرایش به صنف جوانمردان، فتیان، لوطی ها و مشدی ها با مشکل این روز کشورمان به این جملات نه بگوئیم : نه به اختلاس ، نه به رانت و نه به فساد. (نارف )

تدوین
علی اصغر افتخاری