اقتصاد زیرزمینی درِ باغ فرار مالیاتی

اقتصاددان:ضعف ساختارهای اقتصادی، تحریم، تورم و رکود ازجمله عواملی هستند که طی سال‌های اخیر بر تنور اقتصاد زیرزمینی دمیده‌اند و آتش آن را در ارکان اقتصاد ایران شعله‌ور ساخته‌اند. قوانین نیز در این زمینه چنان راه را برای دوری از شفافیت باز گذاشته‌اند که بسیاری از افراد حتی در صورت دسترسی به کسب‌وکار شفاف، ترجیح می‌دهند پول و سرمایه خود را در پستوهای شخصی نهان کنند. ظهور «بابک زنجانی»ها، سلاطین بازارهای مختلف، «اکبر طبری»ها و … فقط بخشی از اتفاقاتی است که طی سال‌های اخیر اتفاق افتاده است. افرادی که با دسترسی به رانت و قدرت منافع ملی را فدای خواسته‌های خود کرده‌اند. چه بسا امروز بسیاری از اتفاقات هم ریشه در اقتصاد زیرزمینی دارد و قوانین زیادی است که پرونده آنها قبل از مراجع رسمی، در جلسات مخفیانه بسته می‌شود. بر همین اساس که بسیاری از کارشناسان اقتصادی حجم اقتصاد زیرزمینی در ایران را معادل ۶۰ درصد حجم کل اقتصاد می‌دانند. گزارشی که اخیرا سازمان امور مالیاتی منتشر کرده نشان می‌دهد حجم اقتصاد زیرزمینی در ایران به ۵۵۸ هزار میلیارد تومان رسیده است. این گزارش حجم فرار مالیاتی سالانه را ۵/۵۱ هزار میلیارد تومان برآورد می‌سازد. یعنی بیش از یک‌چهارم درآمد مالیاتی که در بودجه سال ۹۹ پیش‌بینی شده است. در این زمینه گفت‌وگویی با مهدی پازوکی، اقتصاددان، انجام داده است که در ادامه می‌خوانید.
گزارش اخیر سازمان امور مالیاتی نشان می‌دهد که حجم اقتصاد زیرزمینی در ایران به ۵۵۸ هزار میلیارد تومان رسیده است. دلیل حرکت اقتصاد به این سمت چیست؟
این عدد به خوبی نبود شفافیت در اقتصاد ایران را به نمایش می‌گذارد. ما بارها تاکید کرده‌ایم که رهایی از اقتصاد زیرزمینی و فسادزا بدون شفافیت ممکن نیست. زمانی که قوانین طوری طراحی می‌شوند که دارای ابهام و تفسیر رای هستند رانت‌جویان و افراد ذی‌نفوذ خود به قانون تبدیل می‌شوند و حتی در دادگاه‌ها و در جایگاه متهم خود را حق می‌دانند. این افراد چنان در اقتصاد ایران رشد و قدرت یافته‌اند که کل لواسان را متعلق به خود می‌دانند و ترسی هم از بیان آن ندارند، اتفاقا رانت خود را ابزاری برای تهدید می‌دانند. البته این برای اولین بار نیست که شاهد چنین صحبت‌هایی از سوی متهمان هستیم. سال گذشته نیز در بررسی اتهامات متخلفان نفتی، بابک زنجانی که در جایگاه متهم ردیف اول قرار داشت، وزیر نفت رسمی و قانونی کشور را تهدید کرد که به‌زودی جای آنها عوض می‌شود. زمانی که تصمیم‌گیران اعتنایی به قوانین شفافیت‌زای بین‌المللی نظیر FATF äÏÇÑäÏ æ ÏÑ ÏÇÎá åã ÊæÌåí Èå ÇÌÑÇí ÏÞíÞ ÞæÇäíä äãíÔæÏ ÓíäÇáí Èå ÇÝÑÇÏ ÇÑÓÇá ãíÔæÏ ˜å ãíÊæÇääÏ ÈÇ æá ˜ËíÝ ÏÑÂãÏ æ ÓæÏ ÎæÏ ÑÇ ÇÝÒÇíÔ ÏåäÏ. Ó ÏÑ ÖÚÝ ÓÇÎÊÇÑåÇí ÇÞÊÕÇÏí¡ ÇäÒæÇØáÈí ÈíäÇáãááí¡ ÚÏã ÇÌÑÇí ÞæÇäíäí ˜å ãÑÈæØ Èå ãÈÇÑÒå ÈÇ ÝÓÇÏ ÈÇÔÏ æ … ÌÇí ÊÚÌÈí äÏÇÑÏ ˜å äåÇÏåÇí ÑÓãí ÍÌã ÇÞÊÕÇÏ ÒíÑÒãíäí ÇíÑÇä ÑÇ ãÚÇÏá ۵۵۸ åÒÇÑ ãíáíÇÑÏ ÊæãÇä ÒÇÑÔ ÏåäÏ.

