از عرش دیروز تا «فرش» امروز

 مهرماه امسال بود که عضو انجمن علمی فرش ایران به معرفی قالی همدان پرداخت و با اشاره به اینکه همدان در زمان سلسله مادها پایتخت ایران بود و به تبع از موقعیت خاصی برخوردار بوده به این موضوع اشاره کرد که همدان تقریباً در فاصله سال‌های ۱۸۸۰ تا جنگ جهانی دوم به عنوان مهم‌ترین مرکز تجاری و تولیدی فرش در غرب ایران پس از شهر تبریز به‌شمار می‌آمده است.

عبدالله احراری با اشاره به اینکه در همدان تولیدات مختلفی صورت می‌گرفته اما همدان مرکز تجارت فرش‌های غرب کشور نیز بوده است، به کارگاه‌های قالی‌بافی تاریخی این منطقه مانند کارگاه شیخ تقی وکیل‌الرعایا، کارگاه سرهنگ حسن ریاحی و کارگاه یوسف زنجانی اشاره ای کرد و گفت کارگاه‌های قالی‌بافی این شهر تا زمان جنگ جهانی دوم و حداقل دو دهه اول پس از انقلاب، در شهر همدان فعال بود و آمار قابل توجهی از تولید را نیز به خود اختصاص می‌داد.

البته در دو دهه اخیر این کارگاه‌ها به مناطق روستایی همدان توسعه پیدا کرده‌اند که از جمله این مناطق می‌توان به منطقه درجزین اشاره کرد که یکی از مهم‌ترین مراکز تولید فرش همدان است ضمن اینکه برخی از روستاهای این شهر همچون «انجلاس» و «بیک» که نقش مهمی هم در قالی‌بافی همدان دارد، از نقوش ماهی‌درهم در تولید قالی‌های خود استفاده می‌کنند.

در استان همدان به ویژه در روستاها بافت تابلو فرش و فرش دستباف به صورت اشتغال خانگی بسیار وجود دارد اما متاسفانه به اذعان بسیاری از بافندگان این روند مانند سابق مورد حمایت و استقبال خریداران نیست

اما به راستی از این موقعیت و از این تاریخ که در تارو پود آن فرش نهفته شده است، چه بهره اقتصادی تاکنون برده ایم؟ هم اکنون در استان همدان به ویژه در روستاها بافت تابلو فرش و فرش دستباف به صورت اشتغال خانگی بسیار وجود دارد اما متاسفانه به اذعان بسیاری از بافندگان این روند مانند سابق مورد حمایت و استقبال خریداران نیست.

حال با این تفاسیر و با توجه به قدمت بافت فرش دستباف در استان همدان پای صحبت های حمیدرضا فروزان احسن، کارآفرین نمونه و فعال در فرش دستباف و فاطمه ناصری یکی از بافندگان همدانی نشستیم که در ادامه متن این صحبت ها را می خوانید:

به گزارش اقتصاددان به نقل از بازار ،  حمیدرضا فروزان احسن که به عنوان مدیرعامل شرکت مهربان بافت همدان در حوزه تولید و آموزش بافت فرش و تابلو فعالیت دارد و از اهالی روستای گل تپه منطقه مهربان است، با بیان اینکه این حرفه شغل آبا و اجدادی ما است، مطرح کرد: پدربزرگم در حرفه رنگ رزی و تولید فرش کار می کرد و پدرم هم به تبع  آن همین حرفه را دنبال کرد و بنده هم از ۱۶ سالگی در این حرفه مشغول به کار شده ام.

وی با بیان اینکه از سال ۸۶ شرکت مهربان بافت را راه اندازی کردم و درحال حاضر  بین ۸۰ تا ۸۵متر تار رو پود فرش دستباف را در دست داریم هدف از احداث شرکت مهربان بافت را آموزش رایگان به شرط اشتغال عنوان کرد و ادامه داد: شاهد بودم که در مناطق روستایی بافت قالی از رونق خارج شده و به فراموشی سپرده شده است.

این کارآفرین فرش دستبافت در ادامه تصریح کرد: سال ۹۱ شرکت مهربان بافت منحل شد و از آن سال به بعد تولیدات شرکت به سمت بافت قالی و گلیم پیش رفت که در سال های ۹۱ و ۹۲ به عنوان کارآفرین نمونه معرفی شدم.

فروزان احسن با عنوان اینکه تا به امروز تعداد هفت هزار کارآموز فرش در شرکت تحت آموزش رایگان قرار گرفته اند، اضافه کرد: نزدیک به دوهزار نفر از این تعداد صورت مستقیم و غیرمستقیم در شهرستان ها و روستاهای استان همدان با ما در ارتباط کاری هستند.

این کارآفرین نمونه فرش با عنوان اینکه در بیشتر مناطق روستایی استان کار بافت فرش رونق گرفته است، یادآوری کرد: از ابتدای سال ۹۵، هنر گلیم بافی را در صدر کارها و اقدامات خود قرار دادیم و کارآموزان علاقه مند در این رشته تحت آموزش رایگان قرار گرفتند.

استان همدان دارای ۴۰ برند جهانی در زمینه بافت فرش دستبافت است

وی با بیان اینکه استان همدان دارای ۴۰ برند جهانی در زمینه بافت فرش دستبافت است، عنوان کرد: فرش های قدیمی از قبیل میشن شهرستان نهاوند، مهربان کبودراهنگ و فرش انجلاسی در سطح جهان برندهای معتبر و شناخته شده فرش دستبافت است که در کل دنیا نامشان به نیکی می درخشد.

فروزان احسن در ادامه صحبت های خود با عنوان اینکه فرش های ذکر شده دیگر بافته نمی شدند، تصریح کرد: ما با راه اندازی شرکت های بافت فرش در مناطق مختلف استان همدان این هنر ماندگار و اصیل و قدیمی که در سرتاسر دنیا شناخته شده را احیا و بازآفرینی کردیم.

