“اندیشیدن” چیست؟

هایدگر می‌گوید که ما “اندیشه نمی‌کنیم”، تاکید می‌کند حتی آنان که به صورت تخصصی فکر می‌کنند، یعنی سر و کارشان با قلم و کاغذ و یا عدد و ارقام یا حتی فلسفه است و دانش، آنان نیز نمی‌اندیشند، و همگی دچار “فقر تفکریم” اما یعنی چه که ما نمی‌اندیشیم، مگر اندیشه چیست؟

اقتصاددان: هایدگر در کتاب «چه باشد آن چه خوانندش تفکر» به خوبی نشان می‌دهد که؛ انباشتن اطلاعات در ذهن، به معنای اندیشیدن نیست، کتاب‌هایی که یک دانشجوی رشته‌ی فلسفه می‌خواند، سقراط یک دهم‌اش را هم نخوانده بود حتی به خواب هم ندیده بود، اما با این وجود در حقِ او گفته شده است که “کل تاریخ فلسفه‌ی غرب، تنها حاشیه‌ای است بر سقراط”

به یک اعتبار اشتباه و خطای انسان این عصر آن است که انباشتن اطلاعات در ذهن و کسب هر اطلاعاتی را اولا): دانش می‌پندارد و ثانیا): این انباشتگی را نیز «اندیشه» می‌انگارد.

چیزی که ذهن ما را به خود مشغول کند، اندیشه نیست، هزاران هزار پست در شبکه‌های اجتماعی است که ادعای آگاهی دارد و در عین حال بسط جهل می‌کند، هرگز «اندیشه» نیست!

اگر مشغولیات ذهنی، اندیشه نیست و نمی‌توان آن را اندیشه نامید، پس چه چیز است که آدمی را به اندیشه فرا می‌خواند؟ طبیعت؟ تکنولوژی؟ جامعه؟ اقتصاد؟ فرهنگ؟ دین و دیانت؟ فلسفه؟ علوم انسانی؟ تجربه؟

این‌ها که همه در ذیل همان انباشتن اطلاعات و کسب دانش قرار می‌گیرد، پس “چه باشد آنچه خوانندش تفکر؟” چه چیز ما را به “اندیشه کردن و اندیشیدن دعوت می‌کند”؟

همان‌طور که در رابطه با فهمیدن، “عمل فهم داریم” و “فهمیدن هم یک نوع عمل” است، اندیشه نیز چنین است، هایدگر اندیشه را یک عمل و تجربه می‌داند، از “تجربه‌ی تفکر” سخن می‌گوید، او از تجربه‌ی تفکر و آموزش اندیشه سخن می‌گوید، و همین است که برای او مهم است، یعنی آموزش اندیشه است که مهم است، و نه “انباشتن اطلاعات”

این تجربه‌ی تفکر چه نوع تجربه‌ای است؟ و چه چیز ما را به “اندیشیدن” و یا “عمل اندیشیدن و تجربه‌ی تفکر” دعوت می‌کند؟ هایدگر می‌گوید؛ این خود “اندیشیدن” است که ما را به اندیشیدن دعوت می‌کند!

وقتی اندیشیدن و تفکر، یک عمل و تجربه باشد و ما بدانیم و بیاموزیم که به چه طریق می‌شود آن اندیشه را تجربه کرد، در آن صورت خواهیم دانست که چگونه اندیشیدن ما را به اندیشیدن، دعوت می‌کند، گفتیم که اندیشیدن یک عمل و تجربه است، اما چه نوع تجربه‌ای است؟ تجربه‌ای است که در “راه” به دست می‌آید، بنابراین اندیشیدن می‌شود چیزی که در راه به دست می‌آید، اما نباید فراموش کرد که هایدگر سریعا می‌گوید که «غایت» اهمیتی ندارد، پایانِ راه مهم نیست، اصلا این راه پایانی ندارد، که مهم باشد یا نباشد، اندیشیدن “کسب اطلاعات” نیست، آنچه اجر و قرب دارد فرآیندِ استدلال است و نه حتی فرآورده، فی‌المثل بارها مشاهده کرده‌اید افرادی را که با گزاره‌ی «می‌دانم چه می‌خواهی بگویی» مانع از استدلالِ شما و شنیده شدن سخن شما شده‌اند، یعنی خود، ادعا کرده‌اند اما گوشی برای شنیدن نداشته‌اند و این یعنی فلج کردنِ دیالوگ! «گفتن، دوختن، بریدن، حکم صادر کردن، و در عین حال نشنیدن!» در اینجا نفسِ فرآیند است که بها دارد حتی اگر نادرست باشد و دگمیت و سیستم‌سازان، دقیقا با همین فرآیند مشکل دارند و به همین جهت هم است که با نفسِ اندیشه زاویه پیدا می‌کنند!

باری، بشر امروز، دچارِ بمبارانِ اطلاعات شده است و سودای آن دارد که هر چه در هر جا رخ می‌دهد سریع همان را بفهمد و سریع هم هضم‌اش کند، یعنی در پی “سرعت بخشیدن به امور است” حتی سرعت بخشیدن به “خواندن” و حتی “سرعت‌بخشی به تامل، تمرکز و تفکر”

باید گاهی از گرداب روزمرگی و هیاهوی تکرار، خود را بیرون بکشیم و زمانی را در سکوت و آرامش به تامل و جستجوی خودمان اختصاص بدهیم. هر روز دقایقی را با خود خلوت کنیم و به همه چیز خوب بیندیشیم. آن حرف‌های ناب و عمیق را در ذهن مرور کنیم و معنای آنها را در زندگی خود و در درون خویش پیدا کنیم.

اگر اندیشیدن و تامل کردن را مدتی تمرین کنیم، خیلی زود خواهیم دید که دریچه‌هایی از درک نو و بینش بی‌سابقه به روی‌مان باز می‌شود و این روشنی، حاصل آگاهی و خردمندی است.

اما آیا تامل و تمرکز و تفکر سرعت بردار است؟ آیا راه اندیشه، اتوبان است که سرعت بردار باشد؟ سرعت برداشتن و سریع بودن در وادی اندیشه به معنای مبتذل کردن و سطحی نمودن آن است، و این سطحی نمودن، و تنزل بخشیدن و به ابتذال کشیدن امور و وادی اندیشه بهترین گواه بر نیاندیشیدن انسان امروز و سخنِ آغازینِ ما است.

/پ