اقتصاد دایره ای، رویکردی نوآورانه در اقتصاد پایدار

اقتصاد چرخشی آینده اقتصاد دنیاست. اقتصاد چرخشی جایی است که صنایع و طبیعت به گفتمان می نشینند، امروزه اقتصاد خطی که در آن فرض می‌شود مقادیر نامشخص و نامحدودی از منابع طبیعی (اصل کمیابی) وجود دارند و محیط زیست ظرفیت نامحدودی برای جذب ضایعات، زباله‌ها و آلودگی‌های محیط زیستی را دارد، به طور کامل مردود شده است. اقتصاد چرخشی، فرصتی پر بها و ارزشمند با پتانسیلی بالا برای “نوآوری”، اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی است. فلسفه وجودی اقتصاد چرخشی علاوه بر استفاده بهینه از منابع محدود، کاهش ضایعات و استفاده مجدد از آن‌ها در فرایند تولید یا ساخت محصولات جانبی است. بازیگران جدیدی در دنیای اقتصاد مدرن ظهورکرده و بروز پیدا خواهند کرد، خدمات و محصولات جدید ارائه میشوند، و اکوسیستم کسب ‌وکار دستخوش تغییرات قابل توجهی خواهد شد. این پیشرانهای تغییر، موجب پیدایش مفاهیمی در اقتصاد و کسب ‌وکار شدهاند که امروزه فراوانی آن در ادبیات سیاست‌گذاری علم و فناوری چشمگیر و قابل توجه است. در واقع میتوان اینگونه عنوان کرد، که اساس اقتصاد مبتنی بر دانش و نوآوری را بر چهار بعد اصلی به نام
o اقتصاد دیجیتال(Digital Economy) ،
o اقتصاد چرخشی/دایره ای(Circular Economy) ،
o اقتصاد اشتراکی(Shearing Economy) ، و
o اقتصاد سبز(Green Economy)
می‌توان تصویر کرد، که هر کدام، متاثر از روندها و تغییرات فناورانه، حوزه‌های جدید کسب ‌وکار را با خود به ارمغان خواهند آورد.در گزارشی که در سال ۱۹۷۶ تحت عنوان “پتانسیل‌های موجود در جایگزینی انرژی با نیروی انسانی” به کمیسیون اروپایی داده شد، تصویری از اقتصاد حلقه‌ بسته یا اقتصاد چرخشی و همچنین تاثیر آن بر اشتغال‌زایی، رقابت اقتصادی، ذخیره منابع و جلوگیری از ایجاد ضایعات ترسیم شده بود. این گزارش در سال ۱۹۸۲ در کتابی تحت عنوان مشاغلی برای فردا، پتانسیل‌های موجود در جایگزینی انرژی با نیروی انسانی منتشر شد. این مدل بر اهمیت فروش خدمات به جای محصولات تاکید دارد، ایده‌ای که عموماً زیرمجموعه اقتصاد عملکردمحور قرار می‌گیرد و طرفدار محلی کردن فعالیت‌های اقتصادی است.