گسترش اقتصاد زیرزمینی چه آسیب‌هایی را در اقتصاد از خود بر جای می‌گذارد؟

در این زمینه باید توجه داشت اقتصاد زیرزمینی در باغ فرار مالیاتی است. همان‌طور که در گزارش اخیر سازمان امور مالیاتی می‌خوانیم، حجم فرار مالیاتی در کشور به ۵/۵۱ میلیارد تومان رسیده است. با این حال من ظرفیت‌های بالقوه مالیاتی در ایران را سه برابر این رقم می‌دانم و معتقدم به واسطه آن می‌توان بودجه جاری کشور را تامین کرد. با وجود فرار مالیاتی دیگر توسعه و برنامه‌ریزی برای آن بیش از یک شعار نیست. کشورهای مدرن و توسعه‌یافته امروز (بخوانید غرب) بر پایه مالیات است که به جایگاه اقتصادی رسیده‌اند. در این کشورهای قواعد و قوانینی وضع شده که افراد و گروه‌های مختلف فارغ از مقام و جایگاه سیاسی و اجتماعی باید مالیات خود را بپردازند و در صورت سرپیچی از آن با مجازات‌های سنگین مواجه می‌شوند. امروز در حالی که صاحبان ثروت و سرمایه که اکثرا رانت‌جویان و صاحبان قدرت هستند به هر نحوی از پرداخت مالیات سرباز می‌زنند، بار مالیات بر دوش تولیدکنندگان و حقوق‌بگیران قرار دارد. به همین دلیل است که اقتصاد ایران بهشت دلالان و رانت‌جویان معرفی می‌شود. در حالی که دولت در نبود درآمدهای نفتی که قصد دارد به منابع مالیاتی روی آورد در گام نخست باید در مقابل فرارهای مالیاتی بایستد و معافیت‌هایی که از هیچ منطقی تبعیت نمی‌کنند را برچیند. تولید مهم‌ترین بخشی است که از رشد اقتصاد زیرزمینی آسیب می‌بیند. تولیدکنندگان که هزینه‌هایی نظیر مالیات، عوارض و حق بیمه کارگران را می‌پردازند و موظفند حدی از کیفیت و استاندارد را رعایت کنند در مواجهه با رانت‌جویانی که هیچ عوارض و مالیاتی نمی‌پردازند و حقوق کارگران را به جا نمی‌آورند، چاره‌ای جز عقب‌نشینی ندارند. البته نباید تصور کرد فعالان حوزه اقتصاد زیرزمینی ناشناس و موجودات فرازمینی هستند. فقط کافی است نگاهی به اخبار روز بیندازیم. چه دلیلی دارد نماینده‌ای که در طول چهار سال فعالیت حدود ۴۰۰ میلیون تا ۵۰۰ میلیون تومان حقوق دریافت می‌کند، برای ورود به بهارستان بیش از دو میلیارد تومان هزینه کند؟ به‌عنوان مثال سهمیه‌بندی قیر و تخصیص آن به پیمان‌کارانی خاص چه معنایی دارد؟ این افراد که برای رضای خدا چنین رانت‌هایی ایجاد نمی‌کنند. به همین شکل است که فساد و پول‌های کثیف ایجاد می‌شود و زمانی که منشا و منبع پول مشخص نباشد، یعنی این اقتصاد زیرزمینی است که رشد پیدا می‌کند. قاچاق مواد مخدر، رشوه، اختلاس، قاچاق کالا، ارز، اسلحه، فحشا، اخاذی، قمار، اقدامات جانی و … ازجمله پیامدهایی است که رشد اقتصاد زیرزمینی در پی دارد.

چه راهکاری برای کاهش حجم اقتصاد زیرزمینی ارائه می‌دهید؟

عبور از نظام سنتی مالیات‌ستانی اولین گامی است که در این زمینه باید برداشته شود. توجه نظام تصمیم‌گیری بر حمایت بی‌چون و چرا از تولید و اقتصاد ملی، ایجاد رقابت سالم بین بنگاه‌های اقتصادی و رهایی از اقتصاد تک‌محصولی مبتنی بر نفت می‌توانند ازجمله راهکارها باشند. همچنین باید توجه داشت که بخش عمده‌ای از پول کثیف در شبکه بانکی تولید می‌شود. در این زمینه باید اطلاعات نظام بانکی و شبکه گمرک کشور در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار بگیرد تا این سازمان در صورت سوءظن به بعضی از رفتارها، مانند آنچه در تمام دنیا اتفاق می‌افتد، حسابرسی افراد را در دستور کار قرار دهد. ع/ آرمان ملی