برجام از بن‌بست خارج می‌شود

نشست برخط نمایندگان کشورهای عضو برجام و اعلام ادامه نشست به صورت حضوری در وین امیدواری‌ها به ‌احیای برجام را بیشتر کرده است. مسیر دشوار اما درست دیپلماسی ‌آغاز شده و آن طور که رییس سازمان انرژی اتمی اعلام کرده به نظر می رسد برجام در حال خروج از بن بست است.

اقتصاددان: هجدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام که روز جمعه ۱۳ فروردین به دعوت اتحادیه اروپا با حضور نمایندگان بریتانیا، آلمان، فرانسه، چین، روسیه و ایران برگزار شد، امیدها را به احیای برجام زنده کرده است.

طی هفته‌های گذشته پیام‌هایی ‌که از طرف آمریکایی مطرح می شد، نشان دهنده عزم و اراده جدی از سوی آمریکا برای اجرای تعهدات این کشور نبود و حتی این ذهنیت را در فضای رسانه ای و سیاسی ایجاد کرده بود که دولت جدید ‌آمریکا هم در حال اجرای سیاست فشار حداکثری ترامپ هست. موضوعی که در اظهارات و سخنرانی‌های مقامات کشورمان هم منعکس و تاکید شد که دولت بایدن هم در همان مسیر شکست خورده قبل گام برمی‌دارد.

با این حال در جلسه روز گذشته که به ریاست انریکه مورا نماینده هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار شد، چشم اندازی برای خروج از بن بست ایجاد کرده است. این نشست که با هدف یافتن راه‌حلی دیپلماتیک برای بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ برگزار شد، را می‌توان به نوعی عبور از سیاست‌های اعلامی آمریکا در زمینه برجام تعبیر کرد.

در هفته‌های گذشته مقامات دولت بایدن گفته بودند که ایران باید به تعهدات خود بازگردد و بعد از ارزیابی از بازگشت ایران به تعهداتش در خصوص رفع تحریم‌ها تصمیم‌گیری خواهند کرد. موضعی که با واکنش قاطع تهران مواجه شد. از دید تهران و به لحاظ منطقی این آمریکا بوده که از برجام خارج شده و با اعمال انواع و اقضسام تحریمها مانع از اجرای این توافق شده و نه تنها خود به تعهداتش عمل نکرده حتی مانع از اجرای این توافق توسط سایر اعضا شده است.

در نشست روز جمعه که به صورت مجازی برگزار شد، اعضا چشم‌انداز بازگشت کامل ایالات متحده به برجام را مدنظر قرار دادند و آمادگی خود را برای بررسی موضوع با نگرش مثبت و در یک تلاش جمعی مورد تاکید قرار دادند. اعضای برجام همچنین با اشاره با ابعاد فاجعه‌بار خروج آمریکا از برجام بر انتفاع ایران از برجام و از دست ندادن زمان در این مقطع تاکید کردند. آن‌طور که در بیانیه رییس نشست‌آمده است، هماهنگ کننده تماس‌های جداگانه خود را با همه اعضای برجام، و با ایالات متحده در وین افزایش خواهد داد.

پس از پایان این جلسه اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای اعلام کرد: طبق بیانیه مشترک وزرا در ۲۱ دسامبر، شرکت کنندگان نشست چشم انداز بازگشت کامل آمریکا به برجام را مورد ملاحظه قرار داده و بر آمادگیشان برای پرداختن موثر به این موضوع در طی اقدامی مشترک تاکید کردند. شرکت کنندگان همچنین بر تعهدشان نسبت به حفظ برجام تاکید کرده و درباره چگونگی اطمینان یافتن از بازگشت به اجرای کامل و موثر آن گفت و گو کردند.

برگزاری نشست روز سه‌شنبه ۱۷ فروردین ماه این شائبه را ایجاد کرد که آمریکا در نشست برجام حضور خواهد داشت. آن هم در حالی که این کشور هنوز اقدام عملی برای رفع تحریم‌ها انجام نداده موضوعی که در هفته‌های گذشته هم با مخالفت تهران مواجه شد. از دید تهران بازگشت آمریکا به برجام حضور در نشست‌های برجامی منوط به اجرای تعهدات این کشور و رفع تحریم‌ها علیه ایران است.