این کارآفرین فرش دستبافت برند شدن فرش های استان همدان را به دلیل مرغوبیت پشم به کار رفته در آن دانست و اضافه کرد: در ایام قدیم پس از چیدن پشم گوسفندان، زنان روستایی پشم ها را شسته و سپس  با دستان هنرمند خود بخش قابل توجهی از پشم ها برای بافت فرش رنگ آمیزی و مورد ریسندگی قرار می گرفت و مابقی داخل  کاور خواب، تشک و لحاف مورد استفاده قرار می گرفت.

فروزان احسن با تصریح بر اینکه کار ریسندگی از رونق افتاده بود و این کار کم رنگ شده و کم کم به دست فراموشی سپرده می شد، اضافه کرد: برآن شدیم تا کار ریسندگی پشم ها را از سر بگیریم و از سال ۹۸ کار ریسندگی پشم را احیاء کردیم به طوری که در حال حاضر در چندین روستای شهرستان نهاوند این اقدام در شرف انجام است و همچنین کار در شهرستان کبودراهنگ را آغاز کردیم و کارآموزان این حرفه تحت آموزش رایگان قرار گرفته و پس از اتمام دوره آموزشی مشغول به کار می شوند ضمن اینکه ما با این اقدامات در فکر این هستیم که بافت فرش را احیاء کنیم.

باید از پشت میز نشینی و سخنرانی در مورد احیاء فرش دستباف فراتر رفت و این مهم به انجام نمی‌رسد، مگر با عملگرا بودن!

وی در ادامه با بیان اینکه جمله ای که به شخصه بدان معتقد هستم همانا  عملگرا بودن است، اضافه کرد: باید از پشت میز نشینی و سخنرانی در مورد احیاء فرش دستباف فراتر رفت و این مهم به انجام نمی‌رسد، مگر با عملگرا بودن! باید به صورت استراتژیکی و عملیاتی وارد گود و میدان شویم و براین ادعا استوار باشیم که با تلاش و پشتکار همه کارها قابل انجام است و می توان به نتایج مثبتی نائل آمد.

این کارآفرین فرش دستباف در بخش پایانی گفتگو با بیان اینکه شاید انجام کارها قدری زمان بر باشد ولی طولانی بودن اگر ثمرات مثبتی به دنبال داشته باشد، به پیشرفت های قابل توجهی در مسیر بافت و احیاء فرش دستبافت استان همدان ختم می شود، اظهار کرد: فقط تا حصول نتیجه باید صبور بود و از تلاش و پشتکار به هیچ عنوان دست نکشید.

فاطمه ناصری نیز که با ۲۳ سال سن در هنر بافندگی فرش دستبافت مشغول به کار است،   با بیان اینکه از کودکی به بافت فرش علاقه داشتم و چند نفر از اقوام هم در کار بافندگی فرش بودند، مطرح کرد: پس از اتمام تحصیلات وارد این حرفه شدم و در حال حاضر مشغول به کار هستم.

وی با بیان اینکه در گذشته ها فرش ها را از روی دار قالی از بافندگان خریداری می کردند، مطرح کرد: اما در حال حاضر، وضعیت به این منوال نیست.

فرشی که در قدیم از آن به عنوان طلا یاد می شد و حکم طلا را داشت،  امروز حال خوشی ندارد

این بانوی هنرمند ادامه داد: متاسفانه در حال حاضر بازار خرید فرش کساد است؛ فرشی که در قدیم از آن به عنوان طلا یاد می شد و حکم طلا را داشت امروز حال خوشی ندارد.

صنایع‌دستی هر قوم و ملتی معرف ذوق و خلاقیت‌های آنان در پاسخ به ضرورت‌های مادی و معنوی در مرحله مشخصی از گسترش تاریخی است؛ انسان‌ها با توجه به خصوصیات فردی و نوع نیازهایشان، همواره در ستیزی دائمی با طبیعت به سر برده و با فعال کردن ذوق، اندیشه و احساس درصدد تغییر دادن و تصرف در ساخت طبیعت برآمده‌اند تا به جبران کمبودها پرداخته و هر آنچه هستی آن‌ها را از داشتن آن محروم کرده دست یابند چنانکه صنایع‌دستی تجلی ویژگی‌های فرهنگی و مظهر تمدن انسان‌های هر جامعه در گذر تاریخ است.

در صورت بی توجهی نه تنها بازارهای فروش و صادرات را از دست می دهد بلکه بسیاری از افراد که شغل و زندگی شان وابسته به این هنر است، دچار مشکل می شود

اما این صنعت و هنر که با تاریخ و فرهنگ مردم استان همدان گره خورده این روزها رو به فراموشی رفته، گرانی مواد اولیه، لبخند تلخ فروش و صادرات به بافندگان فرش، کسادی بازار و غیره همه و همه موجب شده تا تنها در این مسیر جای خالی نبود برنامه ریزی برای احیای فرش این خطه را احساس کرد؛ موضوعی که در صورت بی توجهی نه تنها بازارهای فروش و صادرات را از دست می دهد بلکه بسیاری از افراد که شغل و زندگی آنها وابسته به این هنر است، دچار مشکل می شوند.

حال آن که همین فرش برای همدان نه تنها می تواند زمینه ورود به بازارهای صادراتی باشد بلکه اشتغال مناسب و احیای این هویت فراموش شده را نیز در پی خواهد داشت بدین سان، امید است تا به این صنعت که آغشته به هنر و تاریخ و فرهنگ ما است، اهمیت داده و قدم ها را در مسیر درست و شایسته آن برداریم.