اقتصاد چرخشی باید وضعیت اقتصاد جهانی را با جمعیتی بالغ بر ۹ میلیارد نفر را در سالهای آتی بهبود بخشد. اقتصاد چرخشی به عنوان محرکی محسوس، باید نوآوری‌های صنعتی و ایجاد ارزش افزوده برای اقتصاد جهانی در قرن ۲۱ را به همراه بیاورد. اقتصاد چرخشی به عنوان یک راهبرد تجاری کاربردی، باید راهبردهای محافظت از منافع واحدهای تولیدی در مقابل خطرات رقابت شدید ،منابع تولیدی، نوسانهای قیمت کالاها، فن‌آوریهای جدید، فرآوری مواد اولیه و تقاضاهای متغیر مصرف‌کنندگان را عرضه نماید . اتحادیه اروپا در بخشی از استراتژی سال ۲۰۲۰ خود در نظر دارد تا به رشد هوشمندانه، پایدار و جامع دست یابد. با حمایت پارلمان و شورای اروپا، قرار است از مدل اقتصاد چرخشی برای نیل به این هدف استفاده شود که می‌تواند مزیت‌های مهمی درپی داشته باشد. مدل بنیاد مدیریت کیفیت اروپا EFQM اقتصاد چرخشی را یک رویکرد بازتولید در مقابل رویکردی خطی می داند که در آن رویکرد سنتی « دریافت، ساخت و امحا » بعنوان یک مدل اصلی تولید متحول شده است. اقتصاد چرخشی یک سیستم اقتصادی است که از طریق طراحی برای ماندگاری طولانی ، نگهداری، تعمیرات، ساخت مجدد ، بازسازی و نوسازی و بازیافت به دست می آید. مدافعین این ایده ادعا می‌کنند که چنین دنیای پایداری به معنای حتی اندکی کاهش در سطح کیفیت زندگی مصرف‌کنندگان نیست و می‌توان بدون هزینه اضافی برای تولیدکنندگان (یا کاهش درآمدشان) آن را محقق کرد. بحث آن است که مدل‌های کسب‌وکار با محوریت اقتصاد چرخشی می‌توانند به سودآوری مدل‌های خطی باشند که امکان استفاده از محصولات و خدمات مشابه را برای ما فراهم می‌کند. اقتصاد چرخشی برای دستیابی به مدل‌هایی که به لحاظ اقتصادی و زیست‌محیطی پایدارند، بر حوزه‌هایی چون تفکر طراحی ، تفکر سیستماتیک، گسترش طول عمر محصول و بازیافت متمرکز شده است.طرفداران این مکتب فکری که اغلب به عنوان چارچوبی برای تفکر معرفی می‌شود، معتقدند که این مفهوم یک مدل یکپارچه است که به عنوان پاسخی به پایان دوران نفت و مواد ارزان‌قیمت، ارزشمند است، ضمن اینکه مشارکتی است در انتقال به اقتصاد بدون کربن. این رویکرد مدل نویدبخش برای رسیدن به یک توسعه پایدار است. اما رسیدن به اقتصاد چرخشی نیازمند بازطراحی و نونگری در مدل کنونی اقتصاد خطی است. از مهم‌ترین مزیت‌های اقتصاد چرخشی عبارتند از :
o اقتصاد چرخشی یکی از روش‌های نوظهور و مهم در زمینه نوآوری اجتماعی است که موجب افزایش ارزش اقتصادی برای کشورها می‌شود.
o اقتصاد چرخشی به عنوان محرکی محسوس، نوآوری‌های صنعتی و ایجاد ارزش افزوده برای اقتصاد جهانی در قرن ۲۱ را به همراه خواهد آورد.
o اقتصاد چرخشی، فرصتی پر بها و ارزشمند با پتانسیلی بالا برای نوآوری، اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی است.
o قابلیت صرفه‌جویی در مصرف مواد اولیه و انرژی در بستر سامانه‌های اقتصاد چرخشی، سالانه حدود یک تریلیون دلار است.
o تخمین اشتغال‌‌زایی نظام‌های اقتصاد چرخشی دشوار و به شدت وابسته به طراحی بازار و نوآوری در مدلهای کسب و کار است.
o با پیش بینی پیش بینی جمعیت جهانی تا سال ۲۰۳۰ به ۹ میلیارد نفر ، ما به منابع بیشتری نیاز داشته و آینده ما به استفاده مجدد از آنچه که داریم به روشی پایدار بستگی دارد. خوشبختانه یکی از منابع نامحدود، نوآوری است و بسیاری از شرکتها در حال توسعه روشهای هوشمندانه برای کاهش ، استفاده مجدد و بازیافت هستند.
