تاج زعفران سیاه شد

 طلای سرخ خراسان، زعفران؛ این محصول ارزشمند ارزآور که با اشتغال زایی مطلوب و البته با توجه به کم آب بر بودنش توانسته همچون نگینی بر تاج کشاورزی کشور بدرخشد سالهاست درگیر دردهای خودی و بی خودی شده است، دردهایی که علاوه بر کاهش تولید تبر به ریشه صادرات این محصول نیز می زند و هر روز فضا را برای صادر کنندگان تنگ تر می کند. هنوز چالش صادرات فله ای حل نشده که دولت قوانین دست و پاگیری مانند تعرفه گمرکی، تعهد ارزی و … را تنظیم می کند. و حالا چالش بحران های قبلی حل نشده، این بار با وضع عوارض نیم درصدی بر صادرات محصولات آب‌بر، تحت عنوان «عوارض صادرات آب مجازی» که شامل زعفران و گیاهان دارویی هم می‌شود، هزینه‌های دیگری را به صادرکنندگان تحمیل کرده است.

زعفران مقاوم به تشنگی و کم آب بر

تمام کارشناسان حوزه کشاورزی به طور قاطع و صریح بر اساس نتایج آزمایشگاهی اعلام کرده اند که زعفران محصول بسیار کم آب‌طلب است و علت کشت آن در مناطق خشک هم نیاز آبی محدود این گیاه است.

یک کشاورز، در این خصوص می گوید: زعفران محصول کم آب‌طلبی بوده و معمولا در طول سال فقط به ۵ نوبت آبیاری نیاز دارد که یک نوبت آن در مهرماه است و بقیه در طول زمستان انجام می شود. که آن هم معمولا از طریق نزولات آسمانی برف و باران، تامین می‌شود.

جعفر دروگر، که با صادرکنندگان زعفران نیز در ارتباط است عنوان می کند: این که زعفران یک محصول کم آب بر است نیاز به اثبات و جلسه کارشناسی ندارد. بر این اساس معتقدم عوارض صادرات آب مجازی برای این محصول، یک تصمیم غیر کارشناسی و غیر اصولی بوده است.

با استناد به سخنان کشاورزان و کارشناسان این حوزه درباره کم آب طلبی زعفران لازم به ذکر است که بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، اخذ هرگونه عوارض برای محصولات کشاورزی صادراتی، ممنوع است.

بنابراین وضع عوارض آب مجازی برای محصولات کشاورزی به ویژه محصولات صادراتی کم آب‌بر مانند زعفران نشان‌دهنده بی‌توجهی در یک تصمیم اداری و تجاری است، در واقع کالاهایی که میزان مصرف آب بیشتری دارند به ویژه در حوزه صنعتی مانند فولاد مشکل‌ساز هستند و آب مصرفی را از سایر بخش‌ها در مرکز ایران و مناطق خشک مانند خراسان جنوبی، می‌بلعند.

  به گزارش اقتصاددان به نقل ازبازار، دبیر شورای ملی زعفران کشور در این خصوص  گفت: آب مجازی مقدار آبی است که یک کالا یا یک فرآورده کشاورزی طی فرآیند تولید مصرف می‌کند تا به مرحله تکامل برسد. مثلاً برای تولید یک کیلوگرم گندم، ۱۳۰۰ لیتر آب مصرف شده‌ است.

فرشید منوچهری گفت: با توجه به اینکه عمده آب مصرف شده طی فرایند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد و در حقیقت بخش بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند به این آب صفت مجازی اطلاق می‌شود.

وی با این توضیح درباره بخشنامه عوارض آب مجازی ادامه می دهد: اول اینکه این بخشنامه یک ابهام کلی دارد که باید در تفسیر قوانین مجلس بازبینی شود.

زعفران یک محصول خشک است، یعنی خشک صادر می شود، حتی رطوبتی که در خود دارد، رطوبت هوا بوده، که آن هم بسیار ناچیز است، یعنی زعفران در هنگام صادر شدن آبی به همراه خود ندارد بنابراین گرفتن نیم درصد آب مجازی از این محصول بسیار غیر منطقی است

وی ادامه داد: اگر منظور از آب مجازی، آبی است که به همراه محصول صادر می شود مانند هندوانه، خربزه و … که آب همراهشان صادر می شود این حرف منطقی است، و باید نیم درصد را پرداخت کنند، اما زعفران یک محصول خشک است، یعنی خشک صادر می شود، حتی رطوبتی که در خود دارد، رطوبت هوا بوده، که آن هم بسیار ناچیز است، یعنی زعفران در هنگام صادر شدن آبی به همراه خود ندارد. بنابراین گرفتن نیم درصد آب مجازی از این محصول بسیار غیر منطقی است.

