ترکیه در قرارداد گازی از ایران امتیاز می‌گیرد؟

قرارداد گازی ۲۵ ساله بین ایران و ترکیه کمتر از سه سال دیگر به پایان می‌رسد. تیرماه امسال و در جریان سفر رجب طیب‌اردوغان رییس‌جمهور ترکیه به ایران، ابراهیم رییسی رییس‌جمهوری اعلام کرد که قرارداد گازی ایران با ترکیه باید تمدید شود. هرچند که سه سال از مدت این قرارداد باقی‌مانده است اما هفته گذشته وزیر نفت به آنکارا رفت تا با وزرای اقتصاد و انرژی ترکیه درباره تمدید این قرارداد مذاکره کند؛ مذاکره‌ای که بنا به گفته وزیر نفت فشرده بود و قرار بر این شد که کارگروهی مشترک برای کار روی موضوع تمدید قرارداد شکل گیرد.
قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه از بهمن ۱۳۸۰ آغاز شد و تا سال ۱۴۰۴ ادامه دارد و در این مدت ایران باید سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه صادر کند. البته در برخی از سال‌ها از جمله سال گذشته- ۹ میلیارد مترمکعب- میزان صادرات گاز ایران به کمتر از این میزان رسید، با این حال ترکیه مشتری ثابت گاز ایران در دو دهه گذشته بوده است. هرچند که این کشور در اوایل دهه ۹۰ شکایتی مبنی بر «اشکال در کیفیت و کمیت» گاز صادراتی ایران و همچنین «قیمت بالا» از ایران به دیوان اتاق بازرگانی بین‌المللی برد و ایران را متهم به قیمت بالا و کیفیتی پایین و پرداخت جریمه ۹/۱ میلیارد دلاری کرد اما در نهایت قرارداد ۲۵ ساله با وجود این چالش ادامه یافت.
کارشناسان می‌گویند دلیل عجله ایران برای تمدید قرارداد گازی با ترکیه افزایش رقابت در بازار گاز این کشور است. سال گذشته ترکیه از کشف یک میدان گازی در دریای سیاه در این کشور خبر داد که گفته می‌شود ذخایر این میدان ۱۳۵ میلیارد مترمکعب است. از سوی دیگر قرارداد گازی که اخیرا بین ترکیه و آذربایجان امضا شد میزان صادرات گاز جمهوری آذربایجان به ترکیه را به ۱۱ میلیارد مترمکعب می‌رساند؛ قراردادی که زنگ خطر را برای ایران به صدا درآورده است، خصوصا که سهم آذربایجان در تامین گاز ترکیه طی چند سال گذشته بیش از دو برابر و سهم ایران نصف شده است. موضوع دیگر تحریم‌های اروپا علیه روسیه است. پوتین اخیرا اعلام کرد که تصمیم دارد، ترکیه را ‌هاب منطقه‌ای گاز کند. روسیه پیش از حمله نظامی به اوکراین با صادرات ۱۶ میلیارد دلار گاز به ترکیه سهم ۳۳ درصدی از بازار گاز این کشور را داشت و به نظر می‌رسد حالا این سهم با راه‌اندازی خط لوله ترک‌استریم افزایش خواهد یافت.
پوتین گفته بود که کشورش قصد دارد بخشی از گازی که ارسال آن از خط لوله نورداستریم به اروپا متوقف شده را از طریق دریای سیاه منتقل و یک ‌هاب گاز اروپایی در ترکیه ایجاد کند. توقف فعالیت نورداستریم باعث شده است تنها دو مسیر برای انتقال گاز روسیه به اروپا فعال باشد که یکی از طریق اوکراین و دیگری از طریق یک لاین‌ خط لوله ترک‌استریم است که از دریای سیاه به ترکیه امتداد دارد. مجموع ظرفیت ترک‌استریم از طریق دو لاین، ۵/۳۱ میلیارد مترمکعب در سال در مقایسه با ۵۵ میلیارد مترمکعب در سال برای نورداستریم است.

