تمرکززدایی از بودجه ۱۴۰۱؛ تغییر ریل اقتصاد کشور

به گزارش اقتصاددان یک تحلیلگر مسائل بودجه در یادداشتی
اختصاصی برای اقتصاددان نوشت: تمرکززدایی از بودجه ۱۴۰۱؛ تغییر ریل اقتصاد کشور
باید نوع نگاه ما به نظام مدیریتی از حالت متمرکز به منطقه محور تغییر کند تا بتوانیم مشکلات موجود در شهرستان ها را حل کنیم. تمرکز قدرت تصمیم گیری، سدی در برابر چابک سازی روند توسعه مناطق مختلف و شهرستان های کشور است. تمرکززدایی می‌تواند به اتمام پروژه‌های زخمی و نیمه‌کاره در کشور کمک کند. عبور از بودجه متمرکز و دستیابی به بودجه‌ریزی استانی به ‌نوعی منابع مالی و توان مدیریتی استان‌ها را افزایش داده و توسعه آن‌ها را در پی خواهد داشت، اما در سال‌های اخیر نظام بودجه‌ریزی نه تنها روند رو به رشدی نداشته بلکه سیاست تمرکزگرایی پیگیری شده است. نظام متمرکز بودجه‌ریزی موجب شده عملاً شهرهای بزرگی همچون تهران، خراسان رضوی یا اصفهان بخش عمده‌ای از بودجه را به خود اختصاص دهند و از توجه به نیازها و مسائل مالی دیگر استان‌ها و نقاط محروم غفلت شود. این در حالی است که با بودجه‌ریزی منطقه‌ای و مطابق آمایش استانی می‌توان به ‌نوعی عدالت بودجه‌ای را در این نقاط محقق ساخت. عدم توجه به همین مسئله در بودجه‌نویسی سال ۹۹ موجب شده بود نمایندگان نیز نسبت به لایحه بودجه دولت دوازدهم انتقادهایی را مطرح کنند و خواهان این باشند که بودجه به‌ صورت عادلانه بین استان‌ها از محل منابع بودجه عمومی، عوارض و مالیات بر ارزش ‌افزوده تخصیص یابد.
اگر هدف دولت تمرکززدایی از بودجه است، طبیعتاً دستیابی به آن نیازمند این است که استان‌ها بتوانند نظام هزینه‌ای خودشان را بر پایه درآمدهای موجود تنظیم کنند. تمرکززدایی از بودجه یکسری الزام‌ها و پیش‌نیازهایی نیاز دارد که بایستی فراهم شود، در حالی ‌که ما هنوز برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی عملیاتی را نتوانسته‌ایم اجرایی کنیم. الزامات و مقدمات تحقق تمرکززدایی از بودجه، این است که استان‌ها استقلال درآمدی داشته باشند و هزینه‌ها را بر پایه درآمدهای خودشان تنظیم کنند. به همین دلیل، بایستی یک صندوق تثبیت در سازمان برنامه مستقر شود تا استان‌هایی که نمی‌توانند تراز درآمد هزینه‌ای خود را در سال‌های ابتدایی تنظیم کنند، جبران ناترازی صورت بگیرد.
تمرکززدایی بودجه موجب صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شود و شفافیت و کنترل فساد را در پی دارد. تمرکززدایی می‌تواند عاملی برای رقابت در میان استان‌ها باشد و اختیارات استان‌ها را افزایش بدهد. همچنین در صورت اجرای آن، استان‌ها ملزم می‌شوند درآمد و هزینه خودشان را تنظیم کرده و برنامه‌ریزی استانی انجام دهند و به سمت افزایش درآمدهای مبتنی بر مزیت‌ها بروند تا بتوانند هزینه‌های خودشان را پوشش بدهند. در نتیجه آن، عملاً استقلال درآمد- هزینه‌ای در استان‌ها پیاده‌سازی و موجب بهبود وضعیت درآمدی و ارتقای بهره‌وری در استان‌ها می‌شود. از سوی دیگر در دیگر کشورهای دنیا نیز مرسوم است که صندوق تثبیتی را در نظر می‌گیرند تا استان‌هایی که وضعیت درآمدی مناسبی ندارند، از طریق آن بتوانند در یک دوره زمانی اقدام‌هایی را برای استقلال مالی خودشان داشته باشند؛ اما در کشور ما، این موضوع نیازمند ساختار مشخص، نهادسازی، آموزش، فرهنگ‌سازی و برنامه‌ریزی است. همچنین تمرکززدایی بودجه نیازمند این است که آموزش‌های لازم در استان‌ها پیگیری شود و ارتقای مدیریتی صورت بگیرد.
در مجموع باید بدان نکته توجه داشت که بودجه‌ریزی تمرکززدایی شده در واقع یک فرایند زمان بر است که دولت با توجه به شرایط فعلی درآمدهای کشور، نهایتاً بتواند کسری بودجه را برای ۱۴۰۱ کاهش داده و مدیریت نماید و نباید انتظار داشت در این فرصت محدود، تمرکززدایی از بودجه به طور کامل و عملیاتی؛ پیاده‌سازی شود.
م.حاجی زاده