آمایش سرزمین ، نیم قرن بی توجهی و انتظار

دکتر علی طالقانی نژاد سردبیرحوزه زیر بنایی اقتصاددان ،

۹۰ درصد از جمعیت کشور در ۴۵ درصد از وسعت جغرافیائی ایران سکنی گزیده اند

آمایش سرزمین به معنای بهره برداری بهینه از امکانات در راستای بهبود وضعیت مادی و معنوی ودر قلمرو جغرافیائی خاص است، این کار با هدف ایجاد رابطه منطقی بین توزیع جمعیت وانجام فعالیت ها درپهنه سرزمین باتوجه به ویژگیهای فضائی مناطق صورت میگیرد.

افتصاددان: ایران به لحاظ محدوده جغرافیائی، شرایط اقلیمی،مرزهای آبی وخاکی و ناهمواری های گسترده دارای شرائط متنوعی است بنابراین هر منطقه توانمندیهای مخصوص به خود رادارد.درواقع هدف از آمایش سرزمین بهره برداری ازمنابع وظرفیت های اقتصادی اجتماعی ومحیطی سرزمین وسازماندهی مناسب فعالیت وانسان در پهنه ی سرزمین در چارچوب برنامه ریزی هادر تمام سطوح مختلف می باشد.

براساس آمار مرکز پژوهش های مجلس وبا نگاهی اجمالی به پراکندگی وتوزیع امکانات در کشور پی خواهیم برد که ۹۰ درصد از جمعیت کشور در ۴۵ درصد از وسعت جغرافیائی ایران سکنی گزیده اند و۸۷ درصد از شاغلین ایران در نیمه غربی-شمالی فعالندو ۸۹ درصد از بزرگراههای کشور در نیمه غربی-شمالی کشیده شده است و همچنین ۶۹ درصد خدمات برق رسانی در نیمه غربی -شمالی صورت گرفته است و…

براین دامنه میتوان آمارهای بسیار دیگری افزود که همه نشان از عدم تعادل وتوازن در توسعه منطقه ائی دارد وضرورت توسعه متوازن ونگاه آمایشی به پهنه ی سرزمین را صد چندان مینماید. درواقع بطور طبیعی هر برنامه توسعه ائی بدون توجه به شرائط طبیعی واجتماعی وزیست بوم مناطق مختلف ومحلی با شکست مواجه خواهد شد..

بابررسی توزیع امکانات فرهنگی وزیر بناهای اجتماعی واقتصادی موجود در مناطق مختلف کشور باتوجه به نگاه بخشی به توسعه وبدلیل معیار های تصمیم گیری با الگوی (مرکز-پیرامونی )بیشترین امکانات در شهر های بزرگ بخصوص تهران متمرکز شده است.

متاسفانه یافته های ارزشیابی به عمل آمده در طی شش برنامه توسعه حاکی از اینست که عزم واراده کافی برای استفاده از نتایج مطالعات آمایش سرزمین در تدوین برنامه های توسعه ائی وجود نداشته است.

برپایه گزارش سازمان برنامه وبودجه اولین دوره ی مطالعات آمایش سرزمین در دهه ی پنجاه توسط شرکت ایرانی-فرانسوی سیتران انجام شد ،اما درحد مطالعه باقی ماند. بعد از انقلاب اسلامی باتوجه به اصل چهل وهشتم قانون اساسی که بر موضوع عدم تبعیض وتوجه به نیاز ها واستعدادهای مناطق تاکید شده است میتوان تجلی آنرا در مطالعات و اسناد آمایش سرزمین یافت، ازاینرو در دهه شصت، دومین دوره ی مطالعات آمایش سرزمین در حد موضوعاتی مانند سواحل مکران و مناطق آزاد از دل مطالعات ان بیرون آمد.

سومین دوره ی مطالعات در دهه ی هفتاد به موضوعاتی مانند نظریه پایه توسعه وتوسعه درون زا وبرون نگروتوجه به موقعیت و مزیت های سرزمین مورد تاکید قرار گرفت اما این دوره هم تلاش ها در حد مطالعه باقی ماند. در دهه ی هشتاد موضوعاتی مانند ضوابط ملی آما یش سرزمین ونظریه پایه توسعه ولزوم تشکیل شورای آمایش سرزمین مورد تاکید قرار گرفت اما باز هم به تهیه سندآمایش سرزمین منجر نگردید.

بزعم متولیان وبرنامه ریزان سازمان مزبور در دهه ی حاضر چند اتفاق افتاده که میتوان امیدوار بود که این بار مطالعات آمایش سرزمین منجر به تدوین اسناد آمایش شود.

۱-سیاست های آمایش سرزمین توسط مقام معظم رهبری در اوایل این دهه ابلاغ شده است.
۲-سازمان برنامه وبودجه احیاء شد وامر تکمیل و نظم دهی به مطالعات از سر گرفته شد.
۳-در برنامه ششم الزام شد که اسناد آمایش سرزمین ملی واستانی تدوین شود وبه تصویب شورای عالی آمایش سرزمین برسد.

جالب اینکه با محوریت سازمان برنامه وبودجه وبا اتکاء به مجموعه تلاشهای چهار دهه ، یکی از مشارکتی ترین وگسترده ترین مطالعات تاریخ کشور برای توسعه انجام شده است.

مشارکتی از حیث اینکه ۱۳ دانشگاه و۱۰ گروه مهندسین مشاور در تدوین این اسناد شرکت داشته اند وگسترده ترین ازبابت اینکه ۱۱۰۰ جلد مطالعه در سطح استانی و۵۰ جلد مطالعه در سطح ملی در این زمینه انجام شده است.

نکته حائز اهمیت در این مطالعات اینست که تلاش شده است افقی از ارتباط انسان،فضا وفعالیت در ۲۵ سال آینده یعنی تا سال ۱۴۲۴ ارائه شود ودر این دورنما وتصویر سعی شده چهار موضوع را تبیین نماید.

۱- قلمروهای مستعد توسعه در کشور کجا هستند؟
۲-الگوهای مطلوب استقرار فعالیت ها از قبیل فعالیت های صنعتی-معدنی ، کشاورزی ،خدماتی،گردشگری و… چیست؟
۳- الگوی مطلوب استقرار جمعیت ونظام سکونتگاهی کشور کدامند؟
۴- الگوی مطلوب زیر ساخت ها برای آنچه گفته شد چیست؟

از آنجا که طراحی نطام برنامه ریزی مبتنی بر آمایش سرزمین به عنوان بالادست ترین سند توسعه بلند مدت کشور تلقی میشود که در راستای کاهش فقر ومحرومیت از طریق نهادینه سازی رویکرد آمایش در بدنه نظام برنامه ریزی صورت میگیرد، امید فراوان داریم، که با نهائی شدن اسناد ونقشه ها وتصویب آئین نامه هادر آخرین ماههای قرن حاضر ، کشور از اسناد مصوب آمایش ملی واستانی بهره مند شده وانشاءالله برنامه های آتی از جمله برنامه هفتم بر پایه ی آن تدوین شود. منبع www.eqtesaddan.ir

/پ