سطوح اجرایی اقتصاد چرخشی در دنیا به ویژه اتحادیه اروپا و چین :
در اکثر موارد و مطالعات انجام شده ، مفاهیم مرتبط با گذار از مدل اقتصادی خطی به سیستم اقتصادی چرخشی در زنجیره ارزش پلاستیک، صنایع غذایی/کشاورزی، محصولات الکترونیکی، ساخت وساز و پوشاک مورد بررسی قرار گرفته است. اقتصاد چرخشی چیزی فراتر از یک عبارت در حد بیانیه یا یک اطلاعرسانی کلی است. با پیش بینی پیش بینی جمعیت جهانی تا سال ۲۰۳۰ به ۹ میلیارد نفر ، ما از منابع بیشتری استفاده می کنیم که کره زمین می تواند آنرا تأمین کند. آینده ما به استفاده مجدد از آنچه که داریم به روشی پایدار بستگی دارد. خوشبختانه یکی از منابع نامحدود نوآوری است و بسیاری از شرکتها در حال توسعه روشهای هوشمندانه و نوآورانه برای کاهش ، استفاده مجدد و بازیافت مواد در تولیدات صنعتی خود هستند. حرکت به سمت اقتصاد چرخشی همچنین به معنای مکان جغرافیایی برخی از صنایع نیز می باشد. در این بین، صنایع استراتژیک‌تر (غذا، بهداشت و درمان) در اولویت هستند. این جابه‌جایی مکان جغرافیایی باعث می‌شود که علاوه بر کاهش وابستگی، انتشار کربن ناشی از حمل‌ونقل هم کمتر شود. کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و ضایعات در این روش، می‌تواند بخشی از منافع کوتاه‌مدت ناشی از کاهش مزیت‌های نسبی و تمام منافع بلندمدت را جبران کند.
همچنان تصمیم‌گیری برای اقتصاد چرخشی به عنوان یک فعالیت بسیار پیچیده باقی مانده است و راهکاری یکسان برای همه شرایط ندارد. این چالش در اغلب شرکت‌ها (به ویژه شرکت‌های متوسط و کوچک) وجود داشته که استراتژی‌های چرخشی را به عنوان چیزی که در مورد آن‌ها کاربرد ندارد و یا هزینه و ریسک زیادی در پیاده‌سازی دارد در نظر بگیرند. لذا این دغدغه امروز به واسطه مطالعات پایشی پیوسته مانند ارزیابی‌های آمادگی برای اقتصاد چرخشی بسیار مورد توجه است . در حال حاضر ذی‌نفعان گوناگون باید برای نفوذ انواع فناوریها در گذار به یک اقتصاد چرخشی تلاش کنند. این تلاش‌ها بایستی معطوف به ایجاد نوآوری در مدل‌های کسب‌وکار به عنوان یک پارامتر کلیدی در نفوذ و برگرفتن فناوری‌های نوآورانه عمل ‌کنند. مدل جدید اقتصادی، فرصت‌های بسیاری برای فعالان اقتصادی و کسب‌وکارهای مختلف دارد. علاوه بر آنکه برخی از صنایع سبز مانند دیجیتال و انرژی‌های تجدیدپذیر، آینده نویدبخش‌تری دارند. با توجه به بررسی های متعدد در راستای حل این مسایل می توان از سنجه‌های بازیافت ، بهبود بهره‌وری، گسترش چرخه استفاده ، گسترش تعداد دفعات استفاده و جایگزینی محصولات با راهکارهای خدماتی و نرم‌افزاری استفاده نمود. رویکردهای فوق به عنوان استراتژی‌های عمومی یا الگوی اصلی نوآوری در مدل‌های کسب‌وکار چرخشی بوده که از جمله روشهای تفکر سیستماتیک برای طراحی راهکارها، بازسازی یا دست کم حفظ محیط زیست و سیستم‌های زنده در جهت پایداری در اقتصاد، می باشند .
تالیف: دکترحمیدرضا خدمتگزار.پژوهشگر مدیریت تکنولوژی
(ح)