وی اضافه می کند: ممکن است نظر قانون گذار بر این بوده، که این نیم درصد از آب پروسه تولید باید کسر شود، که براین اساس بسیاری از تولیدات در این کشور مانند فولاد ۱۰ تا ۱۵ برابر و حتی بیشتر در پروسه تولید آب مصرف می کند! چرا از فولاد این نیم درصد گرفته نمی شود؟

صدمات اخذ عوارض نیم درصدی بر زعفران

به گفته وی در صادرات زعفران و اجرای این قانون جدید صادر کننده اصلی باید بر اساس قیمت پایه صادراتی که در حال حاضر هزار و ۶۰۰ دلار است این نیم درصد که حدود ۸۰ دلار می شود را به عنوان عوارض نیم درصدی آب مجازی پرداخت کند، در حالی که قاچاقچی این مبلغ را پرداخت نمی کند.

وی ادامه می دهد: پس نتیجه این می شود که دست قاچاقچی ۸۰ دلار جلوتر از صادرکننده اصلی است، و مابه التفاوتی مانند نرخ ارز سامانه و ارز آزاد را هم اگر حساب کنیم، خواهید دیدکه قاچاقچی بین ۲۰ تا ۲۳ درصد ارزان تر از صادرات رسمی می تواند زعفران خود را در بازار های هدف صادراتی ارائه کند.

دبیر شورای ملی زعفران کشور می گوید: با این شرایط صادرکننده اصلی مجبور به عقب نشینی می شود، چون قیمتی که قاچاقچی در بازارهای هدف عرضه می کند به مراتب پایین تر از قیمتی خواهد بود که صادرکننده باید تعهد برگشت ارز بدهند بنابراین صادرکننده رسمی توان رقابت با قاچاقچی را نخواهد داشت.

کاهش صادرات زعفران در سال ۱۴۰۱

منوچهری با اشاره به میزان صادرات زعفران سه ماهه ابتدای سال جاری که در کشور ثبت شده است می افزاید: آمار نشان می دهد، در خرداد ماه امسال ۱۳۴ درصد کاهش صادرات رسمی زعفران نسبت به مدت مشابه سال قبل را داشته ایم، که یکی از دلایل مهم این کاهش، موضوع عوارض نیم درصدی آب مجازی ست که به صادرکننده ها تحمیل شده است.

وی تصریح می کند: با توجه به مشکلاتی از این دست در حقیقت آن فردی که هم اکنون در بازار صادرات زعفران قدرت نمایی می کند قاچاقچی است.

وی با بیان اینکه حتی به صادرکننده اصلی اجازه داده نشده که ارز حاصل از صادرات زعفرانش را در بازار با نرخ توافقی واگذار کند، می افزاید: باید دولت واردکننده هایی را مشخص کند، و به این وارد کنندگان ابلاغ شود که آنها ارز خود را از محل صادرات محصولات کشاورزی تامین کنند، که یکی از آنها زعفران است.

دبیر شورای ملی زعفران کشور با توضیح این موضوع ادامه داد: بر این اساس واردکننده ها می توانند ارز توافقی صادر کننده زعفران را خریداری کنند. بنابراین تا زمانی که دولت نتواند تفاوت نرخ ارز بین قاچاقچی و صادر کننده رسمی زعفران را از بین ببرد یقین داشته باشید که بازهم صادرکننده رسمی به دلیل این تفاوت قیمت از صادرات باز می ماند.

درخواست هایی که افاقه نکرد

منوچهری درباره اقدامات شورای ملی زعفران برای رفع این مشکل و حذف مصوبه عوارض نیم درصدی آب مجازی می گوید: این شورا تاکنون مکاتبات فراوانی با کمیسیون کشاورزی مجلس، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان توسعه و تجارت، معاونت ریاست جمهوری، نمایندگان استان های زعفران خیز کشور و استانداران دو استان انجام داده است و مشکلات را توضیح داده بر این اساس که با این رویکرد جدید، زعفران به جای صادرات رسمی به سمت قاچاق چرخش پیدا کرده است.

