توسعه چیست؟رویکردی انسانی و اخلاقی

نوبلیست مطرحی چون آمارتیا سن در کتاب معروفش «توسعه به‌مثابه آزادی» با اخذ رویکردی انسانی و اخلاقی، توسعه را همان آزادی و گسترش توانمندی‌ها برای زندگی انسانی، اخلاقی و کرامت‌محور تعریف می‌کند. بدونِ‌شک، تعاریف توسعه بی‌شمار است، اما فارغ از پیچیدگی‌های مفهومی و نظری، می‌توان در تعریفی ساده توسعه را حرکت از نقطه «الف» و رسیدن به نقطه «ب» تلقی کرد. در این نگاه ساده‌سازی‌شده بدیهی است که توسعه و حرکت به‌ سمت توسعه‌یافتگی نیازمند برخی ابزارها و لوازم به‌ رسمیت‌شناخته شده است؛ لوازمی که فرآیند حرکت به‌سمت هدف گران‌بهایی چون توسعه را تسهیل می‌کنند.

از جمله این لوازم می‌توان به پنج عنصر مهم یعنی :
۱- بینش توسعه‌گرایانه
۲- انسان توسعه‌گرا
۳- دولت قوی
۴- سیاست‌ورزی مسالمت‌آمیز داخلی
۵- سیاست خارجی تعامل‌گرا

اشاره کرد.

تجربه توسعه در سطح جهانی نشانگر آن است که‌ هیچ کشوری نتوانسته است بدون اتکا به این ابزارها مسیر موفقی را در پیش گیرد. تنها با برقراری اتصال میان عناصر پنج‌گانه مذکور است که توسعه به‌صورتِ معقول آن حاصل خواهد شد. با این وصف، تحلیل سرانگشتی ابزارهای مذکور در جامعه سیاسی امروز ایران نشانگر آن است که هیچ‌یک از این لوازم از وضعیت روشنی برخوردار نیستند. به‌ نظر می‌رسد که بن‌بست توسعه و اپوخه‌شدن آن در ایران امروز بیش از هر‌چیز محصول مسدود‌شدن ابزارهای توسعه مانند ابزارهای فکری، انسانی و سیاسی است. بدیهی است که توسعه در ابتدا و قبل از هر‌چیز نیازمند داشتن بینش و افق روشن است، نوعی نقشه و داشتن طرح و برنامه برای حرکت از نقطه الف به نقطه ب،نوعی نقشه شناختی (cognitive map) برای حرکت در هر مسیری از جمله مسیر توسعه ضروری است،امری که بیش از هر‌چیز در جامعه ما ناروشن است. باید توجه داشت منظور از افق روشن در توسعه افقی است که جنبه‌های مادی و معنوی انسان را در نظر بگیرد.

از‌ سویِ‌ دیگر و علی‌رغم تمامی رویکردهای دولت‌ستیز باید اشاره داشت که دولت همچنان مهم‌ترین بازیگر جهان سیاست است. نهاد دولت مهم‌ترین نهادی است که افق و بینش توسعه گرایانه را به‌سمت جلو هدایت می‌کند، اما نهاد دولت همواره آماج شدیدترین حملات سیاسی قرار گرفته و دولت در جامعه امروز ایران از قدرت و جایگاه پیش‌برنده ای برخوردار نیست. انسان ایرانی نیز در باتلاقی از رنج، ناامیدی و تنگنا‌های مختلف گرفتار شده و افق روشنی پیشِ‌روی خود نمی‌بیند. توسعه نیازمند انسان توسعه‌گراست، اما به‌دلایل مختلف انسان ایرانی خود را در شرایطی نمی‌بیند که نقش خطیر و مشارکتی خود را به‌درستی ایفا کند. در سطوح سیاست داخلی و خارجی نیز وضعیت مناسبی پیشِ‌روی توسعه ایرانی قرار ندارد.

در عرصه سیاست داخلی ما با کشمکش‌های سیاسی ناامیدکننده‌ای در میان جناح‌های سیاسی متعارض مواجه‌ایم که روز‌به‌روز از فضای اتحاد و صمیمیت دور و به‌سمت تخاصم شدیدتر حرکت می‌کند. در‌ نهایت با گذشت دهه‌ها از انقلاب و فضاهای ایدئولوژیک، سیاست خارجی ما در تنش‌های دائم منطقه‌ای و بین‌المللی گرفتار شده است و نتوانسته در تعامل صحیح و عقلانی با محیط پیرامون خویش قرار گیرد. این مباحث، تصویری کلی از پنج ابزار اصلی توسعه یعنی «بینش» «انسان» «دولت»، «سیاست داخلی» و «سیاست خارجی» است که در‌مجموع وضعیت مطلوب و چشم‌انداز روشنی را به ما نشان نمی‌دهند. در‌ نتیجه چنین شرایطی است که نویسنده این سطور بر دیدگاهی چون «اپوخه‌شدن توسعه در ایران امروز» تأکید کرده است، زیرا شرایط موجود تمامی راه‌ها به‌سمت توسعه را در حالت تعلیق قرار داده و از این منظر اعتبار و کرامت انسان ایرانی را نیز مخدوش ساخته است.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع