تاثیر منفی اکوتکس در هدفمندی یارانه انرژی/ ناکارآمدی ابزارهای سیاسی و اقتصادی در افزایش قیمت بنزین

راهکارهای سیاسی و اقتصادی از مهمترین ابزارهای اجرایی هدفمندسازی یارانه‌ها هستند که در سطح دنیا در راستای تغییر الگوی مصرف انرژی تجربه شده اند.

در این میان اهرم افزایش قیمت فرآورده‌های نفتی با وضع مالیات بر مصرف انرژی (اکوتکس) بر این فرض استوار شده است که با وضع مالیات و افزایش قیمت سوخت، مصرف آن کاهش می‌یابد.

در حقیقت اکوتکس مالیاتی است که بر مصرف انرژی بسته می‌شود و هدف آن علاوه بر بهینه شدن مصرف، تخصیص بخشی از درامد بخش انرژی به محیط زیست است.

اما نکته اینجاست که اصلاح قیمت‌ها در ایران با اکوتکس کاملا متفاوت است چراکه اکوتکس معمولا در کشورهای صنعتی اجرا می‌شود که قیمت انرژی در سطح نرخ‌های بین المللی است.اما هدف از اصلاح قیمت‌ها در ایران این است که قیمت‌های داخلی به سطح بازارهای جهانی افزایش یابد تا انگیزه قاچاق از میان برود.

ولی در هر صورت استفاده از ابزار اکوتکس در هدفمندی یارانه‌ها مشکلات ساختاری فراوانی دارد. در نتیجه آن طور هم که ادعا می‌شود در کاهش مصرف انرژی تاثیرگذار نیست. از جمله دلایل این عدم تاثیرگذاری را می‌توان به صورت زیر مطرح کرد:

باتوجه به پایین بودن ضریب انعطاف مصرف انرژی نسبت به قیمت فرآورده، افزایش قیمت الزاما باید در سطح بسیار بالایی باشد. از این رو پیش‌بینی می‌شود افزایش شدید قیمت همچون اتفاقی که در دوره اخیر تغییر نرخ بنزین در کشور رخ داد، برای اقشار کم درآمد مشکلات جدیدی به وجود می‌آورد که این چالش‌هاف مزیت اکوتکس را کم‌رنگ می‌کند.

از سوی دیگر حتی اگر افزایش قیمت انرژی، صنایع را به بهینه سازی و تولید وسایل کم مصرف مجبور کند، بازهم ضمانت اجرایی برای کاهش مصرف انرژی ندارد. زیرا با افزایش سطح درآمدهای متوسط مردم به دلیل افزایش قیمت انرژی، مصرف کنندگان انرژی هم اولویت‌های خود را تغییر می‌دهند. برای نمونه در آلمان پس از تصویب اکوتکس در سال ۲۰۰۰ صنایع خودروسازی این کشور به بهینه سازی موتور خود پرداختند و خودروهای کم مصرف راهی بازار شد.

اما به دلیل افزایش توان مالی خانوارها، رغبت به داشتن خودروهای قوی تر بیشتر شده و در مجموع باز هم شاهد کاهش مصرف انرژی در این کشور نبودیم.

در نتیجه به نظر می‌رسد اکوتکس نیز ابزار مناسبی برای کاهش مصرف انرژی نبوده و عدم اجرای صحیح آن بدون در نظر گرفتن الزامات فرهنگ سازی می‌تواند حتی منجر به افزایش مصرف نیز بشود.