افزایش تعداد بازیگران گازی

به گزارش اقتصاددان به نقل از جهان‌صنعت ،  این تصویری از رقبای گازی ایران در بازار گاز ترکیه است. به نظر می‌رسد عجله مقامات دولت سیزدهم برای تمدید قرارداد گازی با ترکیه به دلیل همین نشانه‌ها بوده است. اما این تعجیل در تمدید قرارداد گازی با ترکیه در شرایطی انجام می‌شود که ایران خود با مشکل کمبود گاز روبه‌رو است. کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی هفته گذشته گزارش داد که ناترازی گاز در کشور به ۲۶۰ میلیون مترمکعب رسیده است؛ عددی که سال گذشته ۲۰۰ میلیون مترمکعب بود. از سویی افت فشار در میدان گازی پارس‌جنوبی و افزایش مصرف گاز در سال‌های اخیر در کنار عدم سرمایه‌گذاری برای افزایش تولید، اوضاع گاز در زمستان پیش‌رو را بحرانی به تصویر می‌کشد.
کارشناسان می‌پرسند، در حالی که صنعت گاز کشور به ۸۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای افزایش تولید نیاز دارد، برنامه صادرات گاز با چه منطقی قرار است ادامه یابد؟
محمود خاقانی کارشناس بین‌الملل انرژی  می‌گوید: در سال ۱۹۹۶ میلادی که ایران و ترکیه مذاکراتی که برای گاز داشتند منجر به امضای قرارداد شد، اما شرایط با امروز بسیار متفاوت بود. البته سابقه این مذاکرات به قبل انقلاب برمی‌گردد. ترکیه در آن زمان به دنبال این بود تا گاز ایران مشکلات انرژی آن کشور را حل کند. من در زمانی که درصنعت نفت بودم و شاهد چانه‌زنی‌های بسیار برای این قرارداد بودم.
او اضافه کرد: در آن زمان بهای گاز برمبنای فرمولی از فرآورده‌های نفتی و انرژی حاصل از آنها تعیین می‌شد. در قرارداد ترکیه و قرارداد اولیه با ترکمنستان به این صورت بود. بازار، بازار فروشنده‌ها بود و فروشنده‌ها تسلط بیشتری در مذاکره با خریدار داشتند. به مرور زمان خریدار تمایل به تخفیف داشتند. از جمله ترکیه خواهان تخفیف از ایران شد. اما امروز شرایط با آن روزها بسیار متفاوت است.
خاقانی با اشاره به پیامدهای حمله نظامی روسیه به اوکراین تصریح کرد: شاهد هستیم که اروپا در تلاش است تا خود را از واردات گاز روسیه بی‌نیاز کند، اما هنوز به طور کامل در این زمینه موفق نشده است. در همین حال آمریکا در بازار بین‌المللی نفت و گاز یک نقش صادرکننده پیدا کرده است و مانند آن دوران که قرارداد گاز ایران و ترکیه امضا می‌شد و آمریکا وارد‌کننده انرژی بود، اما اکنون صادر‌کننده انرژی است.
این کارشناس انرژی تاکید کرد: بهای گاز بالاست؛ ترکیه با کمک روسیه توانسته خطوط صادرات گاز دریای کاسپین را از ترکیه به مقصد‌های دیگر هدایت کند. مانند خط لوله جنوب قفقاز. در همین حال ترکیه تمایل بسیاری دارد به عنوان محور صادرات گاز به اروپا نقش‌آفرینی کند. اما سوال اینجاست ایران چه کاری می‌خواهد دراین شرایط انجام بدهد؟ آیا ایران گاز برای صادرات دارد؟ آیا بهتر نیست که ایران گاز را به برق تبدیل کرده و برق را صادرات کند؟ باید توجه داشت که اکنون تکنولوژی صادرات برق از طریق خطوط انتقال با ولتاژ بالا و خط لوله مستقیم بسیار مقرون به صرفه است.
خاقانی با بیان اینکه مطالعات پژوهشی نشان می‌دهد که در حوزه دریای کاسپین- خزر ایران گاز بیشتری از نفت دارد، گفت: سهم ایران در میدان گازی شاه دنیز ۱۰ درصد است؛ می‌توان این گاز را تبدیل به برق کند و برق را صادر کند. زیرا تحریم برق بسیار‌ مشکل‌تر از تحریم نفت و گاز است.

دست بالاتر ترکیه‌ای‌ها

او با اشاه به مذاکرات اخیر ایران با ترکیه درباره تمدید قرارداد گازی گفت: سئوال این است که چگونه قرار است با وجود کمبود منابع برای سرمایه‌گذاری در حوزه گاز زمینه‌های لازم برای تامین امنیت سرمایه‌گذاری فراهم شود؟
خاقانی گفت: ترکیه در مقطعی در دولت‌های هفتم و هشتم ابراز تمایل می‌کرد که در حوزه گاز در ایران سرمایه‌گذاری کند. به این صورت که در ایران گاز را به برق تبدیل کند و برق را ببرد که بسیار مقرون به‌صرفه بود. این نوع گفت‌و‌گو‌ها در گذشته با ترکیه انجام شده بود. اما آیا ترکیه در شرایط فعلی و گرفتن امتیازات از روسیه و به صورت ‌هاب یا محور انرژی منطقه شدن، قطعا در شرایط بهتری با ایران مذاکره می‌کند یا در شرایطی هستند که می‌توانند شرایط ایران را تا حدودی نپذیرند. این موضوع‌ها باید در مجموعه وزارت نفت و گروه‌های مذاکره‌کننده شفاف‌سازی شود.
او تاکید کرد: بنده در جایگاه کارشناسی که با منطقه آشنایی دارد، می‌گویم که ایران ممکن است در تمدید قرار داد با ترکیه موفق بشود؛ اما اگر ایران نتواند به عهد خود عمل کند و میزان گازی که ترکیه نیاز دارد را نتواند تولید کند صادر کند، در این صورت باید دید ترکیه چه جرایمی از ایران خواهد گرفت. باید دریک برنامه کلان صادرات گاز به ترکیه مورد بازنگری قرار بگیرد.
خاقانی یادآور شد: این روزها در نشریه‌های نفت و گاز دو خبر مهم دیده می‌شود که ممکن است در مذاکرات تمدید قرارداد بین ایران و ترکیه هم موثر باشد. اول اینکه آقای ماکرون، آمریکا را به نفاق در بازار انرژی متهم کرده و گفته که سیاست انرژی آمریکا در ارتباط با اروپا منافقانه است. قیمت گازی که به آمریکا صادر کرد تا هزار و نود و شش درصد گران شده و فرانسه در نیروگاه‌های هسته‌ای خود با مشکلاتی روبه‌رو است که ناچار شده است صادرات برق را کاهش بدهد. بنابراین اختلاف‌های فرانسه با آمریکا در این زمینه قابل توجه است.
وی افزود: از سویی تایوان، زغال‌سنگ و ال‌ان‌جی را انبار می‌کند و نگران این است که چین دست به عملیاتی ضد تایوان بزند. در واقع می‌توان گفت جهان در یک شرایط غیرمعمولی به سر می‌برد. اقتصاد اروپا به شدت رو به کوچک و ضعیف شدن است. مشاهده شده در انگلیس بحران انرژی باعث شده است که دولت به طور دائم متضرر باشد.

مخاطب گرامی، ارسال نظر پیشنهاد و انتقاد نسبت به خبر فوق در بخش ثبت دیدگاه، موجب امتنان است.

ع