وی تصریح می کند: شورای ملی زعفران یک شورای انتفاعی و یا اجرایی نیست، ما فقط یک شورای مشورتی هستیم، وظیفه داریم مسائل و مشکلات را استخراج کنیم، به صورت کارشناسی تحلیل کنیم و به دستگاه های اجرایی اعلام کنیم.

این قانون نابودگر از کجا آب می خورد

در بازار صادرات شما زمانی می توانید حداکثر ارزش افزوده را به کشور برگردانید که در سبد کالایی مصرف کننده نهایی حضور داشته باشید، قیمت زعفران در طول سال های گذشته در سبد کالایی مصرف کننده نهایی حدود ۶ هزار دلار بود، ما اگر می توانستیم در این سبد حضور داشته باشیم حداقل ۳ هزار دلار نصیبمان می شد، اما چون زعفران را با بسته بندی مناسب با وزن مطلوب تحویل نمی دادیم. بنابراین کشور مربوطه بر اساس نیاز مصرف کننده بسته بندی جدید به نام خود در اروپا انجام و محصول را عرضه می کرد. بنابراین ارزش افزوده اصلی نصیب صادرکننده و تولید کننده ایرانی نمی شد.

براین اساس شورای ملی زعفران برای رفع این مشکل یک راهکار کارشناسی ارائه می دهد، و از وزارت جهاد کشاورزی می خواهد بودجه ای را برای مدیریت و نظارت بر بازار زعفران برای دریافت حداکثری ارزش افزوده اختصاص دهد. اما از آنجایی که همیشه در بحث زعفران پای حمایت های دولتی لنگ می زند، بودجه ای برای این امر اختصاص نیافت، بنابراین شورای ملی زعفران راهکار دیگری ارائه می دهد.

این بار شورای ملی زعفران، برای کمک به صادرکننده هایی که بسته بندی زعفرانشان بر اساس نیاز مصرف کننده نهایی کشور های هدف است راهکار جدیدی را با عنوان «اخذ نیم درصد از خریدار خارجی در صادرات زعفران و هزینه کرد آن در توسعه بازار و حضور زعفران ایران در سبد کالایی مصرف کننده نهایی» در طرح جامع زعفران پیشنهاد می دهد.

بر اساس این پیشنهاد از خریدار خارجی نیم درصد گرفته می شود تا از این طریق صرف معرفی زعفران و کمک به صادر کننده هایی شود که بسته بندی ۱۰ گرمی انجام می دهند. تا صادرکننده تشویق شود و ارزش افزوده بیشتری به کشور برگردد. اما انگار این طرح شواری ملی زعفران که در سال ۱۳۹۸ ارائه شده در سال ۱۴۰۱ به شکل ناهنجاری بروز می کند و به جای اینکه باعث تشویق صادرکننده های زعفران شود، آنها را گرفتارتر می کند.

دبیر شورای ملی زعفران کشور در این خصوص توضیح داد: گرفتن آب مجازی خوب است اما چطور و چگونه؟ چرا در کشوری که با معضلات خشکسالی دست و پنجه نرم می کند هندوانه و خربزه تولید و البته صادر می شود؟ چرا به جای هندوانه حبوبات کشت نمی کنیم؟

وزارت جهاد کشاورزی باید نسبت به اطلاعات آماری کاهش صادرات زعفران حساس باشد زیرا با این رویه سرنوشت پسته و زرشک که خشک صادر می شوند نیز مبهم و تاریک خواهد بود

وی ادامه می دهد: اگر اعتبارات جهاد کشاورزی بر آبیاری نوین و صنعتی متمرکز شود به طور قطع ما در بهره وری بخش کشاورزی موفق تر خواهیم بود.

وی با اشاره به اینکه این عوارض نیم درصدی از زرشک و پسته نیز گرفته می شود، می گوید: وزارت جهاد کشاورزی باید نسبت به اطلاعات آماری کاهش صادرات زعفران حساس باشد زیرا با این رویه سرنوشت پسته و زرشک که خشک صادر می شوند نیز مبهم و تاریک خواهد بود.

تجربه نشان داده است که عدم حضور کارشناسان، متخصصان و فعالان اقتصادی با تجربه بخش خصوصی در سیاست‌گذاری‌های کلان کشوری منجر به تصمیم‌گیری‌های غیر منطقی و غیرکارشناسانه شده و این موضوع همواره مورد انتقاد ذینفعان بوده است. مانند عوارض آب مجازی که حتی یک کشاورز ساده نیز با شنیدن چنین قانونی برای زعفران متعجب می شود!