انتقال آب از دریای مازندران به سمنان: به‌ضرر مردم و مُخرب محیط‌زیست

دکتر کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط زیست در نامه‌ای به شماره ۹۸/۱۰۰/۳۰۰۱۲ به تاریخ هجدهم مهرماه ۱۳۹۸به وزیر نیرو – مجری طرح – اعلام کرد که اجرای پروژه انتقال آب از دریای خزر به فلات مرکزی ایران بلامانع است! این دخالت انسان در تغییرات اقلیمی از تهدیدهای مهم زندگی بشر امروز و آینده است.
از نمادهای این دخالت ، انتقال آب به حوزه های خشک یا کم آب به منظور افزایش بار جمعیتی در این نواحی، وصنعتی کردن و تحمیل توسعه ناپایدار به منطقه هایی است که در آنها شرایط مناسب اقلیمی برای چنین تمرکزی برقرار نیست. نتایج فاجعه بار چنین مداخله را می توان در ایران به ویژه در شهر های تهران و اصفهان و مناطق پیرامونی آنها مشاهده کرد. این شهر ها در حاشیه یا داخل نواحی خشکی قرار گرفته اند که در طی ۵۰ سال اخیر در آنها حدود ۳ تا ۵ برابر ظرقیت اقلیمی شان بارگذاری جمعیتی شده و صنایعی نامناسب با شرایط اقلیمی این شهرها در آنها مسقر شده است. بخش مهمی از جبران کم آبی در اصفهان از طریق انتقال آب صورت گرفته است. به نظر می رسد که اکنون همین مشکل به استان سمنان با انتقال آب از حوزه دریای مازندران (خزر) تحمیل می شود . “استفاده نامتعادل از منابع آب”، “آمایش غلط سرزمین ایران و “مساله خشکسالی” تمرکز نامتناسب در مراکز استان‌ها و در کلانشهرهای ( تهران و اصفهان و کرج و مشهد) موجب مشکلات و معضلات فوری شده که حدود ۲۵ میلیون نفر جمعیت ایران را در پیرامون این کلانشهرها در شرایط اقلیمی نامناسب قرار داده است. هم اکنون باید منتظر حاد شدن چنین مشکلاتی در استان سمنان (با توسعه ناپایداردر سالهای آینده و با پروژه های انتقال آب به این استان) باشیم

سرشماری سال ۹۵ نشان داد که جمعیت استان سمنان حدود ۷۰۰ هزار نفر بوده است. برای تامین آب همین جمعیت نیز در حال حاضر از شش سد (“بیارجمند” شاهرود، “آستانه” دامغان ، “شهیدصفا” سرخه، “شیخ حسن جوری” شاهرود، “گل رودبار” سمنان و “نعیم آباد” شاهرود) استفاده می شود. در سال ۹۷ تعداد حدود ۲۵۰ هزار اشتراک آب در استان سمنان وجود داشته اند. علاوه بر سدهای موجود ۱۲۰ جاه عمیق “شناخته شده و ثبت شده” در این استان برای تامین آب وجود دارد. سطح متوسط آب زیر زمینی در این استان در ۱۷ سال گذشته ۱۲ متر افت کرده و عمق حفر چاههای عمیق در دوازده سال اخیر از ۲۰۰ متر به ۴۳۰ متر در پایان سال ۹۷ رسیده است . این موضوع نشان می دهد که همین جمعیت ۷۰۰ هزار نفری نسبت به توان اقلیمی استان سمنان اضافه بار جمعیتی دارد. هر نوع افزایش بار جمعیتی و توسعه صنعتی در این محدوده که اکنون با انتقال آب برای تامین آب آن برنامه ریزی شده، تعادل اقلیمی این منطقه را بیشتر برهم خواهد زد .

یکی از شاخص های تغییر اقلیم مساله گرم شدن زمین است، و سنجش روزانه و ماهانه گاز co2 از شیوه های پایش گرم شدن است. در ماه بهمن ۱۳۹۷ – با بیشینه ۴۱۱ پی پی ام برای گاز co2 مواجه شدیم و این پنجمین بهمن ماه پی در پی بود که در کره زمین رکورد گرم شدن شکسته شد. افزایش گاز CO2 در اتمسفر جمعیت کره زمین به ویژه در کشورهای خشک مانند ایران را تهدید می کند.
تخلیه سفرهای آب زیر زمینی می تواند به تسریع در رخداد یک زلزله مهم بعدی بیانجامد. بارگذاری جمعیتی بیش از ظرفیت اقلیمی هر منطقه در طی حدود ۲۵ سال گذشته به از بین رفتن حدود ۵۰ کیلومتر مکعب از حجم آب هر یک از سفره های آب زیر زمینی در نزدیکی کلان شهرهای ایران منجر شده است.
از مهمترین نتایج و پیامدهای گرم شدن زمین در تغییر اقلیم در ایران و کشورهای خاورمیانه و شرق مدیترانه، خشکسالی، از بین رفتن دریاچه‌های داخلی و کمبود آب است. در ۶۰ سال اخیر، روند گرم شدن زمین توسعه یافته است.

انتقال آب از دریای مازندران به سمنان ، مهاجرت نامتوازن جمعیت را به استان سمنان تشدید می کند. ضمنا شیرین کردن آب شور دریای مازندران شروع فرآیندی خطر ناک در تخریب وسیع محیط زیست منطقه دشت مازندران است. این کار علاوه بر پرهزینه بودن موجب می شود تا زندگی حدود ۵ میلیون نفر ساکنان در دشت ساحلی گرگان، مازندران و گیلان نیز به تدریج در معرض خطر قرار گیرد. انتقال آب از دریای مازندران به سمنان در درجه اول به ضرر خود مردم استان سمنان و در مرحله بعد موجب آسیب به محیط زیست و زندگی مرمان مازندران است.

* استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و عضو وابسته شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم