دار قالی با بیکاری گره‌خورده است

 خراسان رضوی یکی از مناطق مهم تولید فرش در ایران است که تعداد بسیار زیاد کارگاه‌های فرش، گویای اهمیت و گستردگی تولید این محصول در این منطقه هستند.

به‌طورکلی در خراسان بیشتر از ۲۰۰ هزار کارگاه قالی‌بافی با بیشتر از ۴۰۰ هزار بافنده مشغول فعالیت هستند که حالا چند سالی است که کرونا، تحریم و کاهش صادرات فرش این رقم‌ها را نزولی کرده است.گفته می‌شود که فرش «پازیریک» قدیمی‌ترین فرش جهان در منطقه خراسان بافته‌شده است و  همین مسئله به‌خوبی نشان‌دهنده قدمت و سابقه طولانی قالیبافی در این منطقه است.

سرزمین خراسان از شرایط آب و هوایی خاصی برخوردار است و وجود مراتع وسیع در این منطقه موجب گستردگی مراکز پرورش دام شده است به همین دلیل پشم استفاده‌شده در بافت فرش دستبافت خراسان از نوع مرغوب و باکیفیت است و لذا انتخاب پشم مرغوب در بافت گره را می‌توان ویژگی فرش خراسان دانست.

قالی‌هایی که آب رفت
در روستاهای تربت‌حیدریه و به‌ویژه شهرستان کاشمر می‌توان بیشترین دارهای قالی را یافت و لذا قریب به‌اتفاق دختران و مادرانشان و حتی پسرها باکار قالی‌بافی آشنا هستند و گره بر تاروپود قالی نه‌تنها گره از معیشت زندگی آن‌ها بازکرده بلکه در نقش‌آفرینی هویت آن‌ها در جهان تأثیرگذار است.

متأسفانه در طی چند سال گذشته به دلیل کاهش صادرات قالی و هم‌چنین شیوع کرونا بازار فرش دست‌بافت در خراسان رضوی  رو به افول گذاشته است و بسیاری از جوانانی که تا دیروز پای این دارهای قالی هنر خود را به رخ می‌کشیدند حالا کوله‌بار هجرت به سمت شهرهای بزرگ مانند مشهد بستند تا بتوانند نانی برای خود دست‌وپا کنند.

حسین باقری یکی از همین بافنده‌های فرش دست‌بافت در  تربیت حیدریه به ما می‌گوید:  مشکلات فروش فرش به دوران کرونا منحصر نمی‌شود بلکه بیش از ۱۰ سال است که تحریم‌ها بر فروش این محصول سایه انداخته است.

وی اظهارمی کند: متأسفانه دستمزد بافندگی قادر به تأمین هزینه بافنده‌ها نیست و لذا بسیاری از آن‌ها به‌ویژه جوانان رغبتی برای نشستن پای دار قالی ندارند.

این بافنده فرش به ما می‌گوید: پس این‌همه سال گره زدن بر تاروپود فرش هنوز بسیاری از این افراد بیمه ندارند و لذا نمی‌توانند به این شغل دلگرم باشند.

وی بابیان اینکه دیگر بافت فرش‌های بزرگ صرفه اقتصادی ندارد و تا نقد شدن آن زمان بسیاری باید تلف کرد می‌افزاید: در حال حاضر اقبال فروش با تابلو فرش‌هاست لذا بسیاری از بافندگان ترجیح می‌دهند تا تابلو فرش تولید کنند زیرا زمان بافت آن و هم‌چنین مواد به‌کاررفته باقیمت کمتری همراه بوده و در عوض به دلیل ارزان‌تر تمام شدن نسبت به یک فرش ۱۲ متری مشتری بیشتری در داخل و خارج دارد.

دستمزدهای ناچیز
به گزارش اقتصاددان به نقل از  بازار  ،   این بافنده و طراح فرش به ما می‌گوید: متأسفانه مسئولان در تربیت و آموزش جوانان برای حفظ این هنر سنتی و ملی تلاش منسجم و سازمان‌یافته‌ای را در دستور کار قرار ندادند برای همین در حال حاضر تنها افراد مسن و قدیمی پای دارهای قالی مشغول کار هستند.

باقری در خصوص این نقیصه می‌گوید: دستمزد یک بافنده فرش روزانه از ۵۰ هزار تومان تجاوز نمی‌کند این در حالی است که به همین فرد در مزارع برداشت محصول روزی ۷۰ تا ۱۰۰ هزار تومان پرداخت می‌شود و یا در مشاغلی مانند بنایی روزانه ۲۵۰ هزار تومان مزد می‌گیرند.

