دادگستری، پاشنه آشیل دموکراسی‌های جهان سومی

«شارل دی مونتسکیو»، روشنفکر و حقوق‌دان فرانسوی، اولین کسی بود که در کتاب مشهورش «روح القوانین» به اهمیت استقلال قوه قضاییه و ضرورت عدالت و دادگستری در تاسیس و ثبات دموکراسی‌ها اشاره کرد. پس از او «الکسی دی توکویل»، جامعه‌شناس و تاریخ‌دان فرانسوی، با ادامه راه مونتسکیو و در کتاب «دموکراسی در آمریکا» بر نقش حیاتی و بی‌بدیل قوه قضاییه در جلوگیری از تمرکز قدرت، بوروکراسی دولتی و مهار دیکتاتوری تاکید کرد.

اقتصاددان: نظرات و استدلال‌های مونتسکیو در قرن هیجده و توکویل در قرن نوزدهم بسیار با اهمیت‌تر و کارگشاتر از افکار فانتزیک اندیشمندان معاصری مانند هورکهایمر، فوکو، دریدا، لیوتار، لاکلائو، آگامبن، چامسکی و بدیو است که با تلاش شبانه روزی مترجمان و روشنفکران و ناشران چپ‌زده به خورد جامعه ایران داده شده است.

اگر بعد زیباشناسانه و شاعرانه را کنار بگذاریم و به واقعیت‌ها بیش‌تر اهمیت دهیم، خواهیم دید پاشنه آشیل دموکراسی‌ها در کشورهای توسعه‌نیافته و همچنین کشورهایی که تاریخ و فرهنگ استبدادی در آنجا غلبه داشته، همین عدم استقلال قوه قضاییه است. به همین دلیل است که از پوتین و اردوغان گرفته تا کاسترو و قذافی و چاوز و دیگر دیکتاتورها و پوپولیست‌های معاصر همگی در تضعیف قوه قضاییه و جایگزین کردن قضات دست‌نشانده با قضات مستقل هم‌نظر بوده‌اند.

تجربه عراق و افغانستان و واکاوی دلایل ناکامی آن‌ها در برقراری دموکراسی پایدار بسیار واقع‌بینانه‌تر از ترویج افکار فانتزیکی مانند توصیف دال مرکزی و مفصل‌بندی گفتمان‌ها و چگونگی تبدیل بدن سوژه به اُبژه در این جوامع است.

دموکراسی نوپای افغانستان در آستانه باختن به طالبان است نه به این دلیل که درمان درد آن‌ها در افکار فوکو و لیوتار و دریدا و آگامبن بود و به آن توجه نکردند، نه حتی به این دلیل که کشورهای همسایه و قدرت‌های بزرگ از طالبان و القاعده حمایت می‌کنند؛ بلکه به این دلیل ساده که افغانستانی‌ها نتوانستند تفکیک و استقلال قوا را حفظ و دادگستری عدالت‌گستر را تاسیس کنند.

به این دلیل روشن که قوه قضاییه نتوانست جلوی فساد قوه مجریه، سیاستمداران و احزاب سیاسی تازه به دوران رسیده در نظام دموکراتیک نوپا را بگیرد. این مشکلی است که دامن هر جامعه‌ای را که پا در مسیر دموکراسی می‌گذارد خواهد گرفت. همین مشکل یکی از دلایل شکست انقلاب مشروطه در ایران بود. اگر قوه قضاییه مستقل نباشد و قضات فاسد و وابسته باشند و مصالح و روابط جایگزین ضوابط و قوانین شود؛ مردم با دیدن فساد و تبعیض و بیعدالتی به سرعت از دموکراسی و باندبازی احزاب دلزده خواهند شد و دوباره به آغوش دیکتاتوری پناه خواهند برد.

/پ