سید عباس عراقچی، معاون وزارت امور خارجه که ریاست هیات ایرانی این نشست را بر عهده داشت، لغو تحریم‌های آمریکا را نخستین گام برای احیای برجام دانسته و گفت که “ایران به محض لغو تحریم‌ها و راستی آزمایی آنها، گام‌های جبرانی هسته ای را متوقف خواهد کرد”. وی در عین حال گفت که “برای بازگشت ایالات متحده به برجام نیاز به هیچ مذاکره‌ای نیست و مسیر آمریکا در این خصوص کاملا روشن است. ایالات متحده همانگونه که از توافق خارج شد و تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران وضع کرد، به همان صورت نیز می‌تواند به توافق برگشته و قانون‌شکنی را خاتمه دهد. ”

استقبال اعضا از دیپلماسی

این نشست با استقبال شرکت‌کنندگان روبرو شد؛ هوا چونینگ سخنگوی وزارت امور خارجه چین گفت: چین از بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای استقبال کرده و درخواست لغو تمامی تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران را دارد.

صفحه توییتر وزارت امور خارجه آلمان نیز بیانیه ای از هایکو ماس وزیر خارجه این کشور منتشر کرد که در آن آمده است: خوشحالم تمام طرف‌های مرتبط موافقت کرده اند هفته بعد در وین دیدار کنند تا دوباره در زمینه اجرای کامل برجام فعالیت کنند. ما همراه با فرانسه و انگلیس – شرکایمان در تروئیکای اروپا- مشترکا طی چند هفته گذشته در راستای رسیدن به این هدف تلاش کرده ایم. زمانی برای از دست دادن نداریم. بازگشت به یک توافق هسته‌ای که از طرف همه اجرا شود، امتیاز مثبتی برای امنیت در کل خاورمیانه و بهترین مبنای مذاکرات درباره دیگر مسائل مهم در ثبات منطقه خواهد بود.

رابرت مالی، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران، در صفحه توئیتر خود نوشت: هفته آینده در گفت‌وگوها با شرکای اروپایی، روسی و چینی برای بحث پیرامون آنچه ایران و آمریکا برای از سرگیری تعهدات برجام باید انجام دهند، [شرکت می‌کنیم] این گام نخست است. مسیر دشواری پیش روست اما گامی در مسیر درست است.

وزارت امور خارجه دولت بایدن هم از برگزاری اجلاس ۱+۴ با ایران بر سر یافتن راه‌حلی برای بازگشت طرفین به توافق هسته‌ای استقبال کرده است. ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، برگزاری این جلسه را گامی مثبت ارزیابی کرده است.

میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، استقبال آمریکا از برگزاری جلسه کمیسیون مشترک برجام را نشانه تغییر رویکرد دولت آمریکا در قبال توافق هسته‌ای دانست.

وال استریت ژورنال به نقل از دیپلمات‌های اروپایی نوشته است که در نشست روز سه‌شنبه مقام‌های ارشد آمریکایی حضور خواهند داشت. این روزنامه آمریکایی به نقل از منابع آگاه نوشت که حاضران در نشست وین به دنبال آن هستند که دو توافق جداگانه به دست آورند. یک توافق با آمریکا و توافقی دیگر با ایران که گام‌های لازم برای بازگشت هر دو طرف به برجام و زمان بندی آن را مشخص می‌کند.

محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در توییتر در این خصوص نوشت: در جلسه مجازی کمیسیون مشترک برجام، ایران و اتحادیه اروپایی/ تروییکای اروپایی+۲، توافق کردند سه‌شنبه آینده در وین گفت‌وگو را به صورت رو در رو از سر بگیرند. هدف: سریعا نهایی کردن رفع تحریم‌ها و اقدامات هسته‌ای، از طریق طراحی مسیر رفع تمام تحریم‌ها، و پس از آن توقف تدابیر جبرانی از سوی ایران. ایران و ایالات متحده دیداری نخواهند داشت؛ غیرضروری است.