این بافنده قدیمی می‌افزاید : طبیعی است با این تفاوت دستمزدها مردان تمایلی برای گره زدن بردار قالی ندارند و فعلاً بافنده‌ها به دخترهای بسیار جوان و یا خانم‌های میان‌سال منحصر شده است.

باقری اذعان می‌کند: تا پیش‌ازاین بسیاری از خانواده‌ها تمام مواد اولیه نخ و پشم را با سرمایه خودشان برای بافت قالی هزینه می‌کردند اما به دلیل افزایش هزینه‌ها در حال حاضر برای بسیاری از آن‌ها خرید مواد اولیه و یا تهیه ابریشم امکان‌پذیر نیست و ازآنجاکه خواب سرمایه به دلیل نبود مشتری زیاد است لذا کمتر خانواده‌ای یافت می‌شود که دست به این ریسک بزند.

بی‌رغبتی تولیدکنندگان  
رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی  با تائید ریشه های بی رغبتی در بین بافندگان در خصوص علل آن به ما می گوید: یکی از دلایل کاهش صادرات فرش که در حال حاضر موج آن به روستاها رسیده است همین تحریم‌های اقتصادی است.

مهدی کلالی بابیان اینکه یکی از بزرگ‌ترین خریداران فرش ایران تا پیش‌ از این ایلات متحده امریکا بوده است به ما می‌گوید: نبود روابط تجاری با آمریکا فروش فرش دست‌بافت را کاهش داده است.

وی اذعان می‌کند: البته این موضوع به این معنا نیست که دیگر هیچ فرشی به این کشور صادر نمی‌شود و یا توسط آمریکایی‌ها خریداری نمی‌شود بلکه آن‌ها هم چنان مشتاق خریداری فرش‌های ایرانی هستند اما به دلیل نبود روابط مستقیم اقتصادی و تجاری این خرید را از طریق واسطه‌ها و دلالان در بازار انجام می‌دهند.

کلالی با اشاره به این موضوع که باوجود کاهش صادرات اما ارزش صادرات فرش دستباف خراسان رضوی به دلیل افزایش قیمت دلار روند رو به رشد داشته است بیان می‌کند: همین موضوع موجب افزایش میزان صادرات این محصول از خراسان رضوی شده است.

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی بابیان اینکه مشتریان فرش دست‌بافت ایرانی در سراسر دنیا وجود داشته و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز از دست بافته‌ای ایرانی استقبال خوبی دارند می‌افزاید: بیش از ۵۰  درصد محصولات تولیدی استان خراسان که از تنوع سبک بافت نیز برخوردار هست با صادرات در بازارهای خارجی و کشورهای حوزه خلیج‌فارس؛ لبنان و سایر کشورها صادر می‌شود.

کلالی با اشاره به مشکلات داخلی مانند گران شدن مواد اولیه مانند رنگ و نخ  و هم‌چنین افزایش دستمزدها بر روی تولید تأثیر داشته است اضافه می‌کند: در حوزه خارجی هم عوامل بسیاری مانند  تغییر نرخ ارز، تحریم‌ها و نحوه مبادلات ارزی موانعی برای بازرگانان ایجاد کرده و فروش این محصول را کاهش داده است.

وی به آمادگی این سازمان برای حمایت بافندگان و تولیدکنندگان برای ایجاد کارگاه‌های قالیبافی اشاره داشته و می‌گوید: بااین‌وجود به دلیل نبود همخوانی درآمدها و هزینه‌ها لذا بسیاری از بافنده‌ها رغبت لازم برای انجام این کار را ندارند.

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی می‌افزاید: شرایط نقدینگی تولیدکنندگان و از طرفی زمان‌بر بودن دوره تولید و مشکلات تورمی رغبت چندانی برای تولید ایجاد نمی‌کند.

وی افزایش صادرات و دستیابی به بازارهای جهانی را اصلی راهکار برای رونق بخشیدن به این هنر دانسته و می‌افزاید: درصورتی‌که بتوان بازارهای خارجی را رونق بخشید و میزان صادرات فرش را افزایش داد لذا می‌توان در ساماندهی و بهبود وضعیت تولیدکنندگان و بافندگان فرش نیز امیدوار تر گام برداشت.

کلالی عنوان می‌کند: به هر ترتیب شیوع کرونا هم در این رکود بی‌تأثیر نبوده است و این موضوع نه‌تنها در داخل بلکه در خارج از کشور هم برای تمامی مشاغل مشکل‌ساز شده است.