سید عباس عراقچی مذاکره کننده کشورمان هم بعد از پایان نشست و هم در یک گفت‌وگوی تلویزیونی تاکید کرد: ما هیچ مذاکره‌ای با آمریکا نداریم چه مستقیم و چه غیر مستقیم، ما فقط با اعضای برجام مذاکره و گفت‌وگو می‌کنیم. همین اعضایی که الان به عنوان گروه ۱+۴ شناخته می‌شوند طرف گفت‌وگوهای ما خواهند بود و آنها هستند که با طرف‌های دیگر هر طور که خودشان بخواهند می‌توانند صحبت کنند، ولی ما هیچ گفت‌وگویی چه مستقیم و چه غیر مستقیم با آمریکایی‌ها نداریم.

عراقچی این را هم گفت که از نظر ما هیچ طرح گام‌به‌گامی وجود ندارد و اصلا به نقشه راه احتیاج نداریم.

بن‌بست برجام در حال شکسته شدن است

علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی هم نشست اخیر کمیسیون مشترک برجام را به فال نیک گرفت و در گفت و گویی در شبکه اجتماعی «کلاب هاوس» گفت که قرار است هفته آینده در وین در حد فنی بحث شود و مسائل فنی، بحث محوری برجام در بستر مسائل حقوقی و سیاسی است. صالحی با اشاره به اینکه بن بست برجام درحال شکسته شدن است، ‌گفت: فعلا چند قدم جلو رفتیم؛ بحث غیرقابل توجیه که آنها اول شروع کنند یا ما اول شروع کنیم و اینکه از چنین مرحله‌ای عبور کردیم، نویدبخش است. بن‌بست درحال شکسته شدن است؛ ظاهرا بن بست اولیه (برسرآغاز کننده اقدامات) شکسته شده و این همانطور که عرض کردم نوید بخش است.

ایران در تمام سال‌های اخیر که ترامپ زیر میز زد و به تعهدات خودش پشت کرد، بر ضرورت گفت و گو و تعامل و دیپلماسی تاکید کرده است. ایران به همراه تروئیکای اروپایی، ‌روسیه و چین عضو برجام است و ملت ایران در این چند سال به تنهایی بار اجرای برجام را بر دوش داشته است. آمریکای ترامپ اردیبهشت ۹۷ از برجام خارج و فشارهای حداکثری علیه ایران را آغاز کرد. بعد از یک سال و با مشاهده بی عملی غربی‌ها از اجرای تعهدات خود ایران طی پنج گام کاهش تعهدات خود را برای توازن بخشی به توافق هسته ای آغاز کرد و هر بار تاکید کرد که به محض اجرای تعهدات طرف مقابل ایران از کاهش تعهداتش عقب خواهد نشست.

با حضور بایدن در کاخ سفید انتظار می‌رفت دولتی که امضا کننده برجام بوده و رویکرد انتقادی به ترامپ داشته گام‌های عملی و اجرایی برای احیای برجام بردارد با این حال با گذشت نزدیک به سه ماه از راهیابی بایدن به کاخ سفید اتفاق عملی خاصی رخ نداد با این وجود در فضای رسانه ای و تبلیغاتی این طور تبلیغ می شود که آمریکا خواستار دیپلماسی و گفت و گوست و این ایران است که تن به گفت و گو نمی‌دهد.

بر اساس اظهار نظرهای دیپلمات‌ها مسیری که‌آغاز شده مسیری دشوار، ‌ اما درست است که باید طی شود. نکته ای که نباید فراموش کرد این است که سیاست خارجی عرصه منافع ملی است که جریانات مختلف باید در قبال آن اجماع داشته باشند. در مسائل سیاست خارجی اگر قرار باشد نفعی حاصل شود برای همه خواهد بود و ضرر و تبعات آن هم دامنگیر همه می‌شود بنابراین بویژه در ایام انتخابات جریانات و نامزدها با موضوع سیاست خارجی که سند همکاریهای ایران و چین باشد و چه احیای برجام، نگاه ملی به موضوع داشته باشند.

/پ